گارگین نژده
گارگین دِر-هاروتیونیان (ارمنی: Գարեգին Տեր-Հարությունյան) معروف به گارگین نژده (به ارمنی: Գարեգին Նժդեհ) (معنی نژده به زبان ارمنی زائر یا مهاجر می‌باشد)، (زاده، نخجوان در روستای کزنوت ۱۸۸۶ - درگذشته، شهر ولادیمیر ۱۹۵۵) متفکر سیاسی، فدایی، متخصص فن لشکرکشی و تدابیر جنگی و او یکی از رهبران کلیدی سیاسی و نظامی اولین جمهوری ارمنستان، فدراسیون انقلابی ارمنی و قهرمان ملی ارمنیان می‌باشد.
گارگین نژده | |
|---|---|
| نام تولد | گارگین دِر-هاروتیونیان |
| نام(های) مستعار | قهرمان ملی ارمنیان |
| زاده | ۱ ژانویهٔ ۱۸۸۶ روستای کزنوت ، فرمانداری ایروان، امپراتوری روسیه (اکنون در جمهوری خودمختار نخجوان، جمهوری آذربایجان) |
| درگذشته | ۲۱ دسامبر ۱۹۵۵ (۶۹ سال) ولادیمیر، سیبری، جمهوری فدراتیو روسیه شوروی |
| مدفن | صومعه اسپیتاکاوور |
| وفاداری |  فدراسیون انقلابی ارمنی (۱۹۰۷–۱۹۳۷) پادشاهی بلغارستان (۱۹۱۲–۱۹۱۳) امپراتوری روسیه (۱۹۱۴–۱۹۱۷) اولین جمهوری ارمنستان (۱۹۱۸–۱۹۲۰) Mountainous Armenia (۱۹۲۱) |
| سالهای خدمت | ۱۹۰۷–۱۹۲۱ |
| درجه | سرلشکر |
| فرماندهی | فرمانده سپاه جنوب ارتش ارمنستان (اوت ۱۹۱۹ - ژوئیه ۱۹۲۱) |
| جنگ‌ها/عملیات‌ها | جنگ اول بالکان جنگ دوم بالکان جنبش آزادی‌بخش ملی ارمنی جنگ جهانی اول جنگ ارمنستان–جمهوری آذربایجان |
| نشان‌ها | «صلیب شجاعت» ارتش بلغارستان |
او مبارز آزادی‌بخش ملی و فعال انقلابی در طی جنگ بالکان و جنگ جهانی اول می‌باشد.
گارگین نژده در سال ۱۹۲۱ دولتی خودگردان به نام جمهوری کوهستان ارمنستان را ایجاد نمود که هدف آن مبارزه با بلشویک و شرکت در جنگ ارمنستان–جمهوری آذربایجان بوده‌است.
زندگی‌نامه
گارگین نژده فرزند یک کشیش و جوانترین از چهار فرزند خانواده بود. در دوران کودکی پدر خود (یغیشه) را از دست داد. او تحصیلات خود را در مدرسه تفلیس-روسی ادامه داد. در سن ۱۷ سالگی به جنبش آزادی‌بخش ارمنی پیوست. نژده به سن پترزبورگ نقل مکان می‌کند و در دانشگاه محلی آنجا ادامه تحصیل می‌دهد.
او در سال ۱۹۰۶ میلادی به بلغارستان می‌رود و وارد دانشگاه نظامی آن کشور می‌شود و در سال ۱۹۰۷ میلادی از آن دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود.
جنگ بالکان
نژده در سال ۱۹۰۸م به ارمنستان بازمی‌گردد و عضو فدراسیون انقلابی ارمنی می‌شود. گارگین نژده به همراه یپرم‌خان در جنبش مشروطه ایران فعالانه شرکت می‌کند.
او در سال ۱۹۰۹ میلادی به قفقاز بازگشته ولی توسط مقامات روسی دستگیر، و به مدت ۳ سال روانه زندان می‌شود. در سال ۱۹۱۲ میلادی به همراه آندرانیک اوزانیان یک گردان ارمنی را تشکیل می‌دهند و به همراه سپاه داوطلب بلغاری به مبارزه علیه امپراتوری عثمانی در جنگ اول بالکان برای آزادی تراکیه و مقدونیه شرکت می‌کند.
او در جنگ دوم بالکان زخمی می‌شود. به پاس فداکاری‌های او در جنگ مفتخر به (صلیب شجاعت) از سوی مقامات بلندپایه بلغارستان می‌شود.
جنگ جهانی اول
گارگین نژده در سال ۱۹۱۴ به قفقاز بازمی‌گردد و برای مبارزه با نیروی عثمانی یک واحد داوطلب ارمنی را تشکیل می‌دهد. در سال ۱۹۱۵ به فرمان درو فرمانده واحد دوم داوطلب ارمنی می‌شود. در سال ۱۹۱۶ میلادی او فرماندهی واحد نظامی مشترک ارمنی و یزدی را برعهده می‌گیرد. پس از انقلاب مارس ۱۹۱۷ روسیه و خروج ارتش روسیه از شرق ترکیه، در بهار ۱۹۱۸ میلادی نیروهای خود را از روستای آلاجای در نزدیکی آنی (شهر باستانی) اقدام به یک عقب‌نشینی تاکتیکی می‌زند و به گیومری بازمی‌گردد.
نبرد وانادزور
پس از درگیری با نیروهای عثمانی در گیومری، در استحکامات نظامی ساخته شده در وانادزور به نبرد ارتش عثمانی می‌شتابد او توانست با بسیج مردم و ایجاد یک نیروی مردمی به همراه نیروهای داوطلب ارمنی خود در یک نبرد ۴ روزه (که گارگین نژده آن نبرد را نبرد مقدس نامید، نبرد در خط مقدم، نجات ابدی ماست) تلفات سنگینی را به نیروهای متخاصم وارد سازد.
پس از نبرد سارداراباد و استقلال ارمنستان او به عنوان استاندار نخجوان منصوب می‌شود، و در سال ۱۹۱۹ میلادی فرمانده سپاه جنوبی ارتش ارمنی را برعهده می‌گیرد.
جمهوری کوهستانی ارمنستان
سپاه یازدهم سرخ به نام روسیه شوروی در ۲۹ نوامبر وارد مناطقی از ارمنستان می‌شود و به همراه منطقه آرتساخ آن مناطق را اشغال می‌کند و از فرمانده نیروهای ارمنی در آرتساخ خواست که واحدهای خود را فراخوانند.
بعد از اشغال- شوروی، قره باغ و کوهستان زنگه‌زور را به عنوان بخشی از مناطق جمهوری سوسیالیستی شوروی آذربایجان می‌نامد. گارگین نژده به شدت به مخالفت برخاست او به رهبری نیروهای داوطلب ارمنی در سیونیک یک منطقه خودگردان تشکیل می‌دهد و مبارزه خود را علیه ارتش سرخ و آذربایجان شوروی ادامه می‌دهد.
در ۲۶ آوریل ۱۹۲۱ در کنگره زانگزوریان در تاتو (روستا) اعلام شد که استان وایوتس‌جور و آرتساخ و کوهستان زنگه‌زور تحت کنترل جمهوری کوهستانی ارمنستان قرار می‌گیرد؛ ولی در بین آوریل و ژوئیه ۱۹۲۱ ارتش سرخ عملیات نظامی گسترده‌ای را در منطقه آغاز نمود و از شمال و شرق به منطقه سیونیک حمله‌ور شد. پس از جنگ شدید در ژوئیه همان سال شوروی با وعده حفظ آن مناطق به عنوان بخشی از ارمنستان شوروی جنگ را خاتمه می‌دهد.
نژده به همراه تعدادی از سربازان و چندی از روشنفکران از مرز ایران گذشته و وارد تبریز می‌شود.
فعالیتهای سازمانی
نژده بعد از ۴ ماه اقامت در تبریز به صوفیه نقل مکان می‌کند. در آن شهر ازدواج می‌کند و تشکیل خانواده می‌دهد. نژده در یک فعالیتهای سازمانی در بخارست، پلوودیو و بوستون، ماساچوست به عنوان ناظر مشغول به کار می‌شود. در سال ۱۹۳۳ به همراه هم حزبی خود کوپرنیک تانترجیان به آمریکا نقل مکان می‌کنند.
او در بوستون دو سازمان تأسیس می‌کند. (فدراسیون جوانان ارمنی و سازمان جوانان از فدراسیون انقلابی ارمنی)
او به شهرهای مختلف آمریکا و کانادا سفر کرد و جوانان ارمنی را به گرد خود درآورد و یک جنبش جوانان ارمنی به نام "Tseghakron" را تشکیل داد که بعدها به فدراسیون جوانان ارمنی تغییر نام داد. در سال ۱۹۳۷ در پلوودیو روزنامه‌ای را به نام "Razmig" را تأسیس نمود. همراه با گروهی از روشنفکران ارمنی در صوفیه او جنبش ملی‌گرایی به نام (تارون) را تأسیس نمود و مقاله‌ای به نام "Taroni Artsiv" را منتشر نمود.
در طول اقامت خود در بلغارستان با سازمان انقلابی مقدونی-بلغاری و شاعر نمادگرای بلغاری به نام تئودور ترایانوف ارتباط نزدیکی را برقرار نمود.
دستگیری و محاکمه
در ۹ سپتامبر ۱۹۴۴م نژده نامه‌ای به ژوزف استالین می‌فرستد مبتنی بر حمایت او به عنوان رهبر اتحاد جماهیر شوروی برای حمله به ترکیه، این طرح به منظور مجازات آنکارا برای همکاری با نازی‌ها و همچنین آزادی اراضی اشغال شده در ارمنستان غربی توسط ترکیه. این طرح به شدت توسط استالین و نظامیان شوروی در طی سالهای ۱۹۴۵ و ۱۹۴۷ مورد بحث قرار گرفت.
گارگین نژده برای سفر به مسکو به بخارست می‌رود ولی دستگیر و زندانی می‌شود. پس از دستگیری او همسر و پسرش به پاولیکنی تبعید می‌شوند.
گارگین نژده بعد از دستگیری از سوی کاگ‌ب نامه‌ای به دولت شوروی می‌فرستد:
«تُف بر حکم اعدام شما، شما باید بدانید که با چه کسی معامله می‌کنید. من گارگین نژده، من دشمن سر سخت بلشویسم هستم. زندگی خود را فدای آزادی و استقلال سرزمین، مردم خود کردم. من کوهستان زنگه‌زور را در مقابل یورش تُرکها و بلشویک دفاع کردم. چطور ممکن است من از اعدام به هراسم؟ بسیاری من را تهدید کردند اما به نتیجه‌ای نرسیدند.»
در نوامبر ۱۹۴۶ میلادی نژده را به ارمنستان می‌فرستند و در سال ۲۴ آوریل ۱۹۴۸ میلادی او را به ۲۵ سال زندان محکوم می‌کنند.
درگذشت
گارگین نژده در سال ۱۹۵۵ میلادی در سن ۶۹ سالگی در زندان فوت می‌کند ساعت و لباس‌های او به غیر از نوشته‌هایش که در زندان نوشته بود را به برادرش لوون تحویل می‌دهند. شوروی اجازه انتقال جسد به ایروان را نمی‌دهد و در شهر ولادیمیر به خاک سپرده می‌شود.
در سال ۳۱ اوت ۱۹۸۳ میلادی بقایای بدن او را به‌طور مخفیانه توسط نزدیکانش از ولادیمیر به ارمنستان شوروی منتقل می‌کنند. در ۷ اکتبر ۱۹۸۳ بر طبق وصیتش دست راست نژده را در دامنه کوه خوستوپ به خاک سپرده می‌شود. بقایای بدن او در انبار خانه یکی از نزدیکانش در روستای کوتایک تا ۹ می ۱۹۸۷ نگه داشته شده بود تا اینکه به‌طور مخفیانه او را به وایوتس‌جور منتقل می‌کنند. تا اینکه در حیاط کلیسای اسپیتاکاوور در نزدیکی شهر یغگنادزور می‌باشد به خاک سپرده می‌شود.
گارگین نژده به پاس فداکاری‌هایش مفتخر به مدال‌های: مدال شجاعت از بلغارستان و صلیب سنت جرج و حکم مدال ولادیمیر و آنا از روسیه شده بود.
جستارهای وابسته
- تاریخ نظامی ارمنستان
- نبرد سارداراباد
- جنگ ارمنستان–جمهوری آذربایجان
- فهرست اعضای فدراسیون انقلابی ارمنی
- فدایی ارمنی
- گارگین نژده (فیلم)
- مدال گارگین نژده
- میدان گارگین نژده
- ایستگاه متروی میدان گارگین نژده
پانویس
- ↑ Harutyunyan, Arus (2009). Contesting National Identities in an Ethnically Homogeneous State: The Case of Armenian Democratization. Western Michigan University. p. 61. ISBN 978-1-109-12012-7.
- ↑ Panossian, Razmik (2006). The Armenians: from kings and priests to merchants and commissars. New York: Columbia University Press. p. 301. ISBN 978-0-231-13926-7
- ↑ Chorbajian, Levon (1994). The Caucasian Knot: The History & Geopolitics of Nagorno-Karabagh. London: Zed Books. p. 134. ISBN 978-1-85649-288-1.
- ↑ Panossian, Razmik (2006). The Armenians: From Kings and Priests to Merchants and Commissars. London: Columbia University Press. p. 259. ISBN 978-0-231-51133-9.
- ↑ Македоно-одринското опълчение 1912–1913. Личен състав по документи на Дирекция "Централен военен архив", София 2006, с. 521 (Macedonian-Adrianopolitan Volunteer Corps. Staff according to documents from Directorate Central Military Archives, Sofia 2006, p. 521)
- ↑ Hovhanissian, Richard G. (1997) The Armenian People from Ancient to Modern Times. New York. St. Martin's Press, 299
- ↑ ՆԺԴԵՀԻ ԿՅԱՆՔԸ, ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԶԱՆԳԵԶՈՒՐԻ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐԸ (in Armenian). Syunik.wordpress.com. 26 September 2013. Retrieved 26 September 2013.
- ↑ The Armenian Cause Encyclopedia, Yerevan 1996, article:Garegin Nzhdeh, p. 356
- ↑ Михайлов, Иван. Карекин Нъждех, в. Македонска трибуна, г. 31, бр. 1601, 21 ноември 1957 (Mihaylov, Ivan. Garegin Nzhdeh, Macedonian Tribune, N 1601, 21 دسامبر 1957)
- ↑ Гарегин Нжде и КГБ (in Russian). Bvahan.com. Retrieved 31 October 2014.
منابع
- [۱] at Avproduction.am
- Այվազյան, Հ. Մ. (2005 (2007)). Ով ով է. հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով). Vol. առաջին / երկրորդ. Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատ.
- Գարեգին Նժդեհ at Avproduction.am
- Walker، Christopher J. (۱۹۹۰). Armenia:The Survival of a Nation. ص. ۴۳۷.
- "Garegin Nzhdeh [1886–1955]".
- "GAREGIN NZHDEH (TER-HARUTYUNYAN), ARMENIAN NATIONAL HERO, COMMANDER AND PHILOSOPHER". auroraprize.com. Archived from the original on 7 August 2020.
- "Garegin Njhdeh". armeniapedia.org.
- "Garegin Nzhdeh's Statue to Be Erected in Bulgaria". armenianweekly.com.
- ARAKELYAN, DAVID (December 21, 2015). "Karekin Njdeh: A Biographical Sketch". asbarez.com.
- "Petition against the monument to Nzhdeh full of lies". fip.am. 30 January 2018.
- "GAREGIN NZHDEH MUSEUM". spyur.am.
- https://ayf.org/2013/06/19/greater-boston-ayf-to-screen-garegin-njdeh-on-june-23/.
- https://web.archive.org/web/20191016074250/http://www.yerkirtsirani.am/en/mo/335/. Archived from the original on 16 اكتبر 2019. ;
- "GAREGIN NJDEH (Armenia)". pomegrantefilmfestival.com.
- "Selected Works of Garegin Nzhdeh". Abrilbooks.com.
- "Garegin Njdeh". Armenian Highlands. 29 MARS 2012.
- "Garegin Njdeh". anca.org. July 3, 2011.