کوهستان الوند

رشته‌کوه الوند از کوه‌های غربی ایران و جزء پیش‌کوه‌های داخلی زاگرس است و با پیدایش جنبش کوه‌زایی زاگرس در ارتباط است. از نظر زمین‌شناسان در اواخر دورهٔ ژوراسیک (دوران میانه‌زیستی، دوره میانی از دوران دوم زمین‌شناسی)، یکی از شدیدترین حرکت‌های کوه‌زایی که تا آن هنگام در ایران سابقه نداشته رخ داده و در اثر فشار بالا و نیز فشار طبقات گرانیت در منطقه بین همدان و اصفهان دگرگونی سنگ‌ها به وجود آمده‌است. الوند توده‌ای ژرف‌سنگی است. ژرف‌سنگ‌ها (باتولیت‌ها) با نفوذ در پوسته سنگ‌های دور و بر خود را دگرگون کرده که به آن هاله دگرگونی گفته می‌شود و این دگرگونی سنگ‌ها در اطراف ژرف‌سنگ الوند به شعاع هفت کیلومتر وجود دارد. لایه‌هایی که بر روی ژرف‌سنگ الوند قرارداشته بر اثر فرسایش از بین رفته و توده ژرفاسنگ به صورت سنگ‌های گرانیتی بیرون آمده‌است.

سنگ‌های رسوبی که در رشته کوه الوند دیده می‌شود و اغلب در ارتفاعات جنوب غربی و جنوب شرقی قرار دارد به دوره کرتاسه از دوران میانه‌زیستی مربوط می‌شود و سنگ‌های رسوبی از نوع آهکی که در شمال غرب دیده می‌شود به دور الیگوسن از دوران نوزیستی مربوط است. قدیمی‌ترین سنگ‌هایی که توده نفوذی الوند را احاطه کرده به اَبَردوران نهان‌زیستی (پرکامبرین) نسبت داده شده‌است، اما سن گرانیت‌ها از طریق سنجش رادیومتری شصت و چهار میلیون سال (اوایل پالئوسن) تعیین شده‌است. توده گرانیتی الوند بر روی نقشه‌های زمین‌شناسی روند شمال غربی – جنوب شرقی را به موازات راندگی زاگرس نشان می‌دهد و از لحاظ زمین‌شناسی تنوع قابل ملاحظه‌ای دارد. براساس رده‌بندی‌های کانی‌شناسی شیمیایی و نورماتیو انواع آلکالی فلدسپات، گرانیت سی، ینوگرانیت، مونزوکرانیت، و گرانودیوریت در الوند تشخیص داده شده‌است. در حاشیه شمال غربی توده گرانیتی الوند سنگ‌های نفوذی بازیک نیز مشاهده می‌شود که تعیین سن آن‌ها به روش رادیومتری سن این توده‌ها را صد و ده میلیون سال) اواخر دوره کرتاسه یعنی کهن‌تر از سن گرانیت‌ها تعیین نموده‌است. ترکیب سنگ‌شناسی توده بازیک نیز متغیر و متنوع است. با تکیه بر رده‌بندی‌های گوناگون انواع اولیوین دولریت، گابرو دیوریت، و مونزو دیوریت در این توده شناسایی شده‌است. سنگ‌های گرانیتی الوند ویژگی‌های گرانیت‌های H یا گرانیت‌های هیبرید را داراست.

سرشناس‌ترین ستیغ‌ها، از شمال باختری به جنوب خاوری عبارت‌اند از: قله آلماقلاغ ۲۹۹۷ متر، قله کرکس ۲۹۵۹ متر، قله قزل‌ارسلان ۳۲۵۰ متر، قله دائم‌برف ۳۴۵۱ متر، قله کلاغ‌لان ۳۴۸۰ متر، قله الوند۳۵۲۰ متر، قله تاریک‌دره ۳۴۱۳ متر، قله کمرلرزان ۳۳۳۸ متر، چهارقله (۳۱۸۴، ۳۱۷۲، ۳۱۶۶و ۳۱۷۰ متر)، قله یخچال۳۵۸۰ متر،قُللِ اَردَک‌مَردَک ۳۴۸۵و۳۴۹۰متر، قله یخچالِ شرقی ۳۵۸۶ متر، قله خاکو ۳۴۰۲متر، قله شاه‌نشین۳۴۵۰متر، قله سرخ کوه(سرخ بلاغ) ۳۴۰۱ متر و قله کلاه‌قاضی ۳۵۰۰ متر.

در کوهستان الوند، علاوه بر ستیغ‌های بلند و شیب‌دار، دشتک‌های کوچکی وجود دارند، که سطح آن‌ها از چمنزاران پوشیده شده و چشمه‌های زیادی در آن‌ها جاری است و با توجه به اینکه از سطوح کمابیش مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اتراق کوهنوردان درآمده‌اند.

مهم‌ترین این دشتک‌ها عبارت‌اند از: میدان میشان، تخت نادر، چمن شاه نظر، و تخت رستم

در دامنه‌های شمالی الوند دره‌های پرآبی مانند: دره ماوشان رود، دره برفین، دره گنجنامه، دره عباس‌آباد، دوزخ دره، دره گوساله، دره کیوارستان، دره سیمین دره، دره مرادبیگ(بزرگترین دره کوهستان الوند)، دره دیوین، دره قز، دره حیدریه و غیره وجود دارد و دره‌های دامنه جنوبی عبارتند از: دره سرکان، دره آرتیمان، دره فاران، دره گزندر، دره شهرستانه و غیره.

1. حوض نبی: از مشهورترین چشمه‌های الوند حوض نبی است که از زیر صخره‌ای بزرگ در زیر قلهٔ الوند سرچشمه گرفته، در جهت شمالی به سمت تخت نادر سرازیر می‌گردد و دارای آبی بسیار خنک و گواراست.
2. چشمهٔ تخت نادر: در ابتدای تخت نادر واقع است و چشمه‌ای نسبتاً پرآب است.
3. چشمهٔ کلاغ‌لان: چشمه‌ای دائمی است که در چمن زار کلاغ‌لان جاری است و آب مصرفی روستای دره‌مرادبیگ را تأمین می‌کند.
4. چشمه قاضی: در دره‌مرادبیگ جاری است و آب مصرفی روستای دره‌مرادبیگ را تأمین می‌کند.
5. چشمه ملک: سرچشمهٔ رودخانه‌ای است که در درهٔ دیوین جریان دارد.
6. هفت چشمه: این چشمه در دامنهٔ جنوبی چهار قله و در جادهٔ منتهی به پیست اسکی تاریک دره جاری است.
7. چشمه خسرو: چشمه خسرو در مسیر یخچال به کلاه‌قاضی در جریان است.
8. بهشت آب: در سمت درهٔ کیوارستان و جنوب قلهٔ الوند چشمهٔ کوچکی است که از شکاف صخره‌ای بیرون می‌آید و در سال‌های کم‌آب، آب آن کاهش می‌یابد و گاهی در تابستان‌ها به خشکی می‌گراید.
9. چشمه افعی: این چشمه در دامنهٔ دوزخ‌دره واقع است.
10. چشمهٔ آب مروارید: چشمه‌ایست پرآب و بسیار گوارا که آب این چشمه و چشمه افعی از مسیر رودخانه و فرجین می‌گذرد. در حوالی چشمه مروارید، نوعی درخت بید به نام «مروار» روئیده‌است و شاید به همین دلیل یا به خاطر زلال بودن آب این چشمه، نام مروارید بر آن نهاده‌اند.

تصاویری از قلل رشته کوه الوند و ارتفاعات آن:

• ابراهیمی، پروین (۱۳۸۲)، سیمای میراث فرهنگی همدان، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، شابک ۹۶۴-۷۴۸۳-۶۸-۶
• حمیدی، محمد-حمیدی، جواد. بر فراز قله‌های الوند: از آلمابلاغ تا کلاه قاضی، همدان: انتشارات مفتون همدانی، ۱۳۷۶، ص۷۸.

• تصویر ماهواره‌ای الوند از طریق Wikimapia
• شهر الکترونیک همدان
• کوهستان الوند