کنت‌نشین ادسا

کنت‌نشین ادسا یکی از دولت‌های صلیبیون در سدهٔ ۱۲ میلادی بود. کنت‌نشین ادسا در حین نخستین جنگ صلیبی و پس از فتح ادسا توسط بالدوین بولون به محوریت شهر ادسا تأسیس شد. این کنت‌نشین توانست ۴۶ سال، از ۱۰۹۸ تا ۱۱۴۴ باقی بماند تا آن که مرکز این دولت در سال ۱۱۴۴ توسط زنگیان تصرف شد. با سقوط ادسا توسط زنگیان، نخستین ضربه بزرگ به صلیبیون و اوترمر (به فرانسوی: Outremer‎) وارد شد که این ضربه در نهایت باعث آغاز جنگ صلیبی جدید برای بازپس‌گیری ادسا شد. تاریخ کوتاه‌مدت کنت‌نشین ادسا بیشتر در تقابل با نیروهای مسلمانان و مخصوصاً ترکان (سلاجقه، ارتقیان و زنگیان) صرف شد. با این حال در برهه‌هایی، به‌خصوص پس از ظهور زنگیان در شمال سوریه، کنت‌های ادسا با برخی دولت و امیرنشین‌های مسلمان برای حفط قلمروی خود متحد می‌شدند.

کنت‌نشین ادسا Comitatus Edessanus  (لاتین) Conté de Édese  (فرانسوی باستان) ܐܘܪܗܝ ܐܲܬ݂ܪܵܐ  (سریانی) ادسا
۱۰۹۸–۱۱۴۴
نشان خاندان بولون و کورتنی
اوج قلمروی کنت‌نشین ادسا
پایتخت	ادسا (۱۰۹۸–۱۱۴۴; ۱۱۴۶) تل باشر (۱۱۴۴–۱۱۴۶; ۱۱۴۶–۱۱۵۰)
زبان(های) رایج	لاتین (رسمی) سریانی (عمومی) فرانسوی باستان (عمومی) ایتالیایی ارمنی عربی یونانی
دین(ها)	کاتولیک رومی، کلیسای حواری ارمنی، ارتدوکس یونانی، ارتدوکس سریانی، اسلام، یهودیت
حکومت	فئودالی
کنت ادسا
• ۱۰۹۸–۱۱۰۰	بالدوین یکم (نخستین)
• ۱۱۳۱–۱۱۴۴	ژوسلین دوم (آخرین)
دوره تاریخی	قرون وسطی میانه
• نخستین جنگ صلیبی	۱۰۹۶-۱۰۹۹
• تأسیس	۱۰۹۸
• تصرف ادسا توسط زنگیان	۱۱۴۴
پیشین پسین ادسا تحت کنترل توروس امپراتوری سلجوقی امیرنشین زنگی امپراتوری بیزانس
امروز بخشی از	سوریه ترکیه

کنت‌نشین ادسا مشتمل بر یک ارباب‌نشین به مرکزیت قلعه تل باشر و شهرهایی همچون ملطیه، سامسات، سروج، دولوک، گارگارو کیلیس و بیرا می‌شد. برخلاف دیگر دولت‌های صلیبی شکل‌گرفته در اراضی مقدس، کنت‌نشین ادسا در خشکی محصور بود. همچنین این کنت‌نشین به واسطه موقعیت جغرافیایی خود از سایر دولت‌های صلیبی (پادشاهی اورشلیم و کنت‌نشین طرابلس) دور بود و با نزدیک‌ترین همسایه خود، شاهزاده‌نشین انطاکیه، روابط خوبی نداشت نیمی از شهرها و قلعه‌های این کنت‌نشین، از جمله مرکز آن، در شرق رود فرات واقع شده بودند که این مسئله این کنت‌نشین را در مقابل حملات مسلمانان از شرق آسیب‌پذیر می‌کرد؛ و بخش‌های غربی این کنت‌نشین از طریق قلعه تل باشر ـ که در بخش غربی فرات بود ـ کنترل می‌شد.

ساختار و سازمان‌های کنت‌نشین ادسا همچون ساختار و سازمان‌های فئودالی در غرب بود، به‌طوری که کنت ادسا از پادشاه اورشلیم تبعیت می‌کرد. نظام کنت‌نشین ادسا، در ابتدا «انتخابی و انتصابی» و پس از به قدرت رسیدن خاندان کورتنی «ارثی» بود. براساس ساختار فئودالی، افرادی تحت نظر کنت ادسا صاحب منصب بودند و به کنت در اداره کنت‌نشین کمک می‌کردند: «صدراعظم» (Chancellor) که قاضی (Chaplain) کنت‌نشین نیز بود، به امور داخلی و مدنی می‌پرداخت؛ «پاسبان» (Constable) که کارکردی نظامی داشت؛ و «مارشال» که فرماندهٔ نیروهای نظامی بود. همچنین براساس منابع و متون قرن ۱۲ میلادی، شوراهای شهر ـ که بیشتر متشکل از بومیان مسیحی بودند ـ نقش مهم و مؤثری مسائل اجتماعی، مذهبی و سیاسی کنت‌نشین ادسا ایفا می‌کردند. درآمدهای کنت‌نشین که تحت اداره دبیرخانه یا دیوان بود، از راه املاک و مالیات‌های دریافتی و حق گمرگ مالیات‌های تاجران و اصناف تأمین و مهم‌تر از همه معادن مس و ضربه سکه‌ تأمین می‌شد.