کجل

کجل یا کِئجَل(Kejal)از آبادی‌های دهستان خورش رستم شمالی ازبخش خورش رستم شهرستان خلخال که در ۳۷ درجه و ۲۵ دقیقه و ۳۸ ثانیه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۱۰ دقیقه و ۴۳ ثانیه طول شرقی درسمت شمال غربی دهستان قرارگرفته و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۵۹۳متراست. این آبادی از سمت شمال به روستای دیزِکِئجَل از سمت غرب به روستاهای آشاغی کِئرو و یوخاری قاراب در دهستان کاغذکنان شمالی از بخش کاغذکنان شهرستان میانه، از سمت جنوب به روستاهای کهورین (کاغذکنان) و کاوان (خورش رستم) وازسمت شرق به روستای قوسجین منتهی می‌شود. روستای کِئجَل از روستاهای تاتی زبان بخش خورش رستم است که در ۷۵ کیلومتری میانه به سمت خلخال در منطقه کاملاکوهستانی با تابستان‌های داغ و زمستان‌های بسیارسرد جای گرفته‌است.کِئجَل تا اواخرسال ۱۳۵۸ از آبادی‌های بخش کاغذکنان شهرستان خلخال بود در دی ماه سال ۱۳۵۸ به همراه بخش کاغذکنان و۱۰۵ پارچه آبادی آن از شهرستان خلخال منتزع شده و در محدوده شهرستان میانه قرارگرفت. در سال ۱۳۶۰ پس از ایجاد پل مناسب بر روی رودخانه قیزیل اوزه ن و برقراری ارتباط میان خلخال با بخش کاغذکنان، کِئجَل نیز به همراه چند روستای همجوار خود از بخش کاغذکنان منتزع شده مجدداً در تابعیت بخش خورش رستم شهرستان خلخال قرارگرفت. کِئجَل که به پستی و بلندی و جای کج و راست گفته می‌شود (نقیب. سیدمحمدمسعود، خلخال و مشاهیر، ص۲۳۰) باقی‌مانده چند روستای همجوار مثل «ده بران»، «کاوه نان»، «دوه لن» می‌باشد که با از بین رفتن روستاهای فوق دریک مکان شیب داری ساخته شده و بیشتر خانه‌های آن به صورت پلکانی است. این سه روستا زمانی دارای سکنه بوده‌اند که به مرور زمان معیشت در آن‌ها سخت شده و ساکنان آن در زیرسنگ بزرگی پناه گرفته‌اند و نام محل جدید را (وری، لوه بن یاکِئجَل) نامیده ند. در روستای کِئجَل آثار متعددی از حیات و زندگانی گذشتگان به یادگارمانده‌است که به عنوان نمونه به آثار قلعه‌ای قدیمی به نام «قلعه جیق» و غار سه طبقه‌ای به نام «هوله لان» می‌توان اشاره کرد در طبقه سوم این غار، سنگ نیمه گردی وجود دارد که بر روی آن نقش‌های مختلفی مشاهده می‌شود.

روستای کِئجَل که قبل از بهره‌برداری از جاده سرچم اردبیل جزو روستاهای گمنام شهرستان خلخال به‌شمار می‌رفت با افتتاح جاده سرچم-اردبیل ازموقعیت ممتازی برخوردار گشته و علاوه بر تسهیلاتی که دررفت و آمد آن حاصل شده، کئجل نیز به عنوان روستایی با بافت سنتی در مرکزدقت مسئولین منطقه قرارگرفته‌است.

کِئجَل در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ دارای ۱۲۷ خانوار با ۴۶۰ نفر جمعیت بود که ۱۹۶ نفرآن مرد و ۲۶۴ نفر زن بودند. این تعداد درسرشماری سال ۱۳۹۰ به ۱۲۲ خانوار با ۳۳۱ نفرکاهش می‌یابد. کاهش جمعیت آبادی ازمسائل مختلفی نظیر فقدان امکانات رفاهی از قبیل جاده‌های ارتباطی و وسایل نقلیه عمومی و کشاورزی و همچنین شبکه آبرسانی و امکانات بهداشتی و درمانی و آموزشی و تحصیلی نشات گرفته‌است.

زبان مردم روستای کئجل تاتی است اما تحصیل، وسایل ارتباط جمعی و مراودات اجتماعی اهالی آن را با زبان‌های دیگری مثل فارسی وترکی نیز آشنا نموده است و امروزه اکثریت اهالی آن علاوه بر زبان تاتی به زبان‌های ترکی، طالشی، فارسی و… نیز مسلط می‌باشند اکثریت اهالی کِئجَل به کشاورزی، دامداری و باغداری می‌پردازند البته در میان اهالی کسانی هم وجود دارند که شغلشان خیش تراشی، لوله کشی، شکسته بندی، آهنگری، خیاطی، سلمانی و … است. قرارگرفتن در مجاورت معادن چینی وکائولن باعث اشتغال بخشی از اهالی محل در این معادن گردیده است. از سوی دیگر با بهره‌برداری از جاده سرچم – اردبیل فرصت‌های شغلی جدیدی با ایجاد رستوران‌های بین راهی در این مسیر برای اهالی فراهم آمده‌است. کئجل از مناطقی است که معادن مختلفی از موادکانی در آن وجود دارد. علاوه برچینی وکائولن که امکان اشتغال بخشی از اهالی را فراهم کرده‌است در اراضی آن خاک‌های مختلفی به رنگ‌های زرد، سرخ، سیاه و سفید وجود دارد که درسفیدکاری، گل اندودکردن خانه‌ها و ساخت تنور، کوزه و وسایل سفالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. گل معروف سرشوی خلخال (خلخال گیلی) که در دهه‌های گذشته محبوبیت خاصی داشت از معادن این روستا به دست می‌آید. محصولات زراعی و باغی متنوعی در روستای کئجل پرورش می‌یابد. محصولات زراعی مانند گندم، جو، عدس، نخود، یونجه، خیار، گوجه، سیب زمینی، در اراضی حاشیه قیزیل اوزه ن برنج و محصولات باغی مانند گیلاس، آلبالو، زردآلو، انواع سیب، انگور، به، هلو، انواع گلابی، زالزالک، گردو، بادام، انواع توت، آلو و… که علاوه بر تأمین نیازهای اهالی بخش بزرگی از آن به بازارهای مصرف راهی می‌شود.

روستای کِئجَل در یک مکان شیب داری واقع شده که شکل روستا را از دور بیشتر به ماسوله رشت شبیه کرده‌است و بیشتر خانه‌ها به خاطر کوهستانی بودن منطقه به صورت پلکانی در کنار هم قرار گرفته‌اند. در داخل خانه بیشتر از اختلاف سطح استفاده می‌کنند. موادی که برای ساختمان‌سازی استفاده می‌کنند سنگ و چوب است و دیوارهای داخلی خانه‌ها را بیشتر با خاک مخصوصی که به زبان تاتی «آلاوا» می‌گویند سفید می‌کنند. البته در حال حاضر از سبک ساختمان‌های شهری استفاده می‌کنند.

آب هوای روستای کِئجَل کوهستانی است، شش ماه آغازین سال را معتدل و نسبتاً گرم و شش ماه پایانی سال سرد و برفی همرا با وزش بادهای سوزناک است، در سال‌های اخیر از میزان بارندگی آن کاسته شده‌است. روستای کِئجَل دارای مدرسه ابتدای و راهنمایی مرکز مخابرات، خانه بهداشت، جاده آسفالت، آب آشامیدنی، تلفن ثابت و برق می‌باشد و جدیداً نیز کوچه‌های روستا البته نه به‌طور کامل سنگ‌فرش شده‌اند. در سمت شمال غربی روستای کئجل در محل اتصال دو رودخانه قیزیل اوزه ن و گیوی چایی و در حدمرزی روستاهای مشکول، کِئجَل و پورتقی در ۳۷ درجه و۲۸ دقیقه و ۲ ثانیه عرض شمالی و ۴۸ درجه و۱۳ دقیقه و۵۱ ثانیه طول شرقی، پل معلقی که به کئجل کورپوسو، پیرتقی کورپوسو، مشکول کورپوسو و… نیز معروف است وجود دارد. این پل که ۷۰ متر طول، ۶۰ متر ارتفاع و یک مترعرض دارد با هدف ایجاد ارتباط بین دوسوی رودخانه ساخته شده و امروزه علاوه بر اهداف مذکور به یکی ازجاذبه‌های زیبا، دیدنی و هیجان انگیزمنطقه تبدیل شده‌است. این منطقه کوهستانی پرآب و مصفا با داشتن مناظر بکر و طبیعت دلنشین و باغات میوه پذیرای شمار زیادی از مسافران و گردشگران برای استفاده از طبیعت زیبا و آب و هوای ییلاقی منطقه مشکول کوثر است. پل معلق قیزیل اوزه ن که قبل از افتتاح و بهره‌برداری از جاده اردبیل به زنجان ناشناخته مانده بود بعد از افتتاح این جاده با سیل عظیم هموطنان از اقصی نقاط کشور برای دیدن طبیعت بکر و زیبای منحصربه فرد خود مواجه گردیده است.

• عکس‌های کجل، وارث زبان تاتی

بررسی واجشناسی گویش تاتی دهکده کجل (خلخال) براساس روش‌های نوین زبانشناسی/ماری آرادگلی/استاد راهنما:دکترسیف الله نجم‌آبادی/(پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، ۱۳۴۹)[۱]