آغاز زندگی

پروانه معصومی در ۱۱ اسفند ۱۳۲۳ در تهران زاده شد. او از دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه ملی ایران فارغ‌التحصیل شد و سپس برای مدتی برای ادامه تحصیل به آلمان رفت.

معصومی در آلمان با مسعود معصومی که آن زمان دانشجوی عکاسی بود آشنا شد و با هم ازدواج کردند. آنها پس از تحصیلات معصومی به ایران بازگشتند و معصومی از اوایل دهه ۱۳۵۰ وارد فعالیت هنری شد.

زندگی هنری

او در فیلم بی‌تا ساخته هژیر داریوش در نقش کوتاهی در کنار گوگوش بازی کرد. معصومی بعدها گفته که برای نخستین بار آن را در سال ۱۳۷۴ دیده‌است.

پروانه معصومی در گفت‌و‌گویی با خبرگزاری ایسنا ورود به آثار بهرام بیضایی را چنین شرح داد:

«شوهر من عکاس تبلیغاتی بود، آقای بیضایی عکسی از من برای تبلیغ یک کالا دیده بودند که باعث شد توسط آقای احمدرضا احمدی برای بازی در نقش عاطفه (رگبار) به من پیشنهاد شود. من در یک خانواده مذهبی به دنیا آمده‌ام و دوره‌ای وارد سینما شدم که این کار خیلی خوشایند نبود به همین جهت اصلا قصد بازیگری نداشتم. می‌دانستم بازیگر شدنم با مخالفت‌های وحشتناک خانواده‌ام مواجه خواهد شد.»

او در ۱۳۵۱ به‌عنوان زن نقش اول فیلم رگبار که نخستین فیلم بلند بهرام بیضایی بود، شناخته شد. حضور معصوی در کنار پرویز فنی‌زاده در این فیلم، یکی از متفاوت‌ترین زوج‌های سینمایی جریان موج نوی سینمای ایران را در آغاز آن دهه رقم زد. او در این فیلم نقش زنی را بازی می‌کرد که در یک مثلث عشقی نامتعارف قرار گرفت و بازی او آمیزه‌ای از شرم و حیای زن رشد کرده در مناسبات خانوادگی سنتی و زن مایل به رهایی بود. سکانس گفتگوی دو نفره معصومی و پرویز فنی‌زاده در حضور شاگردان، یکی از به یادماندنی‌ترین سکانس‌های تاریخ سینمای ایران است. بیضایی سه بار دیگر نیز پروانه معصومی را برای حضور در فیلم‌هایش برگزید: فیلم کوتاه سفر محصول کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و دو فیلم بلند غریبه و مه و کلاغ که به ترتیب در سال‌های ۱۳۵۳ و ۱۳۵۶ ساخته شدند.

معصومی پس از انقلاب ۱۳۵۷ به فرانسه رفت. پس از بازگشت، نخستین بازی او حضور در فیلم راه دوم به کارگردانی حمید رخشانی بود. او در ادامه این دهه به بازیگر پرکاری تبدیل شد و علاوه بر همکاری با ناصر تقوایی در ناخدا خورشید، در فیلم‌های چهره‌های مهم نسلی از فیلمسازان که پس از انقلاب کار خود را آغاز کردند مقابل دوربین رفت. او سپس برای نقش‌آفرینی در گل‌های داوودی (۱۳۶۳)، جهیزیه‌ای برای رباب و شکوه زندگی (هر دو در ۱۳۶۶) برندهٔ سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن جشنواره فیلم فجر شد.

معصومی در دهه ۱۳۷۰ در سینما کم‌کارتر ولی در تلویزیون پرکارتر شد. دو بازی تأثیرگذار او در این دهه ناصرالدین شاه آکتور سینما به کارگردانی محسن مخملباف و مسافر ری به کارگردانی داوود میرباقری بود. این روند تا دهه ۱۳۹۰ ادامه یافت.

معصومی با آغاز دهه ۱۳۸۰ و زندگی در گیلان که از مدت‌ها پیش آغاز شده بود، همزمان با حضور کمرنگ‌تر بر پرده سینما و تلویزیون به ابراز نظرات و دیدگاه‌های بحث‌برانگیزی پرداخت.

درگذشت

معصومی در ۳۰ سال آخر زندگی خود در روستای طاهرگوراب از توابع صومعه سرا در گیلان زندگی می‌کرد.

۶ آذر ۱۴۰۲ در صومعه‌سرا درگذشت. رسانه‌های خبری نخست دلیل مرگ او را پارگی روده و عفونت ریوی اعلام کردند اما فرزندش تصریح کرد که او به آرتریت روماتوئید مبتلا بود و به دلیل ورود عفونت به خون درگذشت. او بنا به خواست خودش در آرامگاه خانوادگی‌شان واقع در امامزاده ابوطالب، تهران دفن شد. مراسم خاکسپاری معصومی ۸ آذر ۱۴۰۲ در امامزاده ابوطالب منطقه فرحزاد برگزار شد.

گزیدهٔ آثار

سینما

تلویزیون

فیلم کوتاه

جوایز و افتخارات

• برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن برای بازی در فیلم گلهای داوودی از سومین جشنواره فیلم فجر
• برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن برای بازی در فیلم جهیزیه برای رباب از ششمین جشنواره فیلم فجر