پایاب (معماری)

دیوارها یا پایه‌های پایاب را با سنگ و آهک یا آجر وآهک می‌ساخته‌اند. پاره‌ای از پایاب‌ها دارای تاق، درگاه، پنجره و دیوارهایی آراسته به کاشی بوده‌اند. حتی برخی از آن‌ها کتیبه‌ای هم داشته که نام بنیانگذار پایاب بر آن نقش بسته بوده‌است (در میان مسجد پایابی حفر کرد و به خشت و کاشی مزین گردانید و پنجره‌هایی آهنین بر سر پایاب ساز کرد) یا (کتابه کاشی تراشیده بر درگاه پایاب نصب نمود) همچنین در پایاب‌ها جایی برای شست و شوی جامه و غیره وجود داشته‌است، که در گویه مردم کاشان به آن سی پک می‌گفته‌اند. آن چنان‌که عبدالرحیم کلانتر ضرابی نویسندهتاریخ کاشان نوشته‌است (پله‌های زمینی حفر کرده‌اند به مجرای قنات رسانیده‌اند و در آنجا حوضخانه کنده و با آجر و آهک ساخته‌اند و برای رخت شویی زنان در زمستان. چه که آب‌های قناتی به مقتضای طبیعت از زمستان گرم است و هر یک از آن سی پک‌ها، شصت، هفتاد پله می‌خورد) در تهران به سی پک پاکنهگفته می‌شده، چنان‌که جناب ایرج افشار یزدی دربارهٔ آن آورده‌است:(پایاب اصطلاحی است که برای راهروی که به قنوات کنده می‌شد. از آنجا آب بر می داشند و ظرف می‌شستند. در تهران به آن پا کنه می‌گفته‌اند) در شهرهای گرم وکویری پایاب کاربرد دیگری هم داشته‌است؛ (پایاب‌های خانگی فضایی جهت استفاده تابستان پیش‌بینی شده‌است و سا کنین خانه، روزهای تابستان از گرما بدان پناه می‌بردند)

• واژه‌نامه سنتی ایران، صادق شمس