وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

وزارت تعاون

فعالیت تعاونی در ایران سابقه دیرپایی ندارد. اولین شرکت تعاونی در ایران در سال ۱۳۱۴ تأسیس شد. در دوران محمدرضا پهلوی کمک‌های فراوانی را اصل ۴ جهت توسعه بخش تعاون در ایران کرد. رویداد اصلاحات ارضی زمینهٔ فعالیت‌های تعاونی در ایران را گسترش داد.

پس از انقلاب ۵۷ هم‌زمان با رویگردانی مقطعی انقلابیان از سرمایه‌داری گرایش به فعالیت تعاونی افزایش یافت. قانون اساسی ایران در اصل ۴۳ و ۴۴ به لزوم گسترش تعاونی‌ها اشاره کرده‌است.

مجلس سوم قانون تعاون مصوب ۱۳ شهریور ۱۳۷۰ در ۱۲ فصل و ۷۰ ماده تدوین کرد و وزرات تعاون بر اساس این قانون فعالیت خود را آغاز کرد.

آخرین وزیر این حوزه، محمد عباسی بود.

وزارت رفاه و تأمین اجتماعی

وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در سال ۱۳۸۳ و پس از تصویب قانون نظام جامع تأمین اجتماعی در مجلس ششم تشکیل شد.

قانون نظام جامعه تأمین اجتماعی در آذر ۱۳۸۲ در مجلس ششم تصویب شد و معرفی وزیر و تشکیل وزارتخانه به مجلس هفتم (که کنترل آن در اختیار محافظه‌کاران قرار داشت) موکول شد. در ابتدای آغاز به کار مجلس هفتم برخی از نمایندگان در لزوم تشکیل این وزارتخانه تشکیک کردند تا جاییکه رمضان‌زاده سخنگوی دولت خاتمی لزوم قانونی تشکیل این وزارتخانه بر اساس مصوبات مجلس قبل را یادآور شد. سرانجام شریف‌زادگان به‌عنوان اولین وزیر رفاه و تأمین اجتماعی از مجلس رأی اعتماد گرفت.

اهداف و برنامه‌ها

هدف اولیهٔ تأسیس این وزارتخانه تجمیع همه نهادهای خدماتی حمایتی و بیمه‌گر همچون سازمان تأمین‌اجتماعی، سازمان بهزیستی، سازمان خدمات درمانی، هلال احمر، سازمان حوادث غیر مترقبه، سازمان اورژانس کشور، کمیته امداد امام خمینی، بنیاد جانبازان و مستضعفان، بنیاد شهید، سازمان بازنشستگی، صندوق بیمه روستاییان و … و پایان دادن به تشتت گسترده در ارائه خدمات حمایتی و بیمه‌ای در کشور بود.

مسئولان اعلام کردند که نظام جامع اطلاعات ایرانیان را فراهم خواهند آورد تا بر اساس آن کد تأمین اجتماعی (در آمریکا: Social Security Number) برقرار شود. (اقدامی که تاکنون صورت نگرفته).

محمد ستاری‌فر از معاونان خاتمی و یکی از طراحان این سازمان می‌گوید: «اگر اغراق نباشد باید بگویم من شخصاً درجه اعتبار این قانون را بعد از قانون اساسی می‌دانم.»

یکی از معاونان سازمان تأمین اجتماعی نیز گفت که وزارت رفاه باید همهٔ افراد را تا دو سال پس از تأسیس تحت پوشش قرار دهد.

مخالفان

تشکیل این وزارتخانه با مخالفت وزیر بهداشت و رؤسای دانشگاه‌های علوم پزشکی مواجه گردید.

مسعود پزشکیان وزیر وقت بهداشت درمان و آموزش پزشکی معتقد است که:" وقتی دولت در الفبای ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به مردم مشکل دارد و قدرت پرداخت منابع مالی را ندارد چگونه می‌خواهد وزارت رفاه برای مردم درست کند؟" سازمان تأمین‌اجتماعی که بر اساس این قانون به وزارتخانه تبدیل شد) پیشتر زیر مجموعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار داشت. هم چنین برخی از نهادهای کارگری پیرامون استفاده از منابع صندوق تأمین اجتماعی (که از محل پرداخت حق بیمه کارگران در نیم قرن گذشته جمع‌آوری شده‌است) در سایر مصارف ابراز نگرانی کردند.

موافقان

به گفته نمایندگان مدافع طرح بیش از ۲۵٪ از بودجه کل کشور صرف مسایل امور خدماتی، حمایتی و درمانی می‌شود، اما هیچ وزارتخانه‌ای پاسخگوی این هزینه‌ها و همچنین وضعیت خدمات حمایتی و رفاهی در کشور نیست. به گفته نمایندگان سازمان‌های مختلفی در این امور مشغول هستند که تعدد آنان منجر به موازی‌کاری و تلف شدن بخش عمده‌ای از بودجه کشور می‌شود. همچنین با گذشت بیش از دو دهه از انقلاب اسلامی هنوز اهداف اصل ۴۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی محقق نشده‌است.

وزیران

اولین وزیر معرفی شده برای این پست در دولت خاتمی شریف‌زادگان رئیس وقت سازمان تأمین اجتماعی بود که موفق به کسب رأی اعتماد از مجلس هفتم شد.

محمود احمدی‌نژاد ابتدا سید مهدی هاشمی را برای پست وزارت به مجلس هفتم معرفی کرد اما موفق به احراز رأی اعتماد مجلس نشد. وی سپس پرویز کاظمی را معرفی کرد که از مجلس رأی اعتماد گرفت. احمدی‌نژاد یکسال بعد در مهر ۱۳۸۵ او را نیز برکنار کرده و عبدالرضا مصری را به مجلس معرفی کرد. مصری نماینده کرمانشاه در مجلس هفتم و پیش از آن سابقه فعالیت در سازمان زندان‌ها و کمیته امداد را داشته‌است. هم‌زمان با معرفی وی برخی از نمایندگان طرح انحلال وزارت رفاه و انتقال سازمان تأمین اجتماعی به وزارت بهداشت و درمان (همچون گذشته) را تصویب کردند که به فرجام نرسید.

شریف‌زادگان

محمدحسین شریف‌زادگان که مسئول کمیته قشرها میرحسین موسوی در انتخابات سال ۱۳۸۸ بود در بهمن سال ۱۳۸۹ توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد.

کاظمی

وی دومین وزیر کار در مجلس گفت:حوزه فعالیت وزارت رفاه براساس قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی حوزه بیمه‌ای، حمایتی و توانبخشی از طریق اعطای یارانه و کمک مالی به افراد و خانواده‌های نیازمند و حوزه امدادی شامل، امداد و نجات در حوادث غیرمترقبه است.

پیش‌بینی می‌شود بیمه‌شدگان سازمان تأمین اجتماعی در سال ۸۸ بالغ بر ۸ میلیون و ۵۰۸ هزار و ۵۴۳ نفر و سازمان بازنشستگی کشوری یک میلیون و ۴۳۴ هزار نفر خواهند شد که مجموعاً ۹/۹ میلیون نفر را (حدود ۵۶ درصد جمعیت ۷۰ میلیونی کشور را) شامل می‌شوند که با توجه به منابع و مصارف کنونی آینده‌ای خطرناک برای بیمه‌شدگان پیش‌بینی می‌شود.

وی پس از برکناری از پست وزارت در مصاحبه‌ای گفت که پس از دو-سه جلسه ۴۵ دقیقه‌ای گفتگو با ثمره هاشمی (از نزدیکان احمدی‌نژاد و خود او) به‌عنوان وزیر معرفی شده‌است.

عبدالرضا مصری

وی که دارای مدرک کارشناسی علوم اجتماعی است آبان ۱۳۸۵ با ۱۹۱ رأی موافق از مجموع ۲۵۹ نماینده حاضر به‌عنوان سومین وزیر رفاه و تأمین اجتماعی آغاز به‌کار کرد.

صادق محصولی

صادق محصولی (۱۳۳۸ در ارومیه) وزیر کشور دولت نهم و وزیر رفاه در دولت دهم جمهوری اسلامی است. محصولی با اینکه پس از انتخابات بحث‌برانگیز دهم در سمت خود به‌عنوان وزیر کشور ابقا نشد اما سرانجام در روز ۲۵ آبان ۱۳۸۸ با رأی ضعیف نمایندگان مجلس شورای اسلامی (۱۴۹ رأی موافق از مجموع ۲۶۵ رأی ماخوذه) به‌عنوان وزیر رفاه و تأمین اجتماعی انتخاب شد. پیشتر محمود احمدی‌نژاد، فاطمه آجرلو را برای این سمت معرفی کرده بود که با رأی عدم اعتماد نمایندگان از این سمت بازماند.

بانک نوآوران رفاه و تأمین اجتماعی

وزارت رفاه خرداد ۱۳۸۷ اعلام کرده در راستای منویات سید علی خامنه‌ای و نامیدن سال ۱۳۸۷ به‌عنوان سال نوآوری و شکوفایی این بانک را تأسیس کرده‌است.

وزارت کار و امور اجتماعی

وزارت کار و امور اجتماعی یکی از بخش‌های دولت بود. البته نام و دامنه کاری این نوع از وزارتخانه در هر کشوری تا اندازه‌ای متفاوت است. برای نمونه در کشور هلند نام این نهاد، «وزارت امور اجتماعی و موقعیت شغلی» است که بخش بزرگی از فعالیت‌های آن در زمینه امور پرداخت کمک‌هزینهٔ رفاهی به بیکاران تشکیل شده‌است.

آبان سال ۱۳۲۳ در «وزارت پیشه و هنر»، اداره مستقلی به نام اداره‌کل کار تشکیل شد این اداره‌کل ابتدا برای رسیدگی به اختلافات تصویب‌نامه‌ای تنظیم کرد که در فروردین سال ۱۳۲۴ به تصویب هیئت وزیران رسید.

اولین طرح قانون کار در تاریخ ۲۸ اردیبهشت سال ۱۳۲۵ و در زمان تعطیلی مجلس به تصویب هیئت وزیران رسید. از آنجا که با تصویب قانون کار، سازمان کوچک اداره کل کار، قادر به حل و فصل امور کارگری نبود و از طرف دیگر یکی از گردانندگان حزب توده نیز در رأس وزارت پیشه و هنر قرارگرفته بود و حکومت وقت به‌سبب مخالفت‌های سیاسی حزب مزبور، مایل نبود امور کارگری کشور را سلطه و اختیار وی قراردهد، لذا با تصویب هیئت دولت در ۱۳۲۵/۵/۱۳ وزارتخانه جدیدی به نام وزارت کار و تبلیغات از ادغام اداره‌کل کار، اداره‌کل انتشارات و تبلیغات و اداره عمران و اصلاحات وزارت کشور تشکیل و مأمور اجرای قانون کار گردید.

در سال ۱۳۲۵ مظفر فیروز اولین وزیر وزارت کار و تبلیغات معرفی شد.

تاریخچه وزارت کار و امور اجتماعی را می‌توان به دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی ۱۳۲۵ تا ۱۳۵۷ و ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۲ تقسیم کرد. در سال ۱۳۲۵ بعد از تصویب وزارت کار و تبلیغات توسط هیئت دولت، سرانجام در سال ۱۳۲۸ اجازه قانونی تأسیس وزارت کار از طرف مجلس به دولت داده شد و وزارت کار موجودیت قانونی پیدا کرد.

هدف و وظایف وزارت کار و تبلیغات در بدو امر با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی آن زمان به شرح ذیل بود:

ایجاد مرجع بی‌طرف صلاحیت‌دار برای حل اختلافات کارگر و کارفرما و تمرکز امور مربوط به کار و مراقبت در تهیه اجرای مقررات قانون کار و قانون بیمه کارگران و حمایت و تأمین بهداشت و رفاه کارگران و برقراری روابط با تشکیلات بین‌المللی کار

در کشور ایران فعالیت‌های این نهاد متمرکز بر تنظیم روابط کار و صیانت از نیروی کار و ایجاد بستر اشتغال‌زایی بود. ازجمله فعالیت‌های دیگر وزارتخانه می‌توان به برگزاری هرساله جشنواره کارآفرینان برتر کشور اشاره کرد. تمرکز عمده این جشنواره بر روی استارت‌آپ‌ها و مقوله تخصصی کارآفرینی بوده که در این امر تا حد زیادی موفقیت‌هایی نیز به همراه داشته‌است.

وزیران کار و امور اجتماعی

در دوره پهلوی

• مظفر فیروز کابینه قوام السلطنه (اولین وزیر کار ایران)
• احمد آرامش کابینه قوام السلطنه
• منوچهر آزمون کابینه امیرعباس هویدا

در دوران جمهوری اسلامی ایران

• داریوش فروهر (دولت موقت)
• علی اسپهبدی (دولت موقت)
• محمدرضا نعمت‌زاده
• محمد میرمحمدصادقی
• احمد توکلی
• ابوالقاسم سرحدی‌زاده
• حسین کمالی
• سید صفدر حسینی
• ناصر خالقی
• سید محمد جهرمی
• عبدالرضا شیخ‌الاسلامی
• اسدالله عباسی
• علی ربیعی
• انوشیروان محسنی بندپی (سرپرست)
• محمد شریعتمداری
• حجت‌الله عبدالملکی
• محمدهادی زاهدی‌وفا (سرپرست)
• سید صولت مرتضوی

پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان تلاشی است که از بهمن ماه سال ۱۳۹۲ در جهت تحقق ایجاد شناسنامه رفاهی-اقتصادی افراد توسط معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی آغاز شد. این پایگاه از تجمیع و اتصال ۶۲ منبع داده‌ای از ۲۶ دستگاه دولتی شکل گرفته‌است. در حال حاضر، ۲۲۱ فیلد اطلاعاتی از طریق اطلاعات این پایگاه شناسایی شده‌اند که ابعاد مختلف هویتی شهروندان را به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم توصیف می‌نمایند که در امر سیاست‌گذاری‌های مختلف بسیار ضروری هستند. بخشی از خروجی‌های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان به‌صورت وب‌سرویس در اختیار ۲۰ سازمان مختلف قرار گرفته‌است. علاوه‌برآن، خدمات تحلیلی نیز به تعدادی از سازمان‌ها ارائه شده‌است. این خدمات شامل استحقاق‌سنجی، بررسی همپوشانی، داده‌کاوی، وسع‌سنجی و … می‌شود.

همچنین در راستای تکالیف مبنی بر ایجاد نظام متمرکز تأمین اجتماعی و تأکیدات وزیر وقت تعاون مبنی بر پایدار ماندن فعالیت‌های مرتبط با پایگاه ملی رفاه ایرانیان و به‌روزرسانی‌ها در ساختار رسمی وزارتخانه با پیشنهاد مرکز فناوری اطلاعات، ارتباطات و تحول اداری و تأیید امور ساختارهای سازمانی سازمان اداری و استخدامی کشور، «دفتر اطلاعات رفاه ایرانیان» ذیل معاونت رفاه اجتماعی ایجاد شد. «گروه راهبری پایگاه اطلاعات رفاه اجتماعی»، «گروه تحلیل توصیفی و اطلاعات رفاه اجتماعی»، «گروه مدیریت اطلاعات و حاکمیت داده رفاه اجتماعی» و «گروه استحقاق‌سنجی و آزمون وسع» در سامانه ملی مدیریت ساختار دستگاه‌های اجرایی کشور، گروه‌های زیرمجموعه این دفتر هستند.

کاربردها و دستاوردها

تاکنون از پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان در پروژه‌های مختلفی در معاونت رفاه اجتماعی استفاده شده‌است. از جمله این پروژه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل
• بهبود سازوکار توزیع سبد کالا
• رفع همپوشانی بیمه‌ای
• رتبه‌بندی ۲۴ هزار خانوار ایرانی برای اولین بار
• راه‌اندازی سامانه جامع دفتر بیمه‌های سلامت شامل انجام الکترونیک امور مربوط به پوشش خدمات دارویی و تجهیزات
• طراحی، اصلاح و الکترونیکی کردن فرایند پوشش بیمه اجتماعی کارگران ساختمانی
• طراحی و اصلاح فرایند بیمه اجتماعی قالی‌بافان و صنعتگران شاغل در حوزه صنایع دستی
• طراحی و اصلاح فرایند پوشش بیمه اجتماعی رانندگان
• شناسایی اقشار نیازمند، ارائه بسته حمایتی و افزایش مستمری برای آن‌ها
• ایجاد نقشه فقر و پراکندگی آن روی نقشه
• اجرای بندهای مهمی از سیاست‌های اقتصاد مقاومتی از جمله‌بندهای: ۱، ۵، ۷، ۱۶، ۱۹ و 23

همچنین معاونت رفاه اجتماعی با استفاده از پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان و با همکاری سایر نهادهای دولتی از جمله: بنیاد نخبگان، سازمان ثبت احوال و …، پروژه‌هایی را در حوزه حکم‌رانی داده محور انجام داده‌است، که عبارتند از:

• بنیاد نخبگان: ارزیابی وضعیت کنونی رفاهی، حوزه فعالیت تخصصی و موقعیت جغرافیایی ۲۳ هزار شاگرد اول کنکور
• سازمان ثبت احوال: اعطای کارت ملی به افراد دارای کد ملی و فاقد کارت شناسایی ملی
• وزارت بهداشت و آموزش پزشکی: دهک‌بندی رفاهی ۱۳ میلیون بیمار بستری در مراکز درمانی تحت مدیریت این وزارت
• سازمان امور مالیاتی: شناسایی اقشار پردرآمد و جلوگیری از فرار مالیاتی
• بررسی سابقه افراد در دریافت تسهیلات خوداشتغالی و تسهیلات خرد از مؤسسات مالی و تخصیص نمره اعتباری به ایشان
• شناسایی نیازمندان واقعی از افراد غیرمستحق دریافت کمک‌های حمایتی در دو نهاد حمایتی (کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی)
• نیروهای مسلح: تعیین وضعیت اقتصادی سربازان فراری به جهت اتخاذ سیاست متناسب
• نیروهای مسلح: تعیین وضعیت بیمه درمان ۸۰ هزار نفر ایثارگر بهره‌مند از کمک هزینه درمان ایثارگران معسر
• وزارت آموزش و پرورش: شناسایی و آسیب‌شناسی دلایل بازماندگی کودکان بازمانده از تحصیل

• معاونت روابط کار
• معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال
• معاونت رفاه اجتماعی
• معاونت امور تعاون
• معاونت فرهنگی و اجتماعی
• معاونت توسعه مدیریت و منابع
• معاونت امور مجلس، حقوقی و استان‌ها
• معاونت امور اقتصادی

• سازمان تأمین اجتماعی
• سازمان بهزیستی کشور
• سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور
• مؤسسه کار و تأمین اجتماعی
• صندوق بازنشستگی کشوری
• صندوق کارآفرینی امید
• صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان و عشایر
• صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری تعاون
• صندوق بازنشستگی فولاد
• بانک توسعه تعاون

• شورای‌عالی کار
• شورای‌عالی رفاه و تأمین اجتماعی
• شورای‌عالی حفاظت فنی
• شورای‌عالی سالمندان
• شورای‌عالی آموزش و تربیت فنی، حرفه‌ای و مهارتی
• شورای‌عالی اشتغال
• اتاق تعاون ایران

• وبگاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بایگانی‌شده در ۴ مه ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine
• وبگاه رسمی سازمان تأمین اجتماعی