رودخانه هراز
رود هراز، رودی است در استان مازندران در شمال ایران که از دره لار در جنوب کوه دماوند سرچشمه گرفته و به دریای خزر می‌ریزد.
| هراز | |
|---|---|
رود هراز | |
| ویژگی‌های ظاهری | |
| طول | ۱۸۵ کیلومتر |
این رود در قدیم، رودخانه هرهز نیز نامیده می‌شد و از کلمه باستانی «آب هرمز» که خود در اصل «آب اهورمزدا» بوده‌است، یا از (مازد) «با زاء نقطه دار» گفته‌اند که از ساحل غربی رودخانه (اراز) - که حالا (هراز) گویند گرفته شده‌است. پس از سرازیر شدن رود هراز از دره لار، رواناب‌های دره قاضی‌کلا و جنگل‌دره از کوه‌های شمیم‌کوه، آب زیارو و لاسم از کوه‌های غربی قزقان‌چای فیروزکوه و آب رودهای جاری از دهکده‌های دلارستاق، نیز به این رود وارد می‌شوند. در بندهش اینچنین آمده: رود هرهز در تپرستان است و از کوه دماوند سرچشمه می‌گیرد. رودخانه هراز در یک دره نسبتاً پهن به طرف شمال جریان یافته‌است و در مسیر آن چندین روستا و محله و حداقل ۸ کارخانه شن و ماسه وجود دارد. آب زراعی کشاورزان آمل، فریدونکنار، بخشی از بابل و نور نیز از این رودخانه تأمین می‌گردد. مهمترین شهرهایی که بر روی مخروط افکنه رودخانه هراز توسعه یافته‌اند عبارتند از آمل و فریدونکنار. شیب رودخانه هراز در محدوده کوهستانی بسیار متغیر است. شیب رودخانه هراز از مرز کوهستان تا شمال شهر آمل ۱۳ در هزار و در محدوده شهر آمل ۷ در هزار می‌باشد.
ریخت‌شناسی
رودخانه هراز در محدوده کوهستانی، در دره‌ای نسبتاً باریک جریان دارد. با نزدیک شدن به پهنه ساحلی، پهنای آن افزایش یافته و رودخانه به دلیل افت شیب بستر به چندین شاخه تفکیک می‌گردد.
در پیرامون روستای درکه، پهنای دره در حدود ۵۰۰ متر و در محل خروج از کوهستان پهنای مسیر رودخانه هراز به ۱۰۰۰ متر نیز می‌رسد. در محل خروج از کوهستان، رودخانه هراز به ۶ شاخه تقسیم می‌گردد. ریخت‌شناسی رودخانه هراز اگرچه به صورت کلی یک دره - رودخانه است ولی در مجموع ریخت‌شناسی آن تلفیقی از شبکه گیسواری(Braided pattern)، بادزنه‌ای (Fan forming) با چند پیچابه (meander) می‌باشد.
از محل ترک‌کلاً و درازان (محدوده پل کمربندی) پهنای بستر رودخانه هراز آمل بار دیگر کاهش یافته و رودخانه هراز به صورت یک یا دو شاخه در یک بستر حفر شده‌است و به سمت شهر آمل به حرکت در می‌آید.
مشخصات رودخانه هراز به شرح زیر می‌باشد:
- پهنه سیلابی بزرگ (بستر کبیر): ۳۰۰ متر
- بستر صغیر رودخانه ۲۰–۳۵ متر
- پهنه سیلابی فعال ۱۰۰–۱۵۰ متر (بخش‌هایی از این پهنه می‌توانند به صورت متناوب غرقاب شوند).
دو نهشته در پیرامون رودخانه هراز قابل شناسایی هستند:
- نهشته‌های آبرفتی متوسط دانه (۶ تا ۲۰ سانتی‌متر) که حاصل آبرفت‌گذاری رودخانه هراز می‌باشد.
- نهشته‌های بادرفتی (لس: Loess متشکل از ۹۰ درصد سیلت با رنگ قهوه‌ای روشن).
در محدوده رودخانه هراز نهشته‌های لس با رنگ قهوه‌ای روشن، با بیش از ۹۰ درصد سیلت تشکیل شده‌است و سپس با شروع فازهای فرسایشی (از ده هزار سال پیش تاکنون)، این نهشته‌ها در دیواره رودخانه هراز برونزد یافته‌اند. نهشته‌های لس که بالاترین پادگانه را در محدوده رود آمل تشکیل می‌دهد، تقریباً در بسیاری نقاط مسیر رودخانه آمل قابل شناسایی است.
مسیر و سرچشمه‌ها
مهمترین سرچشمه رود هراز، از قله ۴۳۷۵ متری پالان گردن در ۶۶ کیلومتری جنوب شرقی چالوس، با نام لار جاری می‌شود و پس از دریافت آبهای مهم دیگری (مثل: آب سفید، الرم، آب چهل بره، آب سیاه پلاس، آب امام پهنک، سه سنگ، دیو آسیاب، ورارود، دلی چای و چشمه ملک) و عبور از ده پلور با نام هراز، به سمت دریای مازندران جاری می‌گردد. البته در راه باز رودها و چشمه‌هایی به آن می‌پیوندند که مهمترین آن‌ها لاسم، تلخ رود، آب رزان، آب مشک انبار، پنجاب (نمارساق)، هراز، آب پردمه، شیرکلارود، چلورود و هلی‌چال) هستند. طول رود هراز ۱۸۵ کیلومتر می‌باشد و از کنار بلندترین قله ایران، دماوند می‌گذرد. قسمت زیادی از این مسیر لاریجان نام دارد، که نام خود را از روی سرچشمه اصلی هراز، لار گرفته‌است. در مسیر این رودخانه دو سد زیبای لار و هراز قرار دارد.
ریشه نام
طوایفی که حدود دریای مازندران - و جزء دریای خزر است - در اراضی خاک ایران ساکن بوده، چهار طایفه به‌شمار آمده، اول (مارد) همان آمارد که (مازد) «با زاء نقطه دار» گفته‌اند که از ساحل غربی رودخانه (اراز) - که حالا (هراز) گویند، از بالای آمل به طرف مغرب سکنا داشته و اشتقاق اسم مازندران از نام همین طایفه است. که (اندران) در فارسی به معنی مظرّوفیت و مکان است. پس، مازندران، یعنی مملکتی که طایفه مازد یا مارد اندر آن ساکن می‌باشند.
منابع
- فرهنگ معین - شش جلدی - انتشارات امیر کبیر
- ↑ کتاب از آستارا تا اِستارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحهٔ ۳۳۰.
- ↑ کتاب از آستارا تا اِستارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحهٔ ۴۰۶.
- ↑ کتاب از آستارا تا استارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحهٔ ۴۶۲.
- ↑ The Bundahishn, Translated by E. W. West, from Sacred Books of the East, volume 5, Oxford University Press, 1897
- ↑ فرهنگ فارسی دکتر محمد معین، انتشارات امیرکبیر، چاپ هفتم، صفحهٔ ۲۲۶۴.
- ↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور