نورمحمد تره‌کی
نورمحمد تَرَه‌کِی (پشتو: نور محمد ترکی؛ ١۴ جولای ١٩١٧ – ٨ اکتبر ١٩٧٩) سیاست‌مدار، روزنامه‌نگار و نویسنده انقلابی افغان بود. او عضو موسس حزب دموکراتیک خلق و از سال های ١٩۶۵ تا ١٩٨٩ دبیرکل آن بود. وی پس از انقلاب ثور و تاسیس جمهوری دموکراتیک افغانستان، ریاست شورای انقلاب را بر عهده گرفت و از سال ١٩٧٨ تا سال ١٩٧٩ عملا حاکم افغانستان بود.
نور محمد تره‌کی | |
|---|---|
نور محمد ترکی | |
تره‌کی، حدود سال های ١٩٧٨–٧٩ | |
| دبیرکل کمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان | |
| دوره مسئولیت ١ ژانویه ١٩۶۵ – ١۴ سپتامبر ١٩٧٩ | |
| پس از | سمت ایجاد شد |
| پیش از | حفیظ الله امین |
| ریاست هیئت رئیسه شورای انقلاب | |
| دوره مسئولیت ٣٠ آپریل ١٩٧٨ – ١۴ سپتامبر ١٩٧٩ | |
| پس از | عبدالقادر |
| پیش از | حفیظ الله امین |
| ریاست شورای وزیران | |
| دوره مسئولیت ١ می ١٩٧٨ – ٢٧ مارس ١٩٧٩ | |
| پس از | محمد موسی شفیق به عنوان نخست وزیر |
| پیش از | حفیظ الله امین |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | ۱۴ ژوئیهٔ ۱۹۱۷ ناوه، غزنی، افغانستان |
| درگذشته | ۸ اکتبر ۱۹۷۹ (۶۲ سال) کابل، افغانستان |
| علت مرگ | مرگ با خفه شدن |
| حزب سیاسی | حزب دموکراتیک خلق (خلق) |
| همسر(ان) | نور بی‌بی تره‌کی (؟-١٩٧٩) |
| تخصص | سیاست‌مدار، روزنامه نگار، نویسنده |
تره‌کی در ولسوالی ناوه در خانواده از قبیله غلجایی ، ولایت غزنی، متولد شد. او پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه کابل، فعالیت های سیاسی خود را به عنوان یک روزنامه‌نگار آغاز کرد. تره‌کی در دهه چهل میلادی چندین رمان و داستان کوتاه در سبک واقع‌گرایی سوسیالیستی نوشت. او در کابل، به همراه ببرک کارمل، حزب دموکراتیک خلق را تاسیس کرد و در اولین کنگره آن، به عنوان دبیرکل انتخاب شد. او در انتخابات پارلمانی سال ١٩۵۶ افغانستان شرکت کرد، اما نتوانست رأی بیاورد. او در سال ١٩۶۶ روزنامه خلق، ارگان رسمی حزب دموکراتیک خلق که درباره مبارزه طبقاتی سخن می‌گفت، را تاسیس کرد. اما اندکی بعد انتشار این روزنامه توسط دولت ممنوع اعلام شد. لو در سال ١٩٧٨، به همراه حفیظ الله امین و ببرک کارمل، انقلاب ثور را رهبری کرد و جمهوری دموکراتیک افغانستان را تاسیس کرد.
دوران رهبری تره‌کی کوتاه مدت و با جنجال های بسیاری همراه بود. دولت بین دو جناح حزب دموکراتیک خلق تقسیم شد: خلقی ها (به رهبری تره‌کی)، بخش اکثریت، و پرچمی ها (به رهبری کارمل)، بخش اقلیت. تره‌کی به همراه شاگرد خود امین، تصفیه دولت و حزب از جناح رقیب را آغاز کرد که این کار منجر به تبعید چند تن از اعضای بلندپایه پرچمی (با انتصاب به خدمت در خارج از کشور به عنوان سفیر) شد. او پس از آن شروع به زندانی کردن پرچمی های داخلی کرد. رژیم او با تاکید بر ضرورت از بین رفتن مخالفین انقلاب ثور، با استناد به ضرورت ترور سرخ توسط بلشویک‌ها در روسیه شوروی، مخالفان را وحشیانه حبس و بر کشتار روستاییان نظارت کرد. رهبری دیکتاتورانه تره‌کی باعث آغاز نارضایتی ها و شورش های مردمی شد. با وجود تلاش های مکرر، تره‌کی نتوانست اتحاد جماهیر شوروی را برای مداخله در حمایت از نظام نوپایش متقاعد کند. امین بخش اعظم این مذاکرات را در پشت صحنه هدایت کرد.
دوره حکومت تره‌کی، کیش شخصیت او توسط امین پرورش و در سراسر کشور گسترش یافت. مطبوعات دولتی و تبلیغات پروپاگاندایی از او با عنوان «رهبر اعظم» و «معلم بزرگ» یاد می‌کردند و تصویر او به یک منظره رایج در سراسر کشور تبدیل شد. روابط او با امین آن کس بعد تیره شد و در نهایت منجر به سرنگونی تره کی در ١۴ سپتامبر ١٩٧٩ و به دنبال آن، قتل وی در ٨ اکتبر، به دستور امین شد. مطبوعات کابل در آن زمان گزارش کردند که او بر اثر بیماری درگذشت. مرگ او عاملی بود که منجر به آغاز مداخله شوروی در دسامبر ١٩٧٩ شد.
ترور
در ١١ سپتامبر ١٩٧٩، تره‌کی در بازگشت از مسکو به کابل، در فرودگاه مورد استقبال امین قرار گرفت. قرار بود این پرواز در ساعت ٢:٣٠ فرود بیاید، اما امین برای نشان دادن تسلط تره‌کی بر دولت، فرود هواپیما را یک ساعت به تاخیر انداخت. اندکی بعد، تره‌کی به جای گزارش دادن به کابینه درباره نشست هاوانا، به طور غیرمستقیم سعی کرد تا امین را از سمت خود برکنار کند. او در صدد خنثی کردن قدرت و نفوذ امین به او پیشنهاد خدمت در خارج از کشور به عنوان سفیر را داد، اما امین این پیشنهاد را رد کرد و فریاد زد: "تو کسی هستی که باید استعفا بدهی! به خاطر مشروب خواری و کهولت سن مرخصی گرفتی." روز بعد تره‌کی امین را برای ناهار با او و باند چهار به ارگ ریاست جماوری دعوت کرد. امین این پیشنهاد را رد کرد و اظهار داشت که استعفای آنها را به نهار خوردن با آنها ترجیح می دهد. پوزانوف، سفیر شوروی، توانست امین را متقاعد کند که به همراه سید داود تارون، رئیس پلیس، و نواب علی، افسر اطلاعاتی، از ارگ بازدید کنند. در ١۴ سپتامبر در داخل کاخ، محافظان داخل ساختمان به بازدیدکنندگان آتش گشودند. تارون کشته شد اما امین فقط مجروح دید و به سمت خودرویش فرار کرد و به سمت وزارت دفاع رفت. اندکی بعد، امین ارتش را در حالت آماده باش قرار داد و دستور بازداشت تره‌کی را داد و با پوزانف در مورد این حادثه تلفنی تماس گرفت. عصر همان روز ساعت ۶:٣٠ تانک های سپاه چهارم زرهی وارد شهر شدند و در ساختمان های دولتی را تسخیر کردند. امین با گروهی از افسران ارتش به ارگ امد و تره کی را بازداشت کرد. باند چهار نیز به سفارت شوروی پناهنده شد.
شوروی سعی کرد امین را از اخراج تره کی و یارانش از سمت هایشان منصرف کند، اما امین نپذیرفت. در ١۵ سپتامبر، یک گردان شوروی در میدان هوایی بگرام و سفارت برای نجات تره‌کی در حالت آماده باش قرار گرفتند، اما هرگز به آنها دستور داده نشد که تحرکی انجام دهند زیرا مقامات شوروی احساس می کردند که نیروهای امین برتری دارند. رادیو کابل در ساعت ٨ شب ١۶ سپتامبر اعلام کرد که تره‌کی به پولیت بوروی حزب دموکراتیک خلق افغانستان اطلاع داده است که دیگر قادر به ادامه وظایف خود نیست و در نتیجه پولیت بورو، امین را به عنوان دبیرکل جدید حزب انتخاب کرد. بنا بر گزارش ها، پس از دستگیری تره‌کی، امین این حادثه را با لئونید برژنف در میان گذاشت و گفت: "تره‌کی هنوز زنده است. من با او چه کنم؟" برژنف پاسخ داد که این انتخاب اوست. امین که اکنون معتقد بود از حمایت کامل شوروی برخوردار است، دستور مرگ تره‌کی را صادر کرد. مرگ تره‌کی در ٨ اکتبر ١٩٧٩ زمانی اتفاق افتاد که او به دستور امین (بر اساس اکثر روایت ها) توسط سه مرد با بالش خفه شد. وقتی آن سه مرد به تره‌کی دستور دادند که روی تخت دراز بکشد تا اعدامش کنند، او نه مقاومت کرد و نه چیزی گفت. جسد او را شبانه مخفیانه دفن کردند. این خبر برژنف را، که به تره‌کی تضمین داده بود تا از او محافظت کند، شوکه کرد. این قضیه یکی از دلایل حمله دو ماه بعد شوروی بود. رسانه های افغانستان دو روز بعد گزارش دادند که تره‌کی به دلیل "یک بیماری سخت" درگذشت و هیچ اشاره ای به قتل او نشد.
پس از مرگ
در روزی که تره‌کی ترور شد، ٢٨ زن و مرد از خانواده بزرگ تره‌کی (به علاوه همسر و برادرش) در زندان پلچرخی زندانی شدند. پس از به قدرت رسیدن کارمل، اعضای خانواده تره‌کی از جمله همسر او، آزاد شدند.
در ٢ ژانویه ١٩٨٠ شماره روزنامه کابل تایمز (روز پانزدهمین سالگرد حزب دموکراتیک خلق افغانستان)، آناهیتا راتب‌زاد، معاون رئیس جمهور کارمل، تره‌کی را "فرزند شهید کشور" و حفیظ الله امین را "مستبد وحشی، حیوان‌صفت، دیوانه، و جاسوس شناخته شده امپریالیسم آمریکا» خواند.
کتابشناسی
رمان ها
- دِ بَنگ مسافری (مسافر سرگردان)، اولین و شاخص ترین رمان او، که در سال ١٩۵٧ منتشر شد. این رمان به دنیای قبائل پشتون، از دریچه های مارکسیستی، نگاه می‌اندازد، "یک تقلید پشتونی از آثار ماکسیم گورکی، رمان‌نویس شوروی."
- سِلَه، با درون‌مایه انتقاد از اربابان فئودال افغانستان
- سنگسار
- سپین (سفید)
- بی تربيته زوی
داستان های کوتاه
- موچی (کفش دوز): د لنډو کیسو ټولکه
مقالات
- كا بيٹا: ايک پختون كى داستان الم، نوشته شده به زبان اردو، عمدتاً در مورد شرایط اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی در بلوچستان
دیگر کتب
- زندگی نوین، نوشته شده به زبان فارسی، تره‌کی در این کتاب فلسفه اجتماعي را بر اساس اصول مارکسيسم ـ لينيسم بحث ميکرد، این کتاب به او نسبت داده شده است اما بسیاری این انتساب را رد کرده‌اند
منابع
- ↑ Shaista Wahab & Barry Youngerman, A Brief History of Afghanistan, Infobase Publishing (2007), p. 137
- ↑ "The World Was Going Our Way: The KGB and the Battle for the Third World".
- ↑ https://nsarchive2.gwu.edu/carterbrezhnev/docs_intervention_in_afghanistan_and_the_fall_of_detente/fall_of_detente_chron.pdf
- ↑ Edwards, David B. (2002). Before Taliban. Genealogies of the Afghan Jihad. University of California Press. p. 72. ISBN 0-520-22861-8.
- ↑ Hafeez, Malik (1994). Soviet-Pakistan Relations and Post-Soviet Dynamics, 1947–92. p. 263. ISBN 978-1-349-10573-1.
- ↑
- ↑ Misdaq, Nabi (2006). Afghanistan: Political Frailty and External Interference. Taylor & Francis. p. 125. ISBN 978-0415702058.
- ↑ Braithwaite, Rodric (2011). Afgantsy. The Russians in Afghanistan 1979–1989. Oxford University Press. pp. 67–68. ISBN 978-0-19-983265-1.
- ↑ Edwards, David B. (2002). Before Taliban. Genealogies of the Afghan Jihad. University of California Press. pp. 89–91. ISBN 0-520-22861-8.
- ↑ Byrne, Malcolm; Zubok, Vladislav (1995). "The Intervention in Afghanistan and the Fall of Detente – A Chronology [Prepared for a Nobel Symposium in 1995]" (PDF). National Security Archive. p. 26.
- ↑ My Three Lives on Earth: The Life Story of an Afghan American by Tawab Assifi
- ↑ https://www.scribd.com/document/345774276/washingtons-secret-war-against-afghanistan
- ↑ "VOL. XVII NO. 2". Kabul New Times. 2 January 1980.
- ↑ Kakar, M. Hassan (1995). The Soviet Invasion and the Afghan Response, 1979-1982. University of California Press. p. 317. ISBN 0-520-20893-5.
- افغانستان در مسیر تاریخ نوشته میر غلام محمد غبار جلد دوم صفحات ۲۳۷ الی ۲۶۸ احزاب سیاسی
- زندگی نوین چاپ سال ۱۳۵۷ مؤلف نظر زاده نام مستعار ترکی
- اعدام و ترور؛ صد سال سرنوشت خونبار رهبران افغانستان علی حسینی، بی‌بی‌سی