شارل دو مونتسکیو
شارل-لوئی دو سکوندا، بارون دو لا برد و دو مونتسکیو (به فرانسوی: Charles-Louis de Secondat, Baron de La Brède et de Montesquieu) که بیش‌تر با نام مونتسکیو شناخته می‌شود، یکی از اندیشمندان سیاسی فرانسه در عصر روشنگری بود، که به سال ۱۶۸۹ در بوردو زاده شد. همه قبیله او از نژادگان و اشراف و در زمره حقوق‌دانان بودند. او نیز حقوق خواند و در سال ۱۷۰۸ به دادستانی پرداخت و سرآخر وکیل دادگستری شد. در سال ۱۷۱۳ پس از مرگ پدر به رایزنی حقوقی مجلس برگزیده شد.
| شارل دو مونتسکیو | |
|---|---|
نقاشی چهره مونتسکیو، ۱۷۲۸ | |
| زادهٔ | ۱۸ ژانویه ۱۶۸۹ ناحیه آکیتن، فرانسه |
| درگذشت | ۱۰ فوریهٔ ۱۷۵۵ (۶۶ سال) پاریس، فرانسه  |
| دوره | عصر روشنگری |
| حیطه | فلسفه غرب |
| مکتب | عصر روشنگری لیبرالیسم کلاسیک |
علایق اصلی | فلسفه سیاسی |
ایده‌های چشمگیر | جدایی قوا: قوه مجریه، قوه مقننه، قوه قضائیه; تقسیم‌بندی سیستم حاکمیت بر اساس مسئولیتهایشان |
تأثیرگرفته از | |
تأثیرگذار بر
| |
دو مونتسکیو به پژوهش‌های علمی، تاریخی و حقوقی توجه ویژه داشت و چون از وضع آن زمان کشور ناخرسند بود با نام مستعار کتابی به نام نامه‌های ایرانی منتشر کرد و چون این کتاب مورد توجه واقع شد، در سال ۱۷۲۷ میلادی به عضویت فرهنگستان فرانسه برگزیده شد. رفته‌رفته از دادستانی کنارکشید و به تدوین اثر نام‌آور ش، روح القوانین پرداخت. این کتاب با اقبال عمومی روبه‌رو شد و بعدها نیز از مضامین آن در اداره کشورها و دولت‌ها بهره بسیاری گرفته شد. مونتسکیو بر این باور بود، که انقلاب و شورش و خون‌ریزی کاری از پیش نمی‌برد و آن چه یک جامعه نیاز دارد قانون است. میانه‌روی در سیاست از ویژگی‌های برجسته مونتسکیو بود. با این همه روحانیان «روح‌القوانین» ش را بی‌ارزش می‌دانستند و او در دفاع از کتاب ش دست به نوشتن رساله شد.
مونتسکیو در سال ۱۷۵۵ پس از سفرهای بسیار به کشورهای گوناگون جهان در پاریس درگذشت.
دیدگاه سیاسی
مونتسکیو حکومت دموکراسی به سبک باستان را ترجیح می‌داد و برافتادن حکومت‌های خودکامه را آرزو می‌کرد. دیدگاه سیاسی منتسکیو مجذوب مشروطه سلطنتی به سبک بریتانیای کبیر است و هم‌زمان تشکیل حکومت را بر اساس خصوصیت‌های ملی تجویز می‌کند. تجزیه قوای سه‌گانه یا همان تفکیک قوا (مجریه- قضائیه- مقننه)، نشان دهنده آگاهی گسترده حقوقی-سیاسی و بینش عدالت‌خواهانه منتسکیو است، که در قانون اساسی بسیاری از کشورها گنجانده شده ست. از آن جا که بریتانیا قانون اساسی مدونی نداشت و مجموعه قوانین موجود در آن کشور به‌طور پراکنده و ناهمگون وضع شده بودند، منتسکیو به عنوان بهترین مرجع برای رده‌بندی و روشمند کردن متن قانون اساسی نوین بریتانیا انتخاب شد. افسران جوان فرانسوی که در جنگ‌های استقلال آمریکا در کنار آمریکایی‌ها جنگیده بودند، پس از بازگشت به فرانسه استبدادی، ناقل قانون اساسیی بودند که منتسکیو در بریتانیا تدوین کرده بود. این قانون اساسی مورد قبول آمریکاییان واقع شد و سرانجام در آستانه انقلاب فرانسه به دست فرانسویان رسید.
کارها
منتسکیو دارای دو اثر بسیار شناخته شده‌است که عبارتند از:
- نامه‌های ایرانی
- روح‌القوانین
شهرت سریع منتسکیو با نوشتن «نامه‌های ایرانی» در سال ۱۷۲۱ میلادی بالاگرفت. این نامه‌ها مکاتبات دو نفر ایرانی را، که در فرانسه به گشت و گذار مشغول اند، نقل می‌کند و نظرات شان را در باره فرانسه و به‌طور کلی اروپا، به لحنی طنزآمیز در میان می‌گذارد. این کتاب یکی از نمونه‌های نخستین دیالوگ فرهنگ‌ها به شمار می‌رود. منتسکیو در کتاب «بازنگری علل عظمت و سقوط روم» که در سال ۱۷۳۴ میلادی منتشر کرد، مانند نیکلای ماکیاولی گستره مرزهای حکومت را یکی از دلایل سقوط آن دانسته است. منتسکیو با انتشار کتاب «روح القوانین» در سال ۱۷۴۸ میلادی، علوم سیاسی را در ردیف فرهنگ فلسفی قرار داد. علاوه بر نظرات دوران باستان پیرامون اشکال مختلف حکومت (دموکراسی- سلطنتی- تحمیلی)، به تحقیق و تحلیل در ارتباط با اتکای آن‌ها به طبیعت، به ویژه مرزهای جغرافیائی و شرایط آب و هوا، پرداخته‌است. هنر وی در تشریح دولت به این مهم بازمی‌گردد که نه تنها به عنوان یک دستگاه سیاسی بلکه در رابطه‌ای تنگاتنگ با خصلت‌های اجتماعی، حقوقی، اقتصادی و اخلاقی آن ملت همچنین ارتباط میان مردمی و ساختار عمومی متأثر از عوامل طبیعی، مورد مداقه قرار داده‌است. روح القوانین یکی از مهم‌ترین آثار منتسکیو در جنبش روشنگری فرانسه محسوب می‌شود. این کتاب در تدوین اساسنامه ایالات متحده آمریکا و اساسنامه شورای انقلاب فرانسه در سال ۱۷۹۱ مؤثر بوده‌است.
آثار منتشر شده
از جمله آثار طنز- فلسفی منتسکیو رمان معروف «مقبرهٔ گنیده» در سال ۱۷۲۵ میلادی و «تاریخ حقیقی» می‌باشد. کلمات قصار و جملات برجسته و پندآمیز وی که از نوشته‌های پراکنده و دفتری خاطرات گونه باقی مانده‌است، به نام «اندیشه‌های ناشناخته» نیز منتشر شده‌است.
سال‌شمار زندگی
- ۱۸ ژانویه سال ۱۶۸۹: تولد شارل-لوییدوسگواندا در قصر لابرد نزدیک شهر بوردو.
- سال‌های ۱۷۰۵–۱۷۰۰: تحصیلات متوسطه در نزد پیروان کلسیای اراتو آر، درژویی.
- سال‌های ۱۷۹۰ – ۱۷۰۸: تحصیلات حقوق در بوردو و سپس در پاریس.
- سال ۱۷۱۴: پذیرفته شدن مونتسکیو به عنوان مشاور در پارلمان بوردو.
- سال ۱۷۱۵: ازدواج با ژان دولارتیگ.
- سال ۱۷۱۶: انتخاب مونتسکیو به عنوان عضو فرهنگستان بوردو: در این تاریخ وی منصب عمویش را که ریاست دادگاه استیناف بود همراه با اموال و لقب «مونتسکیو» از او به ارث می‌برد.
- سال‌های ۱۷۲۱–۱۷۱۷: مونتسکیو به مطالعهٔ علوم می‌پردازد و رسالاتی در بارهٔ انعکاس صوت، غدد میانگانی، شفافیت، سنگینی اجسام و از این دست می‌نویسد.
- سال ۱۷۲۱: انتشار کتاب نامه‌های ایرانی بدون ذکر نام نویسنده. این کتاب بیدرنگ مشهور خاص و عام می‌شود.
- سال‌های ۱۷۲۳ –۱۷۲۲: اقامت در پاریس و معاشرت با طبقهٔ اشراف. مونتسکیو در این تاریخ با اطرافیان دوک دو بو ربون هه نو، مورخ و شاعر فرانسوی و رئیس پارلمان، مارکیزدوپری، و در مجمع ادبی مادام لامبر، و باشگاه آنترسول رفت‌وآمد دارد و اثر خویش موسوم به گفتگوی سیلا و اوکرات را در همین باشگاه می‌خواند.
- سال ۱۷۲۵: انتشار معبد گنید بدون نام نویسنده. بازگشت مونتسکیو به بوردو و کناره‌گیری از سمت ریاست دادگاه و مراجعت به پاریس.
وی بعدها در اندیشه‌هایش چنین نوشت: «آنچه باعث شده که من همواره نسبت به خودم عقیدهٔ بدی داشته باشم این است که خیلی کم از امور جمهوری وجود دارد که من حقیقتاً استعدادی برای آن در خود ببینم. در شغل ریاست دادگاه باید بگویم که قلبم بسیار پاک بود. خود مسائل را به حد کافی می‌فهمیدم اما از تشریفات دادگاهی سردر نمی‌آوردم. مع‌ذلک خودم را با این‌گونه امور وفق داده بودم ولی آنچه بیش از همه موجب دلزدگی من می‌گردید این بود که حیواناتی را می‌دیدم که همان استعدادی را که من فاقد آن بودم به حد کافی دارا بودند».
- سال ۱۷۲۸: انتخاب مونتسکیو به عضویت فرهنگستان فرانسه. عزیمت او به کشورهای آلمان، اتریش، سوئیس، ایتالیا، و هلند. در طی همین دوره لرد چسترفیلد وی را به بریتانیا می‌خواند.
- سال‌های ۱۷۳۰–۱۷۲۹: اقامت در بریتانیا.
- سال ۱۷۳۱: بازگشت به قصر لابرد و اقامت در آنجا برای نگارش روح القوانین.
- سال ۱۷۳۴: انتشار ملاحظاتی در بارهٔ علل عظمت و انحطاط رومیان.
- سال ۱۷۴۸: انتشار روح القوانین که در ژنو و بدون نام نویسنده چاپ شده بود. کتاب با استقبال بزرگ روبرو شد.
- سال ۱۷۵۰: دفاع مونتسکیو از روح القوانین در پاسخ حملات آباء یسوع و ژانسنیست‌ها.
- سال ۱۷۵۴: تدوین جستاری در بارهٔ ذوق برای دانشنامه به تقاضای دالامبر (انتشار در ۱۷۵۶).
- ۱۰ فوریه سال ۱۷۵۵: مرگ مونتسکیو در پاریس.