موزه صبا

خانهٔ ابوالحسن صبا پنج سال پیش از تولد صبا، در سال ۱۲۷۶ ه.ش توسط پدرش، کمال‌السلطنه خریداری شد. دو سال پس از درگذشت ابوالحسن صبا، همسرش منتخب اسفندیاری تصمیم گرفت تا خانهٔ صبا را به موزه تبدیل کند. او به کشور آلمان سفر کرد و خانهٔ بتهوون را از نزدیک دید. پس از چندبار بازدید از خانهٔ بتهوون، نقشه‌ای از آن خانه کشید و همهٔ عکس‌های خانه را تهیه کرد. وی پس از بازگشت به ایران، عکس‌ها و مدارک تهیه شده را به وزارت فرهنگ و هنر تحویل داد. از سوی این وزارتخانه دو نفر مأمور شدند تا مقدمات تبدیل خانهٔ صبا به موزه را فراهم کنند. در سال ۱۳۴۲ ه.ش وزارت فرهنگ و هنر خانهٔ صبا را از منتخب اسفندیاری خرید.

این «موزهٔ بیوگرافیک» به دلیل بزرگداشت جایگاه هنری ابوالحسن صبا و حفظ میراث او در موسیقی ایران، در تاریخ ۲۱ آبان سال ۱۳۵۳ ه.ش افتتاح شد. پس از مدتی منتخب اسفندیاری همسر صبا، عروسک‌های دست‌ساز خود را در موزهٔ صبا، با حضور فرح پهلوی به نمایش گذاشت. این عروسک‌ها که در بخشی از این موزه قرار دارند، با لباس‌های ویژه، منعکس‌کنندهٔ فرهنگ فولکلور مناطق مختلف ایران و دوره‌های مختلف تاریخی از زمان ساسانیان تا دورهٔ معاصر ایران هستند.

مدتی پس از افتتاح، «مکتب صبا» نیز در موزهٔ صبا راه‌اندازی شد و هنرمندانی همچون عبدالله دوامی و علی‌اکبر شهنازی و همچنین برخی از شاگردان صبا از جمله فرامرز پایور و علی تجویدی به آموزش موسیقی در آن مکان پرداختند. پس از انقلاب ۱۳۵۷، موزهٔ صبا تعطیل و اموالش بدون سرپرست مستقیم و حفاظت ماند و برخی از اشیاء آن ناپدید شد. در سال ۱۳۷۴ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصمیم به بازگشایی این مکان گرفت و پس از تعمیر و بازسازیِ ساختمان، موزهٔ صبا مجدداً گشایش یافت. چند سال بعد دوباره این موزه تعطیل شد و در سال ۱۳۸۳ به همت نوهٔ ابوالحسن صبا، مرمت و بازگشایی شد. موزهٔ صبا پس از انجام عملیات بازسازی مجدداً در سال ۱۳۸۸ بازگشایی شد.

موزهٔ صبا به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:

• بخش اول که مجموعه‌ای از آثار، اشیاء و سازهای متعلق به صبا است در تالار این موزه نگهداری می‌شود. در میان سازهای موزهٔ صبا، یک سه‌تار از سازهای ساخته‌شده توسط او دیده می‌شود. صفحه‌های گرامافون از آثار موسیقی صبا، کتاب‌ها و یادداشت‌های صبا، نامه‌ها، سندها و نوشته‌های رسمی او، عکس‌ها، وسایل شخصی، تابلوهای نقاشی و آثار خوشنویسی صبا، همچنین مجسمه و ماسک چهرهٔ صبا در این مجموعه نگهداری می‌شوند.
• بخش دوم مربوط به آثار دستی همسر صبا است که شامل مجموعه تندیس‌های مومی و لباس‌های محلی و سنتی ایران قدیم است.

محل موزهٔ استاد صبا، در میدان بهارستان، ضلع غربی خیابان ظهیرالاسلام به شمارهٔ پلاک ۹۲ قرار گرفته‌است.