آرامگاه جاماسب حکیم

این اثر باستانی با ارزش در شهرستان خفر و در مسیر جاده شیراز به جهرم در سمت راست جاده و نرسیده به شهر باب‌انار قرار گرفته‌است که پس از ورود به جاده فرعی به روستای کراده منتهی می‌شود و پس از آن در شرق کراده روستای گاره واقع شده که آرامگاه جاماسب حکیم در بیرون این روستا قرار دارد. فاصله روستای کراده تا روستای گاره دو کیلومتر است که از میان کوچه باغ‌های سرسبز راهی باریک و خاکی ناهموار را به‌طرف آرامگاه طی می‌کند. نام اصلی این روستا گاره یا کاره می‌باشد که اهالی منطقه به‌آن جومه بزرگی می‌گویند که مخفف جاماسب بزرگ است. اهالی منطقه جاماسب را به کسر «س» تلفظ می‌کنند. پیرمردان و پیرزنان این منطقه جاماسب را خانباز هم می‌خوانند و دربارهٔ جاماسب یا خانبازخان داستان‌ها و اشعار بسیاری در منطقه استان فارس گفته شده‌است. حال باید تحقیق شود که آیا این آرامگاه جاماسب همان داماد زرتشت است؟ یا این‌که جاماسب دیگری است؟ این بنای باستانی در بیرون و در جنوب شرقی روستای گاره بر فراز تپه‌ای قرار گرفته‌است که مشرف بر شهر خفر و باغ‌ها و روستاهای اطراف است.

ساختمان آرامگاه به‌صورت مکعب شکل است که بر روی تپه‌ای کوتاه احداث گردیده و از سنگ‌های تراش خورده بدون ملات ساخته شده‌است. آرامگاه تشابه فراوانی با کعبه زرتشت در نقش رستم دارد. به‌علت تراش خوردن سنگ‌های آرامگاه می‌توان آن را به دوران هخامنشی و دورانی که شهر خفر دارای اهمیت بوده نسبت داد.

• ضلع شمالی: خوشبختانه سالمترین بخش این ساختمان می‌باشد کوتاه‌تر از دیگر دیواره‌های آرامگاه است و بر روی یک صخره بناشده‌است و علت سالم ماندنش نیز دسترسی نداشتن به‌این دیواره‌است. در ارتفاع ۴ متری این دیواره یک ردیف سنگ‌کاری برجسته نمایان است.
• ضلع جنوبی: در دوران گذشته بلندترین دیواره آن بوده و بر اثر هجوم سودجویان آثار عتیقه قسمت اعظم دیوار ویران شده‌است.
• ضلع شرقی: این دیواره هم بر اثر غارتگری سودجویان از دو موضع حفاری غیرمجاز شده و آسیب جبران‌ناپذیری را بر پیکره این اثر وارد کرده‌اند.
• ضلع غربی: بلندترین دیواره این بنا را تشکیل می‌دهد، نسبتاً سالم مانده و تنها ردیف سنگ‌کاری بالای آن خراب شده. گویا در دوران گذشته سازمان میراث فرهنگی داربست فلزی را در کنار این دیوار برپا کرده که بدون تعمیر و مرمت آن، سال‌هاست که رها شده‌است. در میانه و گرداگرد آرامگاه در هر یک متر یک سوراخ مربع شکل تعبیه شده که احتمالاً برای این ساخته شده‌است که اگر باران وارد بنا شد بتواند به‌راحتی از این سوراه‌ها خارج شود. در محفظه داخلی آرامگاه از کف تا سقف از سنگ و ساروج فشرده پرشده که بسیار سخت و محکم می‌باشد.

روی سقف آن یک سنگ ۸ ضلعی موجود بوده که به‌وسیله سنگ‌های تراش خورده به‌صورت یک مقبره درآمده بوده‌است که متأسفانه بر اثر چپاول سودجویان تنها ۳ الی ۴ ضلع آن باقی مانده‌است. چپاولگران در زیر همین سنگ مقبره از ۲ طرف بالا و پایین به‌صورت تونلی حفر کرده‌اند و از ظواهر امر پیدا است که سودجویان چیزی پیدا نکرده‌اند. زیرا درون چهاردیواری آرامگاه تماماً از سنگ و ساروج پرشده‌است. طول و عرض هر دیوار از هر طرف ۵ متر و ۸۰ سانتی‌متر است که به‌صورت مربع و بسیار استادانه و با اصول معماری ساخته شده‌است. ارتفاع این آرامگاه مربع شکل در هر طرف ضلع متفاوت است.

به‌دلیل اینکه بر روی تپه که دارای شیب و سنگ‌های صخره‌ای است ایجاد شده‌است ارتفاع تغییر می‌کند. اما در ضلع غربی ارتفاع آن نزدیک به ۷ متر می‌رسد که احتمالاً ارتفاع این آرامگاه بیشتر از این بوده‌است که به‌تدریج ویران شده‌است.

ابعاد سنگ‌های تراش خورده آرامگاه با یکدیگر تفاوت دارند. احتمالاً بر بالای مقبره ۸ ضلعی اتاقی بوده‌است که به‌صورت ۴ اتاقی بازساخته شده بود که شاید بر روی همین مقبره آتشدانی برپا بوده‌است و از فواصل دور دیده می‌شده. برخی می‌گویند که این ساختمان آتشکدهای بوده که در جشنها و مراسم ویژه از آن استفاده می‌شده‌است.

در حقیقت این آرامگاه در بین دیگر آثار باستانی ایران مظلوم واقع شده‌است و حتی نامی از آن برده نمی‌شود و تنها در کتاب اقلیم پارس نوشته آقای مصطفوی چند سطر جزئی درباره‌اش نوشته شده و دیگر کتاب‌ها تنها به‌نام قبر جاماسب اکتفا کرده‌اند. در پایین و گرداگرد تپه قبرهای دوران پس از اسلام به چشم می‌خورد. سنگ قبرهایی که تاریخ هجری قمری آن در حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ پیش می‌باشد و بر روی اکثر سنگ قبرها درخت سرو حک شده‌است و می‌توان حدس زد که پس از ورود اسلام اهالی روستای گاره مرده‌های خودرا در پایین آرامگاه جاماسب حکیم دفن می‌کرده‌اند اما پس از سال‌های ۱۱۵۰ هجری قمری قبرستان این روستا به‌جای دیگری انتقال داده شده‌است.

برای مثال بر روی سنگ قبری تاریخ ۱۱۱۶ حک شده‌است. روی برخی سنگ قبرها اشکال و خطوط عربی و کوفی و اشعار فارسی از شاعران نامی و گمنام به‌چشم می‌خورد که متأسفانه این قبرها هم از دستبرد دزدان آثار باستانی در امان نبوده‌اند.

چندین سنگ نوشته بزرگ به‌صورت کتیبه به‌انواع خطوط کوفی، عربی در پایین آرامگاه به‌صورت نامنظم بر روی هم انباشته شده. در پایین تپه جوی آب پاک و زلالی جاری است که باغ‌ها و روستای گاره را مشروب می‌سازد. این آب از کاریز یا قنات گاره سرچشمه می‌گیرد.

• جهرم
• محله‌های جهرم
• فهرست آثار باستانی جهرم

• اداره کتابخانه‌های عمومی شهرستان جهرم
• جهرم، دکتر ناصر کرمی، انتشارات مصلی نژاد، ۱۳۸۱
• فروهر، سال سی وهفتم، شماره چهار و پنج، صفحه ۱۶–۱۷، ۱۳۸۱
• نوادر تاریخی مؤلف گمنام نگارش علی نقی بهروزی ص …