مسجد کرمانی تربت جام

مسجد کرمانی با ابعاد ۱۰/۷۰ * ۱۷ متر دارای شاه نشینی در وسط هر ضلع و سه حجره (چله خانی) در اضلاع غربی ـ شرقی است. در شاه‌نشین غربی آن، محراب گچ بری شده پرکار و نفیسی و در مقابل آن، قبری منسوب به استاد کرمانی ـ سازنده محراب ـ قرار دارد. سقف این بنا، شامل پنج قسمت است.

محراب

در دو طرف محراب مسجد کرمانی این کلمات را به خط نسخ از گچ بریده‌اند: عمل عبدالضعیف النّحیف الرّاجی الی رحمةاللّه‌العزیز خواجو زکی بن محمد بن مسعود کرمانی و تمّ هذاالمحراب بعون الملک الوهاب فی اوائل شهر سبع عشر و سبعمائة. (۷۱۷)

داخل مسجد یک کتیبه کمربندی وجود دارد که سوره «یس» را به خط ثلث و به اسلوب خطوط اوایل قرن هشتم هجری با گچ و به‌طور برجسته نوشته‌اند.

نمای خارجی مسجد کرمانی که رو به صحن اصلی مزار قرار دارد، متشکل از چهار طاق نما و قاب‌های ساده آجری در حد فاصل آن‌هاست. از آن میان، دو طاق‌نمایی که بعد از ایوان قرار گرفته‌اند. دارای مقرنس کاری با اسلوب به کار رفته در داخل بنا هستند و حواشی آن‌ها نیز دارای گچ بری‌هایی نظیر نمونه‌های داخل بناست. در خصوص تاریخ ساخت این بنا نمی‌توان اظهار نظر دقیقی داشت؛ اما احتمال بیش‌تری وجود دارد که این بنا به نیمه دوم قرن هشتم هـ.ق. متعلق باشد.

این محراب در ترکیب کلی از نظر اجزاء شباهت بسیاری به محراب امام زاده ربیعه خاتون در اشتر جان اصفهان دارد که در سال ۷۰۸ هـ. ق. ساخته شده است.

• راشدنیا، زهرا؛ صالحی کاخکی، احمد (بهار و تابستان ۱۳۹۸). «وارسی محرابهای گچبری مسجد کرمانی تربتجام و تاریخگذاری آنها». درآیگاه. ۱ (۱): ۱–۲۲.
• فاضل، علی (۱۳۷۳). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار احمد جام. تهران: انتشارات توس.
• تقوی‌نژاد، بهاره (بهار و تابستان ۱۳۹۶). «بررسی تزیینات گیاهی و هندسی محرابهای گچبری مجموعه آرامگاهی تربت شیخ جام». د وفصلنامه علمی- ترویجی نگارینه هنر اسلامی. ۱۴ (۱۳): ۱۷–۳۲.