مسجد جامع کرمانشاه

از شعری که بر روی کتیبه‌ای در مسجدبه جای مانده، سال ساخت مسجد ۱۱۹۶ هجری قمری (۱۷۸۱ میلادی) دانسته شده‌است. این شعر به شاعری به نام شهاب، از شاعران هم‌عصر با الله‌قلی‌خان زنگنه حاکم کرمانشاه دانسته شده که در محفل شعر هفتگی او شرکت می‌کرده‌است.

این مسجد ظاهراً به جای مسجد قدیمی تری بنا شده‌است که تنها بخشی از شبستان آن باقی مانده‌است. مسجد قدیمی چهل و پنج طاق چشمه داشته که امروز تنها بیست و پنج طاق آن باقی مانده‌است. به همین دلیل گاه به اشتباه این مسجد را چهل‌ستون نیز می‌نامند. آنچه از بنای قدیمی مسجد باقی مانده، بخشی از شبستان ستوندار و هشتی ورودی است.

در مرمت‌های پس از جنگ ایران و عراق در دههٔ ۱۳۷۰، شبستان تازه در ضلع جنوبی مسجد بازسازی شد، سکوی عریض آن واقع در ضلع شرقی در نتیجهٔ عقب‌نشینی مسجد به منظور تعریض خیابان مدرس تخریب و سکوی جدیدی برای مسجد ساخته شد. همچنین دو مناره به ساختمان مسجد افزوده شد و نمای خارجی با کاشیکاری‌ها و آجرکاری‌هایی پوشیده شد.

دور جدید مرمت مسجد جامع کرمانشاه از سال ۱۳۹۰ آغاز شد و تغییراتی در ساختمان این مسجد به وجود آمد. در این مرمت‌ها، در بخش خارجی شبستان خارجی نماسازی‌های جدیدی افزوده شد. همچنین حیاط مسجد که شبستان قدیمی را به شبستان جدید پیوند می‌دهد سنگفرش شد و نیز با یک سازهٔ فلزی مسقف شد.

مسجد جامع کرمانشاه از نظر ساخت شبیه مساجد دوره زندیه است. شبستان کنونی به جز محراب تزیینات خاصی ندارد. در گوشهٔ جنوب غربی بنا، پلکانی برای دسترسی به بالاخانه‌ای که گویا زمانی قسمتی از مدرسه بود، ساخته شده‌است. در نخستین دهنهٔ سمت راس ورودی، سه کتیبه با تاریخ ۱۲۰۰ ه. ق (۱۷۸۵ میلادی) و مطالبی مربوط به خرید و فروش و موقوفات مسجد نصب شده‌است.

در قسمت جنوبی مسجد، مسجد دیگری با صحن و شبستان کنونی وجود دارد که به «مسجد امیری» معروف است که بعده‌ها توسط «امیر نظام زنگنه» از امرای دوره محمد شاه قاجار و اوایل سلطنت ناصر الدین شاه قاجار ساخته شد و در بمب باران سال ۱۳۵۹ ویران شد.

• ۲۳ مهرماه ۱۳۶۱: عطاءالله اشرفی اصفهانی نمایندهٔ ولی فقیه در استان کرمانشاه و امام جمعهٔ وقت کرمانشاه در حالی که در محراب مسجد جامع، برای اقامهٔ نماز جمعه آماده می‌شد، با انفجار نارنجک توسط فردی به نام محمدحسین خداکرمی ترور و کشته شد. بعدها نشریهٔ مجاهد، ارگان سازمان مجاهدین خلق ایران با برعهده گرفتن این عملیات، خداکرمی را به عنوان یکی از عوامل خود معرفی کرد.

• یوسفی، فرشید. ۱۳۷۰. باغ هزار گل: تذکرهٔ سخنوران استان کرمانشاهان، تهران: فرهنگخانهٔ اسفار، چاپ اول.