محیط زیست نیوزیلند

نیوزیلند یکی از عجیبترین مجموعه‌های جانداران کره زمین را در خود جای داده‌است و این به دلیل حدود ۸۲ میلیون سال جدایی از خشکی‌های دیگر کره زمین است. نیوزیلند در آن هنگام یعنی قبل از انقراض دایناسورها از ابرقاره گندوانا جدا شد و سیر تکامل در این جزیره بدون ارتباط با سایر نقاط دنیا طی شد. همین باعث شد تا تنوع زیستی در نیوزیلند تا حد زیادی بومی انحصاری باشد یعنی اغلب گونه‌های جانوری و گیاهی این جزیره در هیچ جای دیگر دنیا وجود ندارند. تا قبل از ورود انسان‌ها تنها پستانداران این جزیره ۳ نوع خفاش بودند و بخش اصلی حیات وحش آن را پرندگان و حشرات تشکیل می‌دادند. چندین ویژگی ابرقاره گندوانا هنوز در نیوزیلند حفظ شده‌است؛ مهمتر از همه پوشش گیاهی غالب جزیره که از گروه همان گیاهان باستانی گندوانایی هستند و همینطور حشرات متمایز، قورباغه‌های غیرعادی و برخی از پرندگان نیوزیلند.

در گذشته‌های بسیار دور تعدادی از پستانداران ابتدایی نیز در نیوزیلند زندگی می‌کرند چون فسیلی از یک پستاندار متعلق به حدود ۱۹ میلیون سال پیش کشف شده‌است. مشخص نیست که این پستانداران چرا و چگونه منقرض شده‌اند اما این قطعی است که از میلیون‌ها سال قبل از ورود انسان این جزیره هیچ پستانداری نداشته‌است. دورگه‌دهی‌های بین‌گونه‌ای نیز در گیاهان و جانوران نیوزیلند بیشتر از حد معمول است.

تنوع زیستی نیوزیلند به دو روش ایجاد شده‌است؛ یکی فرایند گونه‌زایی یعنی تقسیم یک گونه جانوری یا گیاهی به دو یا چند گونه و دیگری مهاجرت‌های هوایی یا دریایی از نقاط دیگر. بیشتر این مهاجرها از استرالیا آمدند. اکثر پرندگان نیوزیلند و تعدادی از گیاهان (از طریق باد یا داخل شکم پرندگان) از استرالیا به نیوزیلند راه یافتند. تاریخ ورود بسیاری از آنها از استرالیا به نیوزیلند آنقدر قدیمی است که ارتباط آنها با خویشاوندان استرالیایی خود نیز واضح نیست. برای مثال طبقه‌بندی خفاش دم‌کوتاه (Mystacinidae) زمانی مشخص شد که فسیل‌های خفاشی که جد این خفاش بوده در استرالیا پیدا شد. پاراکیت‌های سیانورامفوس هم از نیوکالدونیا به نیوزیلند آمدند. ارتباط نیوزیلند و نیوکالدونیا در خانواده‌های گکو و سقنقر (از خزندگان) دو جزیره هم دیده می‌شود.

اولین انسان‌هایی که در نیوزیلند سکونت گزیدند مائوری‌ها بودند که از سال ۱۲۸۰ میلادی در چندین موج از جزایر پولینزی وارد آن شدند. آنها موش صحرایی پولینزی و سگ را با خود آوردند. اولین موج انقراض را موش‌های صحرایی با خوردن تخم‌های پرندگان آغاز کردند. چندین گونه از بی‌دفاع‌ترین پرندگان کوچک بدون پرواز اینگونه منقرض شدند. انسان‌ها نیز با شکار گسترده پرندگان عظیم‌الجثه موآ را منقرض کردند و عقاب‌های غول‌آسا نیز که طعمه اصلی خود را از دست داده بودند به کام فنا کشیده شدند. مائوری‌ها نیمی از جنگل‌های جزیره را برای کشاورزی سوزاندند و زیستگاه بسیاری از جانوران را از میان بردند.

موج بعدی انقراض با ورود اروپایی‌ها فرا رسید. ناخدا جیمز کوک که در دهه ۱۷۷۰ پا به این جزیره گذاشت، صدای پرندگان را در آن کرکننده توصیف کرده بود. بخش بزرگی از خاک نیوزیلند در هنگام ورود اروپاییان پوشیده از درختان غول‌آسای کائوری بود که بزرگترین الوار دنیا را دارند. اروپاییان تازه‌وارد که ارزش این درختان را نمی‌دانستند بیشتر آنها را قطع کردند.

اروپاییها نه تنها باقی‌مانده جنگل‌های نیوزیلند را هم از بین بردند بلکه حیوانات شکارچی همچون گربه، راسو، قاقم و سگ‌های بیشتر، همه‌چیزخوارانی چون موش صحرایی سیاه، موش صحرایی قهوه‌ای، موش خانگی، جوجه‌تیغی و صاریغ و گیاهخوارانی چون گاو، گوسفند، بز، خوک، والابی، خرگوش، انواع گوزن و پرندگانی چون سار، مرغ مینا، گنجشک خانگی به همراه ماهیان، حشرات و گیاهان گوناگون را با خود این جزیره آوردند که تقریباً تمامی آنها بدون استثنا به صورت گونه مهاجم درآمده و اثرات ویرانگری را بر محیط زیست جزیره گذاشتند. رات، گربه، سگ، راسو و قاقم با خوردن پرندگان بدون پرواز و تخم‌های آنها نسل بسیاری از این پرنده‌ها را منقرض کردند و جمعیت مابقی را نیز به شدت کاهش دادند. حیوانات گیاهخوار پوشش گیاهی را که میلیون‌ها سال بدون حضور پستانداران تکامل یافته بود از بین بردند، گیاهان غیربومی نیز جای گیاهان بومی را در جنگل‌های پاکسازی شده گرفتند و ماهی‌های غیربومی مثل کپور معمولی هم اکوسیستم‌های آبی را تغییر دادند.

انقراض جانوران بومی نیوزیلند در برخی موارد موجب شده تا پرندگان استرالیا به طور طبیعی به این جزیره مهاجرت کرده و جای همتایان منقرض شده خود را پر کنند. برای مثال قوی سیاه خودش از استرالیا و نیوزیلند آمده و زیستگاه‌های قوی منقرض‌شده نیوزیلندی را اشغال کرده‌است. مورد سنقر تالابی و پوککو جالبتر است چون ورود این دو پرنده به نیوزیلند شباهت زیادی به ورود دو گونه مشابه سنقر آیلس و تاکاهی در گذشته دارد. سنقر آیلس اکنون منقرض شده و تاکاهی نیز بسیار کم‌تعداد شده در نتیجه جایگاه اکولوژیکی آن‌ها خالی مانده‌است. چشم‌نقره‌ای هم یکی دیگر از این پرنده‌هاست که خودش از استرالیا راهی نیوزیلند شده اما چون همتایی در حیات وحش نیوزیلند نداشته جایگاهی را در اختیار گرفته که تغییرات اکولوژیکی انسانی ایجاد کرده‌است.

با توجه به نبودن پستانداران جایگاه بوم‌شناختی که معمولاً به آنها اختصاص دارد توسط پرندگان اشغال شده و همین باعث تنوع و ویژگی‌های غیرعادی در پرندگان این جزیره شد.

پرندگان عظیم‌الجثه معروف به موآ که ۱۰ گونه مختلف بودند بزرگترین پرندگانی هستند که کره زمین تاکنون به خود دیده‌است. آنها که قدرت پرواز نداشتند شیوه تغذیه‌ای شبیه بزها و گوزن‌ها داشتند و از برگ‌ها و میوه‌ها تغذیه می‌کردند. آنها طعمه اصلی عقاب هارپاگورنیس پرنده شکاری غول‌آسایی بودند که وزن آن دو برابر بزرگترین عقاب‌های زنده امروزی بود. هر دو آنها بلافاصله پس از ورود پولینزی‌ها در حدود سال ۱۳۰۰ منقرض شدند. تصور می‌شود انسان‌ها جمعیت فیل‌مرغ‌ها را با شکار برانداختند و عقابها نیز که غذای اصلی خود را از دست داده بود منقرض شدند.

کیوی که امروزه پرنده نمادین نیوزیلندی‌هاست نقش یک چرنده کوچک را ایفا می‌کرد و برگ‌های ریخته بر زمین را برمی‌چید. پرنده غول‌آسای ادزبیل هم یک همه‌چیزخوار بود و پرنده‌های کلبه‌ساز (Callaeidae) نیز یک خانوادهٔ زیستی بومی انحصاری نیوزیلند بودند. اما بیشتر پرندگان نیوزیلند همچون کبوتر نیوزیلندی، شاهین نیوزیلندی و چندین گونه طوطی، مرغ درازپا، جغد و مرغ دریایی خویشاوند پرندگان استرالیایی هستند. از ۲۴۵ پرنده نیوزیلند (دو جزیره اصلی و جزایر دیگر) ۱۷۴ پرنده یعنی ۷۱ درصد بومی انحصاری و ۳۲ درصد سرده‌ها نیز بومی انحصاری هستند.

هیچ نوع آگاما، ایگوانا یا لاک‌پشت زمینی در نیوزیلند وجود نداشته و فسیل‌ها وجود یک تمساح را در دوره میوسن ثبت کرده‌اند. تنها خزندگانی که در نیوزیلند باقی ماندند سقنقرها، گکوها، و یک فسیل زنده به نام سوسمار پل‌دماغی هستند. سوسمار پل‌دماغی که ۶۰ سانتیمتر طول دارد بزرگترین خزنده نیوزیلند است و تنها عضو باقی‌مانده از راستهٔ زیستی خود Sphenodontia هستند.

تصور می‌شود قورباغه‌های نیوزیلند از زمان ابرقاره گندوانا باقی‌مانده باشند چون قورباغه‌ها تحمل آب شور را ندارند و نمی‌توانند از طریق دریا به نیوزیلند آمده باشند.

تا قبل از ورود انسان‌ها تنها پستانداران این جزیره ۳ نوع خفاش بودند (که یک گونه منقرض شده) به همراه نهنگ‌ها، دلفین‌ها، گراز دریایی و فک‌ها که در سواحل و رودخانه‌های آن زندگی می‌کردند.

بی‌مهرگان نیوزیلند هم تنوع بالایی دارند و خویشاوندی نزدیکی با حشرات گندوانایی دارند. بیش از هزار گونه حلزون در نیوزیلند وجود دارد و تعداد زیادی حشره به ویژه جیرجیرک و ملخ در این جزیره وجود دارد که بسیاری از آنها بی‌پرواز و بزرگ هستند. با این حال بیش از ۱۲ گونه از مورچه در این جزیره وجود ندارد. وتاها معروفترین حشرات نیوزیلند هستند. آنها که خویشاوند جیرجیرک‌های علفزار هستند اندازه بسیار بزرگی دارند و طول آنها بدون شاخک و پا به ۷ سانتیمتر می‌رسد.

میزان بومی انحصاری بودن در گروه‌های مختلف زیاگان نیوزیلند اینگونه‌است:

• ۸۰ درصد کل گیاهان آوندی
• ۷۰ درصد کل پرنده‌های خشکی‌زی و آب شیرین
• تمام خفاش‌ها
• تمام دوزیستان
• تمام خزندگان
• ۹۰ درصد ماهی‌های آب شیرین

پستانداران

پرندگان

۳۲۸ گونه گیاه آوندی از سوی سازمان محیط زیست نیوزیلند به عنوان گیاه هرز زیست‌محیطی اعلام شده‌اند. تعدادی از مهمترین آنها: