محمدحسین صدر اصفهانی

نایب‌الحکومه

منطقهٔ اصفهان (از ۱۲۱۲ ه‍.ق)

در سال ۱۲۱۲ ه‍.ق محمدعلی خان قاجار از جانب فتحعلی شاه، حکومت اصفهان را به عهده داشت و حاج محمدحسین خان پیشکار وی بود. در سال ۱۲۱۳ ه‍.ق حسینقلی خان برادر فتحعلی شاه که والی شیراز بود به خیال رسیدن به سلطنت، به سمت تهران حرکت کرد. محمدعلی خان قاجار و حاج محمدحسین از اصفهان فرار کردند اما بعد از اینکه فتحعلی شاه نیروهای حسینقلی خان را شکست داد، مجدداً حاج محمدحسین به سمت بیگلربیگی اصفهان منصوب گردید. چند سال بعد دوباره حسینقلی خان سرکشی نمود و حاج محمدحسین را از بیگلربیگی اصفهان معزول کرد. محمدحسین خان هنگامی که بیگلربیگی اصفهان بود دختری ارمنی به نام طاووس خانم از ارامنهٔ ساکن در جلفای اصفهان را برای شاه در نظر گرفت که سوگلی فتحعلی شاه شد.

وزیر

استیفای ممالک (وزارت مالیهٔ ایران) (از ۱۲۲۱ تا ۱۲۲۸ ه‍.ق)

فتحعلی شاه در سال ۱۲۲۱ ه‍.ق کابینه کوچکی تحت عنوان وزرای اربعه تشکیل داد که محمدحسین خان با لقب امین‌الدوله منصب مستوفی‌الممالکی را عهده‌دار شد و در این منصب برقراری مواجب و محاسبه مالیات ولایات و صدور برات و … با او بود. از نظر سیاسی حاجی محمدحسین خان امین‌الدوله به همراه میرزا شفیع در سال ۱۲۲۲ ه‍.ق پیمان دوستی ایران و فرانسه را در زمان مسافرت ژنرال گاردان امضاء نمود. در سال ۱۲۲۳ ه‍.ق هنگام ورود سِر هارفورد جونز سفیر انگلیس به تهران، مهماندار او بود.

حاکم

منطقهٔ فارس (از ۱۲۲۸ تا ۱۲۳۴ ه‍.ق)

در ۱۲۲۸ ه‍.ق فتحعلی شاه، محمدحسین خان امین‌الدوله را به نظام‌الدوله ملقب و به ایالات فارس و عراق فرستاد و پسرش را مستوفی الممالک کرد.

صدراعظم

حکومت قاجار (از ۱۲۳۴ه‍.ق ۱۸۱۸م تا ۱۲۳۹ ه‍.ق ۱۸۲۳م)

پس از فوت میرزا شفیع صدراعظم، حاج محمدحسین خان نظام‌الدوله به جانشینی وی برگزیده شد و از این زمان به «صدر اصفهانی» معروف گردید. دوران صدارت حاجی محمدحسین خان با نومیدی ایرانیان در اثر شکست از سپاهیان روسیه و انعقاد قرارداد گلستان مصادف بود. تنها واقعه سیاسی در دوران صدارت نظام‌الدوله حمله ایران به خاک عثمانی بود که به دلیل تحریک روس‌ها، اغوای عشایر مرزنشین در کردستان و آذربایجان و میل باطنی عباس میرزا برای جنگ با عثمانی و جبران شکست از روس‌ها رخ داد. درگیری‌های مرزی در ۱۲۳۷ ه‍.ق با شکست قوای عثمانی و تقاضای صلح و مذاکرات منجر به قرارداد ارز الروم پایان یافت.

شجره‌نامهٔ خاندان صدر توسط حاج محمدحسین صدری (خان بابا)، پسر حاج علی‌اکبر خان صدرالدوله، پسر حاج محمدحسین خان صدرالدوله، پسر محمدابراهیم خان ناظرالدوله، پسر حاج محمدحسین خان نظام‌الدوله گردآوری گردیده‌است.

وی سه مدرسه برای طالبین علوم دینی بنا نمود:

1. مدرسه صدر بازار بزرگ
2. مدرسه صدر خواجو
3. مدرسه و مسجد پای قلعه در گذر خان منتهی به خیابان نشاط
4. از آثار خیر دیگری که از او باقیست قلعه نجف اشرف است. این قلعه که به همت آن مرحوم بنا شد دارای برج‌های متعدد است و زواری که از آن دیدن نموده متفق‌القول می‌گویند مرحوم صدر با بنای این قلعه خدمت بزرگی به زوار مشهد حضرت امیر نموده‌است.
5. عمارت صدری
6. خیابان چهارباغ خواجو یا چهارباغ نو یا فتح‌آباد منتسب به فتحعلیشاه قاجار
7. بازسازی عمارت رکیب خانه و تبدیل آن به کاخ چهارباغ
8. در ترویج محصولات ایران کوشش بسیار نموده قلمکار صدری و برنج صدری از یادگارهای او هستند

• اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، ج ۳، به تصحیح محمداسماعیل رضوانی، ۱۳۶۷، تهران نشر علمی، ص ۱۴۸۰
• افشاری، پرویز، صدراعظم‌های سلسله قاجار، ۱۳۷۲، تهران وزارت خارجه، صص ۳۹–۳۲
• خورسندی، علی، زندگی سیاسی حاج ابراهیم خان کلانتر، تهران، اوحدی، ۱۳۷۷، ۲۸۵–۲۸۰
• گلی‌پور، مهدی، بررسی حیات سیاسی میرزا ابوالحسن خان شیرازی، پایان‌نامهٔ کارشناسی ارشد رشتهٔ تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه آزاد نجف‌آباد اصفهان. صص۴۷–۴۵
• احوال بزرگان: حاجی محمد حسینخان صدر اصفهانی ملقب به نظام الدوله
• بانک اطلاعات رجال: محمد حسین خان صدر اصفهانی نظام الدوله