متغیر آبی درخشان
متغیّرهای آبی درخشان (به انگلیسی: Luminous Blue Variables) که در زبان انگلیسی اختصاراً LBVs نامیده شده و همچنین با نام متغیرهای اس ماهی طلایی (S Doradus)، یکی از درخشان‌ترین ستاره‌های ابر ماژلانی بزرگ شناخته می‌شوند، دسته‌ای از ستارگان متغیری هستند که در طیف‌ها و درخشندگی خود تغییرات غیرقابل پیش‌بینی و گاهی چشمگیر را نشان می‌دهند. آنان هم چنین گروهی از فراغولها هستند.
این اجرام به‌قدری درخشانند که دیگر انواع فراغولها را در پیرامون خود تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهند. جرم همهٔ این ستارگان، از حد HD یا حد درخشندگی اس ماهی طلایی، که حدود ۴۰ جرم خورشیدی است بیش تر است. آن‌ها همگی ستارگانی با رنگ آبی مایل به سفید هستند. متغیّرهای آبی درخشان با تنها ۲۰ مورد ثبت شده در کاتالوگ عمومی ستاره‌های متغیر به نام (SDor)ها، به گونهٔ شگفت‌انگیزی نادر هستند و تعداد دیگری از آن‌ها نیز دیگر LBV محسوب نمی‌شوند.
سرگذشت متغیرهای آبی درخشان
دو ستاره، یکی با جرم ۴۰ جرم خورشیدی و دیگری با جرم ۶۰ جرم خورشیدی را در نظر بگیرید. هر دو ستاره زندگی خود را در رشتهٔ اصلی آغاز می‌کنند. آنان پس از اتمام سوختشان، به تدریج منبسط و سرد می‌شوند. در این مرحله سیر زندگی این دو ستاره از هم جدا می‌شود و هر کدام، در یک گروه از فراغولها جای می‌گیرند. ستاره‌ای که جرمش ۴۰ جرم خورشیدی بود، زیر حدّ HD باقی می‌ماند و به فراغول سرد تبدیل می‌شود؛ مانند رو ذات الکرسی و اچ‌آر ۸۷۵۲. اما ستارهٔ دیگر با جرم ۶۰ جرم خورشیدی، نمی‌تواند یک فراغول سرد شود. تحوّل آن هم‌چنان‌که به حد HD نزدیک می‌شود، متوقف می‌شود. چنین ستاره‌ای تا پیش از آن که به حد HD برسد، احتمالاً نیمی از جرم اولیه‌اش را از دست می‌دهد و به یک متغیّر آبی درخشان که ناپایدار است، تبدیل می‌شود. معمولاً بادهای یک متغیر آبی درخشان، در هر سال در حدود یک صد هزارم جرم خورشیدی از جرم آن را راهی فضا می‌کند. پی ماکیان چنین ستاره‌ای است که در قسمت پایدار حد HD قرار دارد.
ستاره‌های ولف - رایه
در یک ستارهٔ فوق‌العاده سنگین، بادها تمام لایهٔ هیدروژنی آن را به فضا پرتاب می‌کنند و فقط لایه‌های داخلی ستاره بر جای می‌ماند. در این لایه‌ها، محصولات فرایند گداخت هسته‌ای ستاره در طی میلیون‌ها سال، فراوان وجود دارد. اخترشناسان چنین ستاره‌ای را ولف - رایه می‌نامند. این اجرام شگرف هنوز هم به شدّت جرم از دست می‌دهند. در طیف آنان خطوط کربن و نیتروژن زیادی وجود دارد، اما اصلاً خطّ هیدروژن وجود ندارد. ستاره‌های ولف - رایه هنوز هم در ردهٔ درخشان‌ترین ستاره هایِ شناخته شده به‌شمار می‌روند.
سرانجام
یک ستاره رشتهٔ اصلی فوق‌العاده پرجرم، چه به یک فراغول سرد، و چه به یک متغیر آبی درخشان، و بعد هم یک ستاره ولف رایه تبدیل شود، سرنوشت نهایی آن، انفجار ابرنواختری است. در یک لحظه، هستهٔ ستاره می‌رمبد و زنجیره‌ای از پدیده‌های ناشی از این رمبش، لایه‌های خارجی آن را در فضا پراکنده می‌کند. این هستهٔ رمبیده حالا احتمالاً ستاره‌ای نوترونی یا حتی یک سیاه‌چاله است؛ و بدین ترتیب زندگی ستاره‌ای که روزگاری یکی از بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین ستاره‌های یک کهکشان بود، به‌صورت یکی از کوچک‌ترین و کم نورترین اجرام آن پایان می‌یابد.
آشناترین ستارگان متغیّر آبی درخشان
- اتا شاه تخته
- ای جی شاه تخته
- دجاجه اُب۲#۱۲
- پی ماکیان
- اس ماهی طلایی
منابع
- ↑ "GCVS Variability Types". General Catalogue of Variable Stars @ Sternberg Astronomical Institute, Moscow, Russia. 12 Feb 2009. Retrieved 2010-11-24.
- شادمهری، محسن. «فراغولها».نجوم، آذر ۱۳۷۳، شماره ۳۹، ص۱۰و۱۱.
- سرمدی، مهرداد.واژه‌نامه اخترشناسی فارسی-انگلیسی. تهران:فرهنگ معاصر.ISBN 964-8637-38-5
- https://web.archive.org/web/20190916084247/http://www.haftaseman.ir/
- سالاری، حسین. «دهر». تهران:مهاجر شابک ۹۶۴-۸۸۶۱-۲۶-۹