لوگوس

لوگوس اندیشه، منطق و قانون نهفته در هستی است. لوگوس تغییرات و دگرگونی‌های جهان را وحدت و همآهنگی می‌بخشد و آن حقیقتی است که جمال جلوه یک چیز را فراهم می‌آورد یا به بیانی دیگر، تجلی و به ظهور آمدن چیزی را ممکن می‌سازد.

هراکلیتوس به جای واژه خدا غالباً واژه یونانی لوگوس به معنی عقل را به کار می‌برد.

واژه لوگوس واژه ای چند پهلوست. به طوری که دیکشنری لیدل و اسکات نزدیک 5 ستون و نیم تعریف برای آن آورده است. لوگوس اسمی است مطابق با فعل legein (گفتن)  و به معنای "دلالت بر"، "میان چیزهای دیگر"، "گفتار"، "بیان"، "جمله"، "تبیین"، "تعریف"، "فرمول"، "محاسبه"، "نسبت"، "توضیح"، "استدلال" و "قوه عقل".  مطالعات اولیه درباره این واژه به گونه ایست که تمایل داشتند تنها درباره جنبه ای واحد از این مفهوم قلم زنند، چنانکه گویی مفاهیم و تئوری های محدودی پیرامون این واژه در کار است. با این حال نوعی تعامل درونی میان این مفاهیم گسترده لوگوس برقرار است که سبب میشود حتی همین مطالعات تک انگارانه نیز ارزشمند باشند.

گاهی پژوهشگران سخن از دگرگونی از فضای میتوس به فضای لوگوس میگویند، گذاری  که داستان سرایی در اسطوره ها را(که اغلب در قالب شعر نقش میگرفت) به تبیینی علمی،فلسفی ویا تاریخی کشاند.(تبیینی که معمولا به شکل نثر میبود).

فیلسوفان سده های ششم قبل از میلاد از اولین نویسندگانی بودن که رساله هایی در غالب نثر نوشتند. این ابزار بیانی جدید، دیدی تحلیلی تر و جداافتاده تر از امور را امکان پذیر می کرد و انقلابی را در تفکر درباره جهان تجسم می بخشید.

هرچند که واژه لوگوس خبر از داستان هم میدهد و معمولا بیشتر صورت جمع آن (logoi) به مثابه تبیینی علمی در برابر mythoi به معنای داستان ها و همچنین در برابر epea به معنای نظم قرار میگرفت، (ن ک افلاطون تیمائوس 26e) اما نزد سوفیسطان، یک میتوس میتواند در توضیح یک لوگوس به کار رود.(پروتوپوراس 320c) البته تا جایی که لوگوس به مثابه گونه ای بسا ساده تر از تبیین نگریسته شود.

دوره پیشاسقراطی

وازه لوگوس خیلی زود بیانگر وجهه ای از محتوی منطق عقلانی(rational discourse) و همچنین ابزار ارتباطی شد. و این مدخل از این جهت روی این موضوع تمرکز کرده است. هراکلیتوس(500 ق م) اولین فیلسوفیست که لوگوس را در هیبت آرخه برافراشت. او رساله خود را این گونه آغاز میکند:

“از این لوگوس که هستنده ای جاویدان است، آدمیان ناآگاهند،چه پیش از آنکه آن را بشنوند چه هنگامی که آن را برای نخستبار بشنوند. هرچند همه چیز مطابق با این لوگوس پدید میآید، ایشان چونان کسان ناآزموده ان، حتی هنگامی که گفته ها و کرده ها را آنگونه می آزمایند که من توصیف میکنم و هرچیز را موافق طبیعت آن جدا میسازم و بیان میکنم که چگونه هست.” لوگوس هراکلیتس با مردم در میان گذاشته میشود و در رساله اش به تفصیل در میاید. اما او انتظار دارد که اکثر افراد پیام او را نفهمند: " اگرچه این لوگوس امری مشترک است، بسیاری چونان میزیند که گویی به فهمی شخصی دست یافته اند. به نوعی لوگوسی که میانمان برقرار است، توسط بسیاری که بینش فلسفی ندارد مورد غفلت قرار میگیرد. لوگوس پیام و حکایتی ویژه دارد: "به من نه، بل به لوگوس گوش فرا دهید، این بخرادانه است که گفته شود همه چیز یکی است" هراکلیتوس لوگوس را فرارونده از بیان خود میداند طوری یگانگی چیزها را میاموزاند.

لوگوس هراکلیتوس نوعی اصل ساختارییست که همهنگام به مثابه پیام(ندایی) ظهور میکند، چونان قانون تناوبی تغییرات. لوگوس همچون زبانیست که قواعد آن نظام بخش تغییرات جهان است. هراکلیتوس  جملاتی چندپهلو به کار میبرد تا نشان دهد که کلمات یکسان چگونه بیانی گوناگون میافرینند، و همهنگام در سطحی دیگر مکمل هم اند. بنابراین جهان برپایه ساختاری واحد است که در تضادها خویش را سامان میبخشد و از اینجهت زبان مدلی از جهان فراهم میاورد.

در اوایل صده پنجم قبل از میلاد، پارمنیدس تبیینی در مخالفت با تغییر ارائه داد. تبیینی که در شکل افشای حقیقت از سوی امری الهی بود. به این صورت که الهه به راوی میگوید: "این تکذیب دمادم ازبه نطق درآمده از جانب مرا با لوگوس دریاب". در اینجا به نظر میرسد لوگوس به مثابه چیزی از سنخ برهان و دلیل است که همچون کلیدی برای دستیابی به حقیقت فلسفی است.  بنابراین پیام پارمنیدس علیرغم تصاویر مذهبی و تداعی اشعار او بیش از هر چیز تبینی است که خبر از اقامه برهان میدهد.

در نیمه دوم صده پنجم ق.م سوفیسط ها برای آموزش مهارت های عملی به جوانان به منظور موفقیت در سیاست و بیش از همه در سخنوری، سراسر یونان را طی میکردند. آنها از پی دانشی از لوگوس بودند( به خصوص سخنرانی) که همچون کلیدی برای کنترل احساسات و از همین جهت واکنشهای مخاطبان به سخنرانی بود. چنانکه در گرگیاس دیده میشود : "لوگوس قدرت والاییست که با هیبت نازک و حداکثر نامرئی اش، قادر است به به خدایی ترین نتایج نائل آید"( فقره 11 قسمت 8). سوفیسط ها گزاره های متناقض را( antilogikoi logoi)  پیرامون ی موضوع میبافتند و بعضا به مطالعه مولفه های زبان و استدلال میپرداختند.

افلاطون و ارسطو

در صده چهار قبل از میلاد ، لوگوس نه تنها به عنوان گفتار و چیزهایی از سنخ آن، بل همچنین به عنوان قوه عقل شناخته میشود. نطق مظهر عقل و عقل سرچشمه نطق یافته میشود. بنابر نظر افلاطون فهم از بلاغت نشان از پیشفرضی  دارد که آن دانشی از روح است(آنچه بعدها روانشناسی خوانده شد) و به وسیله دیالیکتیک است که حقیقت در روح ریشه میدواند.(فایدروس) درحقیقت تفکر(دایانویا) تنها یک مکالمه درونیست(سوفیست 263 e و Theaetetus 189e). بنابراین نطق مدلی از تفکر میشود و درنهایت به تصویری از جهان بدل میگردد، چرا که جمله مانند ثئایتاتوس نشسته است، صادق است از اینجهت که به درستی وضعیت یا کنشی از ثئایتاتوس را توصیف میکند.(sophist 263a-b). در متن دیگری افلاطون مطرح میکند که انسان توسط logoi جهان را مطمئن تر بررسی خواهد کرد تا به وسیله حواس و سرآخر متد فرضیه سازی را برمیگزند.(فایدو 99d-100a)

نشانه دانش نزد یک شخص، توانایی او در ارائه تبیینی(لوگوس) یا بیانی از آن است. (فایدون 76b) و کسی که میتواند تبیینی مکفی ارائه دهد همان دیالیکتیسین است(جمهوری 534b). افلاطون در رساله ثئایتتوس تعریف دانش را "داوری صحبح همراه با تبیین" میداند، اما تا حدی از موضع عقب میکشد چراکه بیان رضایت بخشانه لوگوس نمیتواند مستقل از دانش حاصل آید.(ثئایتتوس 201c ff)