مسیحیت

تاریخ‌شمار ابتدای مسیحیت

• ۳۳ میلادی

در این سال عیسی از سوی مقامات رومی که آموزه‌های او را تهدیدی علیه خود می‌پنداشتند، مورد محاکمه قرار گرفت و به اعتقاد مسیحیان مصلوب شد.

• ۳۷ میلادی

پولس اهل تارسوس (از شهرهای یونان قدیم)، با دیدن صحنه‌ای در جادهٔ دمشق، به دین مسیحیت می‌گرود و مأموریت خود را برای تبلیغ و مسیحی کردن غیر یهودیان، آغاز می‌کند.

• ۴۲ میلادی

شمعون ملقب به پطرس (از حواریون مسیح) که برای قرن‌های متمادی به عنوان اولین پاپ، مقام او را جشن می‌گیرند، نخستین جامعهٔ مسیحی را در رم بنیان‌گذاری می‌کند.

• ۴۸ میلادی شورای رسولان تشکیل شد. مبلغان مسیحیت، شرط مسیحی شدن را یهودی بودن می‌دانستند. در این شورا قرار بر این شد که مسیحیان یهودی با گرویدن غیریهودیان مخالفت نکنند.
• ۶۴ میلادی

مسیحیان به خاطر آتش‌سوزی شهر رم مورد اتهام قرار گرفتند. امپراتور نرون طی تلاشی برای بدست آوردن مجدد محبوبیت خود، آنان را مورد شکنجه و آزار قرار می‌دهد. پطرس قدیس (سنت پیتر) در این زمان کشته می‌شود.

• ۷۰ میلادی

رومیان اورشلیم (بیت‌المقدس) را پس از شورش یهودیان علیه حکومت آنان، شدیداً تخریب می‌کنند. بسیاری از یهودیان از اورشلیم اخراج می‌شوند. مسیحیان در این شورش علیه رومیان شرکت نمی‌کنند. رم به مرکز حرکت‌های رو به رشد مسیحی تبدیل می‌شود.

• ۳۰۱میلادی

تیرداد، یکی از پادشاهان ارمنستان، در سال ۳۰۱ میلادی دین مسیحیت را در سرزمین ارمنستان رسمی و آزاد اعلام می‌کند و این در حدود ۱۲ سال زودتر از رسمی‌شدن دین مسیحیت در امپراتوری روم است.

• ۳۰۴ میلادی

جوامع مسیحی در اطراف مدیترانه به صورت گروه‌هایی جمع شده و از آنجا تا بریتانیا و درهٔ نیل در مصر، رفتند.

• ۳۱۳ میلادی

به سبب پشتیبانی امپراتور کنستانتین کبیر، مسیحیت خیلی سریع به قویترین مذهب در امپراتوری روم تبدیل شد.

• ۳۲۵ میلادی

اولین گردهمایی رهبران کلیسای مسیحیت برای تبیین عقاید مسیحیت و سازماندهی جامعهٔ مسیحیت در نیقیه تشکیل شد. اعتقادنامهٔ حواریون با اعتقادنامهٔ نیقیه (مجموعه‌ای از باورهای پایه‌ای اعتقادی مسیحیان) نوشته می‌شود. بعد از تعریف و پذیرش این اعتقادنامه، فرقه‌ها و افرادی که الوهیت مسیح را نمی‌پذیرفتند (مانند آریوس) به عنوان بدعت شناخته شدند.

• ۳۳۰ میلادی

روم جدید در بیزانس توسط کنستانتین، پایه‌گذاری و دوباره به کنستانتینوپول (استانبول کنونی)، نام‌گذاری شده و به عنوان پایتخت امپراتوری مسیحیت، ساخته می‌شود.

• ۳۸۱–۳۹۱ میلادی

در طول حکومت امپراتور تئودوسیوس، مسیحیت به صورت دین رسمی امپراتوری روم درمی‌آید. پیروان غیرمسیحی کافر و بدعت‌گذاری در مسیحیت (افکار مخالف دیدگاه‌های مسیحیت) غیرقانونی اعلام می‌شود.

پیشینهٔ مسیحیت اولیه

شالودهٔ مسیحی به قرن یکم میلادی و یهودیت برمی‌گردد که توسط عیسی ناصری (مسیح) پایه‌گذاری شد. مسیحیت اولیه به سه دوران عیسی و رسالت (Jesus and Apostolic period) پدران اولیهٔ کلیسا (Apostolic Fathers period) و دفاعیات (Apology) تقسیم می‌شود. این سه دوره را بازهٔ زمانی ۴۰۰ ساله‌ای در بر می‌گیرند که از سال ۳۰ میلادی به عنوان شروع خدمت مسیح آغاز شده و در اواخر قرن ۴ میلادی به پایان می‌رسد. در قرن نخست مسیحی و در اولین دهه‌های پس از مسیح نزاع الهیاتی میان مسیحیان درگرفت. اما نزاع خاتمه نیافت و در سده‌های دوم و سوم بیشتر به شکل نزاع‌های فرقه‌ای بروز کرد. در میان طرف‌های درگیر، برخی شخص پولس و نظام الهیاتی او را از اصل و بنیان قبول نداشتند. مثل فرقه‌های:ابیونی‌ها و ناصریان که همچنان به رعایت شریعت موسوی پایبند بودند.

عیسی

این دوره ۷۰ سال نخستین سده میلادی را در بر می‌گیرد که خدمت عیسی از سال ۳۰ میلادی در آن گنجانده شده‌است. پس از به صلیب کشیده شدن عیسی در سال ۳۳ میلادی بدست پنطیوس پیلاطس حواریون وی از جملهٔ پطرس، متی و یوحنا به مژده و گسترش این دین پرداختند. از جمله آثاری که در این زمانه به‌نگارش درآمده‌اند انجیل‌های متی، مرقس، لوقا و یوحنا و رساله‌های حواریون هستند که در روزگار دفاعیات مسیحی (۱۵۰–۴۰۰ میلادی) به صورت یک گروه و با فرنام عهد جدید گردآوری شدند. این گِردایه با نام انجیل نیز شناخته می‌شود.

روزگار پدران نخستین کلیسا

پدر کلیسای نخستین بیشتر کسانی به‌شمار می‌آیند که در روزگار پیامبری زیسته و پس از مرگ پیام آوران (حواریون) رسیدگی و رهبری کلیسا را بردوش گرفته‌اند. این پدران شامل قدیس کلمنت که به عنوان پلی میان روزگار رسولی و پدران نخستین کلیسا برشمرده می‌شود، شهید ایگناتویس (میانه‌های سده ۱ - آغاز سده ۲ م) اسقف انطاکیه و شاگرد یوحنای حواری، پلیکارپ شهید (۶۹–۱۵۵ م) شاگرد یوحنای رسول به همراه کشیش هرماس هستند. کهن‌ترین نوشته از این روزگار رسالهٔ نخست کلمنت است. همچنین هفت رسالهٔ ایگناتیوس، رسالهٔ پلیکاپ به فیلیپیان، رساله دوم کلمنت و رسالهٔ کشیش هرماس از دیگر آثار این زمانه هستند.

ناهمسویان

نخستین گروه مسیحیان از دیدگاه پاگان‌ها (بت‌پرستان و کسانی که خدایان بیشمار را می‌پرستیدند) مورد دودلی بودند. فرنود این مسئله آن بود که آنان گمان می‌کردند مسیحیان برای برگزاری «جشن‌های دوستی» و آدمخواری، نشست‌های نهانی برپا می‌سازند. چرا که گوشت جانوران قربانی شده در پرستشگاه پاگان‌ها (کافران بت‌پرست) را خریداری نکرده و همچنین در شادمانی‌های همگانی ددمنشانه، انبازی (مشارکت) نمی‌کردند. یهودیان و به ویژه آیین‌مداران یهودی، از ناهمسویان رده نخست مسیحیت و گسترش آن به‌شمار می‌رفتند. آیین‌مداران یهودی در بخش یهودیه و دیگر سرزمین‌های یهودی‌نشین آن زمان تنها نیروهای آیین‌مند و پذیرفته شده سیاسی به‌شمار می‌آمدند. تعالیم مسیح و کارهای عملی او، در آغاز این دارندگان نیرو را شگفت زده می‌نمود. این آموزه‌ها به‌طور کلی و ریشه‌ای مذهب مورد قبول و پذیرفته شده‌ای را که سال‌ها در میان مردم آن منطقه رواج داشت و از پایه پایه نیروی سیاسی آیین‌مداران به‌شمار می‌آمد، مورد تردید قرار می‌داد. به علاوه این آموزه‌ها بسیاری از آیین‌ها و قوانینی را که روحانیون یهودی تنها برای نگهداری و استوار کردن نیرو و همچنین درست انگاری نیاز به وجود خود با آیین یهود ممزوج ساخته بودند را از ارزش سرنگون می‌نمود. نگرانی‌هایی که این مسائل در میان قدرتمندان یهود ایجاد می‌نمود، دست‌آویز آن شد که به رویارویی با این جنبش برخیزند. دولت حاکمه بر سرزمین در آن زمان، (که بدست امپراتور قیصر روم برگماشته می‌گردید) به خاطر مسائلی از قبیل نفوذ بیشتر در میان مردم، نگهبانی از یک‌پارچگی منطقه و جلوگیری از ایجاد آشوب و مسایلی از این دست، با روحانیون یهود که در میان مردم دارنده قدرت سیاسی و معنوی بودند؛ گونه‌ای رابطه دو طرفه و همدلانه داشت. مأموران دولتی به خاطر حفظ مصالح امنیتی، با مشورت روحانیون هر چند وقت یکبار مسیحیان را مورد اذیت و آزار قرار می‌دادند. بسیاری از مسیحیان شکنجه شده و مردند. اما به هر حال، علی‌رغم شکنجه و آزار فراوان، مسیحیت به گسترش خود ادامه داد.

کنستانتین

در سال ۳۱۲، کنستانتین در حالی که به طرف روم می‌رفت تا آن را از رقیب پس بگیرد، اعلام کرد که نشان مسیحی را روی خورشید دیده‌است و جملهٔ «شما با این علامت پیروز خواهید شد»، را به لاتین روی آن خوانده‌است. روی پل میلویان بر روی رودخانهٔ تیبر، ارتش کنستانتین، به پیروزی رسید. در مدت کوتاهی، مسیحیت به عنوان مذهب رسمی امپراتوری روم، جایگاه خود را تثبیت کرد. کنستانتین در سال ۳۲۵ شورای را در شهر ننقیه دایر کرد که در آن نزدیک ۳۰۰ اسقف شرکت کردند. طی این شورا بررسی جامعی بر روی کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید{انجیل}) انجام گرفت. تلاش‌های تحقیقاتی این شورا در نهایت منجر به استخراج مفاهیم پایه‌ای «ایمان مسیحی» گردید. این مفاهیم پایه تحت عنوان «اعتقاد نامه نیقیه» منتشر و در دسترس عموم قرار گرفت.

مسیحیت در اروپا و امپراتوری روم

بانی انتشار مسیحیت در اروپا پولس (سن پل) بود. این شخص که در ابتدا از مخالفین سرسخت مسیحیان بود و از مأمورین لایق دربار روم در زمینه آزار مسیحیان به‌شمار می‌رفت، پس از برخورد فراطبیعی خود با مسیح (در مسیر جاده دمشق) کاملاً متحول گردید. او سپس پیرو مأموریتی که خود عیسی مسیح در همان برخورد ماورایی به او محول نمود به جمع شاگردان مسیح پیوست و سفیر مسیح برای غیر یهودیان گردید. پولس رساله‌های خود را (نامه‌هایی به اقوام مختلف در شرح چیستی مسیحیت و ارتباط با نخستین کلیساها) بعد از صعود مسیح به آسمان نگاشت. در این نامه‌ها او عقاید کلی مسیحیت رادر مورد فلسفه زندگی، مژده‌های آمدن مسیح پیش از ظهور او (در کتب عهد عتیق)، تفاوت «ایمان» و «شریعت» (شریعت به مجموعه دستورهایی گفته می‌شود که خداوند برای نخستین بار در زمان موسی پیامبر برای نوع بشر وضع نمود و در کتاب تورات مکتوب است)، آموزه‌های مسیح در مورد محبت و سایر آموزه‌های اخلاقی، خداوند بودن عیسی ناصری (برابری عیسای مسیح با ذات خداوند) و مسائلی از این دست را بیان داشته‌است. بزرگ‌ترین حادثه‌ای که در قرن چهارم میلادی اتفاق افتاد، موضوع طرفداری کنستانتین امپراتور روم از مسیحیان در سال ۳۱۳ میلادی بود.

پس از سقوط امپراتوری روم غربی

پس از سقوط امپراتوری روم غربی بدست قبایل وحشی ژرمن در ۴۷۶ میلادی، مردان و زنان جدی و حساس وحشی‌گری‌هایی که در اطرافشان حکمفرما بود را رد کرده و خود را از آن کنار کشیدند و جداگانه صومعه‌هایی را تشکیل دادند. ظاهراً اقوام وحشی که یک نوع احترامی نسبت‌به دیانت این افراد داشتند آن‌ها را به حال خود گذاشتند. این صومعه‌ها در دنیای پراضطراب اطراف خود شبیه جزایر آرام و بی‌دغدغه‌ای بودند که در میان دریایی متلاطم و پرخروش قرار گرفته‌باشند. در جامعه‌ای که از افراد خشن تشکیل یافته‌بود این افراد مسیحی ایام را به تفکر می‌گذرانیدند. عقیده بر این بود که دعای آنان به حال خلق‌های تمامی جهان نافع است و طرز زندگی آنها کافی است که مردمان خودسر و شرور را شرمگین سازد. فی‌الواقع کلیسا بود که مردم غیرمتمدن را به زندگی بهتر و عالی‌تر رهنمون شد و مردم وحشی اروپا از راه کلیسا قدم در شاهراه تمدن نهادند.

اسقف‌ها، سران دیر و رهبانان همگی رم را محترم می‌شمردند زیرا در آنجا بود که پطرس، اولین حواری عیسی، کشته شد. به‌علاوه چون امپراتوری روم غربی دیگر وجود نداشت اسقف شهر رم زمام دولت و خدمات عمومی را در دست گرفت. به این نحو اسقف این شهر در حالیکه بر عموم مسیحیان تفوق داشت هیچ دولت یا قوه‌ی ملکیه‌ای بر اعمال وی ناظر و حاکم نبود. اما در امپراتوری روم شرقی بطریق‌ها تحت نفوذ امپراتور روم شرقی واقع شدند و در نتیجه این سنت ایجاد شد که شخص امپراتور را هم خلیفه‌ی روحانی بشمرند و هم عالی‌ترین مرجع در امور دنیوی؛ اما در دنیای مغرب استقلال اسقف رم مؤید اصلی گردید که آن اصل را عموم روحانیون مغرب قبول کردند و آن تفکیک قوه‌ی دینی از قوه‌ی ملکی-دنیوی بود. بدین‌نحو اساس قدرت پاپ ریخته شد.

اسکاندیناوی

گفته می‌شود تلاش مبلغان برای مسیحی نمودن این سرزمین حصول چندانی نداشته بلکه مسیحیت توسط گروه‌های وایکینگ‌ها که جهت به دست آوردن غنائم سرزمین‌های دیگر اروپایی را مورد حمله قرار می‌دادند، وارد اسکاندیناوی شده‌است. البته روابط تجاری بین اسکاندیناوی و مناطق مسیحی از جمله شمال فرانسه نیز نقش بسزایی در این رابطه ایفا کرد به شکلی که اغلب افراد نخستین طیف مسیحی‌شدگان اسکاندیناوی را تاجران تشکیل می‌دادند و نخستین اجتماع مسیحیان در شهر تجاری بیرکا پدید آمد. البته این فرایند به سهولت صورت نگرفت بلکه با مقاومت پاگانیسم، به تدریج و در طی سه سده اتفاق افتاد. سازمان یافته بودن شدید مسیحیت در مقابل نبودن بدنه منسجمی در عقاید پاگانیسم و تجزیه و اضمحلال عقاید پیشین نزد مردم اسکاندیناوی را می‌توان دلیل غلبه نهایی دین جدید دانست. از طرفی مسیحیت تمامی ویژگی‌های مقدس عقاید پیشین خصوصاً آن‌هایی را که به نفع پادشاهان بود از جمله اعطای قربانی، را نفی نکرد. به شکلی که یکی از حاکمان ایسلند با وجود گرویدن به مسیحیت، در مواقع مختلف همچنان از خدای ثور طلب استمداد می‌نمود.

مجموعه‌ای از ۶۶ کتاب است. خدا از ۴۰ مردِ باایمان برای نگارش این کتاب استفاده کرد. حدود ۳۵۰۰ سال پیش، موسی پنج کتاب اول این مجموعه را نوشت و بیش از ۱۹۰۰ سال پیش، مردی به نام یوحنا آخرین کتاب این مجموعه را به پایان رساند. نویسندگان کتاب مقدّس، عقاید یهوه خدا را که از طریق (روح مقدسش) با آنان ارتباط برقرار کرد به نگارش درآوردند. (۲سموئیل ۲۳:۲)پس نویسندهٔ کتاب مقدّس، یَهُوَه است._۲تیموتائوس۳ :۱۶ کتاب مقدس شامل «عهد عتیق» نوشته‌های عبری و «عهد جدید» نوشته‌های یونانی است.

عهد عتیق

نام این بخش از کتاب مقدس یعنی «عهد عتیق» به دو معنی می‌باشد یکی دوره زمانی و دیگری به معنی پیمان و قول. این عبارت به معنی دقیق به عهد و پیمانی اشاره می‌کند که خداوند با ابراهیم بست. مفهوم کلی این پیمان این بود که خداوند او را انتخاب نمود تا نخستین انسان پس از آدم باشد که با او ارتباط نزدیک برقرار می‌نماید و او نیز به خداوند ایمان آورد. خداوند همچنین وعده ازدیاد نسل را به وی داد که مدتی بعد توسط اسحاق (همان پسر که یهودیان و مسیحیان عقیده دارند ابراهیم او را برای قربانی کردن به کوه برد) عملی گردید. خداوند همچنین نشانه‌ای برای این عهد و پیمان مقرر نمود که آن بریدن قسمتی از پوست اضافی آلت تناسلی مردانه (ختنه) است. این بخش از «کتاب مقدس» شامل: شرح چگونگی خلقت جهان و نوع بشر و سپس شرح زندگی و ارتباطات روحانی نخستین پیامبران از ابراهیم به بعد است. این بخش با کتاب پیدایش شروع می‌گردد و پس از چند بخش که حاوی توضیحات کلی در مورد زندگی پیامبران پس از ابراهیم است، کتاب تورات و سپس کتب پیامبران پس از موسی را شامل می‌شود. دو بخش متفاوت نیز در کتاب عهد عتیق وجود دارد که به اشعار دو پیامبر یعنی داوود و سلیمان نبی می‌پردازد. این دو کتاب به ترتیب «مزامیر داوود» و «امثال سلیمان» نام دارند. بخش قابل توجهی از اشارات به آمدن مسیح در آینده، در کتاب «مزامیر داوود» - که حاوی گفتگوی داوود نبی با خداوند و نیز سخنانی که داوود به هدایت روح و وحی خداوند می‌گوید (در قالب بیش از ۵۰۰ قطعه شعری) - آمده‌است. عهد عتیق کلاً شامل ۵۰ کتاب است.

عهد جدید

نام این بخش (عهد جدید) نیز همانند «عهد عتیق» به یک پیمان اشاره دارد که آغازگر دوره جدیدی از ارتباط خداوند و نوع بشر می‌باشد. مفهوم این پیمان برداشتن شریعتی که خداوند به وسیله موسی مقرر کرده بود از زندگی بشر و بخشش کلیه گناهان انسان به وسیله ایمان به خداوند بود. نشانه و در حقیقت اصل محوری این پیمان بخشش کلیه گناهان نوع بشر (از آغاز تا پایان جهان) به واسطه قربانی شدن عیسی مسیح (یعنی صورت بشری خداوند) است.

این بخش شامل کتاب‌های زیر است (۲۷ کتاب):

• چهار انجیل که به‌وسیله چهار حواری (رسول) مسیح نگاشته شده یعنی اناجیل «متی»، «مرقس»، «لوقا» و «یوحنا»؛
• کتاب «اعمال رسولان» شامل سرگذشت رسولان پس از عروج عیسی به آسمان
• نامه‌های پنج تن از حواریون مسیح یعنی «پولس»، «پطرس»، «یعقوب»، «یوحنا» و «یهودا» به اقوام مختلف غیر یهودی و یهودی
• کتاب «مکاشفهٔ یوحنا»

توضیح اضافی: در میان دوازده رسول (حواری) مسیح، دو «یهودا» وجود داشت که یکی از آنان مشهور به «یهودای اسخریوطی» به خاطر چند سکه نقره، مسیح را تسلیم کرد.

اناجیل چهارگانه

چهار انجیل در واقع چهار روایت از زندگی عیسی مسیح است. این چهار کتاب که توسط چهار تن از حواریون مسیح نگاشته شده، دارای قسمت‌های مشترک بسیاری هستند اما تفاوت‌هایی نیز دارند. مسیحیان این چهار کتاب را «مانند چهار تصویر از مسیح ولی از زوایای مختلف» توصیف می‌کنند.

کتاب اعمال رسولان

پس از قیام عیسی مسیح از مردگان (زنده شدن دوباره او) و سپس عروج او به آسمان، برای رسولان او (حواریون) و سپس شاگردان مسیح (که بعدها مسیحی نامیده شدند)، اتفاقات زیادی رخ داد. از آن جمله‌است:

• پیوستن «متیاس» به جمع حواریون (که پس از خودکشی یهودای اسخریوطی یازده نفره شده بودند)
• نازل شدن روح القدس در روز عید پنتیکاست (یکی از اعیاد یهودیان) بر ۱۲ حواری مسیح
• شهادت «استیفان» یکی از شاگردان وفادار مسیح (سنت استفان)
• ماجرای ایماندار شدن پولس قدیس و آغاز مأموریت بشارتی او برای غیر یهودیان
• شرح این حوادث در کتاب اعمال رسولان و به دست «لوقا» (یکی از حواریون مسیح و نویسنده یکی از اناجیل چهارگانه) نگاشته شده‌است.

رساله(نامه)های حواریون مسیح

نوایمانان مسیحی و کلیساهای جدیدالتأسیس در ابتدای گسترش مسیحیت، به خاطر نبودن راهنمایی‌های ایمانی لازم و وجود مخالفین بسیار، دچار مشکلات عمده‌ای می‌شدند. از آن جمله‌است: مسائل مربوط به مراسم نیایش و چگونگی برگزاری آن، پیدایش پیشوایان دروغین، آزار و اذیت و شکنجه و تهدید و حتی قتل ایمانداران توسط متعصبین یهود یا بت‌پرستان وسایر فرقه‌های مذهبی و گاهی مأمورین رومی و از این دست… هدف از نگارش این نامه‌ها هدایت این نوایمانان، یادآوری و تبیین مفاهیم کتاب‌مقدس و مطلع شدن از رویدادهای مناطق مختلف بود.

این کتاب حاوی بخش‌های زیراست:

• رساله‌های پولس به: رومیان، اول قرنتیان، دوم قرنتیان، غلاطیان، افسسیان و…
• رسالهٔ یعقوب
• رساله‌های پطرس بایگانی‌شده در ۲۸ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
• رساله‌های یوحنا بایگانی‌شده در ۲۸ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
• رسالهٔ یهودا

کتاب مکاشفهٔ یوحَنّا

این کتاب شرح سفری است که یوحنای قدیس در رؤیا و به هدایت روح‌القدس در آن به عرش خداوند دارد و در آن به توصیف عرش خداوند و جایگاه مسیح و پیش‌بینی وقایع آخر الزمان می‌پردازد.

مسیحیت به‌طور کلی به سه گرایش بزرگ کاتولیک (Catholic) ارتودوکس (Orthodox) و پروتستان (Protestant) که اعتقاد بر تثلیث دارند. لازم است ذکر شود که تثلیث به معنای سه‌گانه پرستی و سه‌خدایی نیست، بلکه تفسیری از یکتاپرستی است. مسیحیان دیگری نیز هستند که تحت عنوان مسیحیان توحیدی (Uniterian) شناخته می‌شوند که تفسیر تثلیثی را تفسیری نادرست از کتب عهد جدید (شامل انجیل و رساله‌های رسولان مسیح) می‌دانند. در هر صورت تمام گرایش‌های مسیحیت، طبق فرمان انجیل، یکتاپرستی را مهم‌ترین دستور الهی و محبت به انسان‌ها را دومین دستور مهم الهی می‌دانند همچنین مسیحیت باور به خدای یکتا و عیسی مسیح را که او فرستاده ، راه رسیدن به حیات جاویدان معرفی می‌کند. باور به یکتاپرستی همچنین در سایر کتب عهدجدید مورد تأکید است.

فریدریش نیچه، زبان‌شناس و منتقد آلمانی، که از سرسخت‌ترین منتقدان مسیحیت به‌شمار می‌آید، دو دین مسیحیت و بودائیت را به‌سبب آنچه «حمایت از نوع پست و ضعیف انسان» می‌خواند به نقد کشانده‌است:

«هنگامی که دین‌ها نخواهند وسايلی برای تربیت و پرورش در دست فیلسوف باشند، بلکه بخواهند خود فرمانروا باشند، هنگامی که غایت آخرین باشند، نه وسیله‌ای در میان دیگر وسایل، ناگریز باید غرامتی سنگین و هولناک پرداخت. در میان آدمیان نیز، مانند هر یک از دیگر جانوران، ناکامان، بیماران و پَست‌زادان و سست‌بنیادان و دردمندان بیچاره فراوانند و [...] در واقع این دو دین، به نام دین دردمندان، اصل را بر این گذاشته‌اند که جانب چنین موجوداتی را بگیرند، این دو دین حق را به کسانی می‌دهند که از زندگی همچون بیماریی رنج می‌برند و [...]. دین‌هایی که تاکنون بوده‌اند از جمله علت‌های اصلی فروماندن «انسان» در مرتبه‌ای پَست بوده‌اند.»

— فریدریش نیچه، ترجمه‌ی داریوش آشوری، فراسوی نیک و بد، پاره ۶۲

او همچنین وظیفه‌ی کلیسا را «خُرد کردن نیرومندان و پوچ کردن امیدهای بزرگ و به تردید افکندن لذت زیبایی، و تبدیل هرآنچه مردانه و پیروزگرانه و سروری-خواهانه است به سست‌رأیی و خودویرانگری، و نیز واگرداندن عشق به تمام آنچه زمینی است و عشق به فرمانروایی بر زمین، به نفرت از زمین و آنچه زمینی است» تعریف می‌کند.

محمدرضا حقدوست (سیمرغ) طی مصاحبه‌ای، دربارهٔ گرایش‌های مسیحیت چنین بیان داشت:

مسیحیت که دو فرقهٔ کاتولیک در اروپای غربی و روم بود که توسط پاپ اداره می‌شد، و مذهب آرتودوکس که شامل اروپای شرقی و قسطنطنیه می‌شد. اما با شکستن مرجعیت پاپ در قرن ۱۶ طی جنبش اصلاح دینی و رفورماسیون توسط مارتین لوتر، که البته در تشکیل اندیشه‌های پست مدرنیته کم تأثیر نبود، مذهب پروتستان شکل گرفت. مسیحیان به تثلیث (سه گانگی) معتقدند، که خداوند یکتا در سه شکل تجسم پیدا می‌کند که یکی از آنان عیسی است. عیسی فرزند مریم [در اعتقاد اسلام باکره بوده و در اعتقاد برخی مذاهب سامی همسری داشته‌است.] توسط حاکمان معاصر به صلیب کشیده می‌شود و روح او گناه مسیحیان را با خود می‌برد تا پیروانش بار دیگر پاک و معصوم شوند. آنان معتقدند عیسی مسیح در آخرالزمان ظهور می‌کند و بشر را از ظلم رهایی می‌بخشد.

• مسیحیت برپایه کشور
• ویکی‌پروژهٔ مسیحیت
• تثلیث
• یکتاپرستی در مسیحیت
• کلیسای بنیادگرای عیسی مسیح قدیسان واپسین
• واژگان مسیحی
• تاریخ الهیات مسیحی
• فیلم مسیحی

• ورمازرن، مارتین، آیین میترا، چشمه ۱۳۸۳
• حامی، احمد، بغ مهر ۲۵۳۵
• عالیخانی، بابک، مهر در ایران و هند باستان (مجموعه مقاله)، ققنوس ۱۳۸۴
• دورانت، ویل، تاریخ تمدن (قیصر و مسیح)، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی ۱۳۷۲
• رضایی، عبدالعظیم، اصل و نسب و دین‌های ایرانیان باستان، دُر ۱۳۸۱

• دانشنامه رشد.
• هیئت تحریریهٔ مؤسسهٔ در راه حق برگرفته از کتاب: حقیقت مسیح
• «متن کامل کتاب‌مقدس (ترجمهٔ قدیمی فارسی)». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اوت ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۵.
• وب‌سایت کانون فرهنگ و اندیشه مسیحی
• وب‌سایت کلمه / ترجمهٔ هزارهٔ نو بایگانی‌شده در ۲۸ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
• مجلهٔ کلمه شمارهٔ ۴۰ مورخ ۱۲/۰۱/۲۰۰۴