معاهده پاریس
معاهده پاریس در ۴ مارس ۱۸۵۷ میلادی پس از دومین نبرد انگلیس با ایران بر سر مسئله هرات جهت صلح بین دو کشور در پاریس منعقد گردید. طرف مذاکره‌کننده ایرانی فرخ خان غفاری بود. براساس این معاهده ایرانیان توافق کردند که سپاه خود را از هرات خارج کنند، در هنگام بازگشت سفیر انگلیس به ایران از او عذرخواهی کنند و یک قرارداد تجاری استعماری را نیز بپذیرند. و یک سری امتیازات سرزمینی به سلطان مسقط که در آن زمان متحده انگلیس بشمار می‌آمد بدهند. انگلستان نیز متعهد شد که دیگر مخالفان شاه را در سفارت خود پناه ندهد.
انگلیس با تصرف بخش‌هایی از جنوب ایران (بنادر خرمشهر و بوشهر و جزایر جنوب در خلیج فارس) ناصرالدین شاه قاجار را مجبور به قبول قرارداد پاریس (۱۸۵۶) کرد. بر طبق این پیمان، ایران از ادعای خود بر هرات چشم‌پوشی کرد و هرات در ۱۸۶۳ به افغانستان ملحق گشت و ایران موجودیت کشوری به نام افغانستان را به رسمیت شناخت. همچنین ایران پذیرفت که در صورت هرگونه مناقشه با افغانستان فقط انگلستان را به عنوان میانجی‌گر بپذیرد. و نخست‌وزیر وقت آن زمان ایران نیز باید عزل می‌شد. در سال ۱۸۸۷ بلوچستان توسط انگلیس‌ها به هند (تحت حکومت بریتانیا) ملحق شد.
جدایی هرات از ایران
اعلان جنگ انگلستان یا بطور مشخص کمپانی هند شرقی علیه ایران، در واقع یکی از ترفندهای ماهرانه و ماجراجویانه سیاست خارجی انگلیس در آسیا بود که به یاری آن، تا پیش از این نیز، تصرفات خود را در این قاره گسترش داده بود.
در دوران معروف به بازی بزرگ ماموران بریتانیایی در هرات فعال بودند و از جدایی هرات از حکومت ایران پشتیبانی می‌کردند.
در ۱۲۴۹ هجری قمری عباس میرزا از سوی فتح‌علی شاه قاجار مامور پس گرفتن هرات از افغان‌ها شد. مرگ عباس میرزا در راه مشهد این کار را ناتمام گذاشت. محمد شاه قاجار نیز کوششی برای فتح هرات کرد که ناکام ماند. در زمان ناصرالدین شاه قاجار دوست محمدخان، حاکم کابل و قندهار هرات را گرفت. نیروهای ناصرالدین شاه تحت فرمان حسام‌السلطنه هرات را محاصره کردند و در سال ۱۲۷۳ هجری قمری این شهر را گرفتند.
با مداخلات بریتانیا در جنوب ایران و بحرانی شدن روابط ایران و بریتانیا طی عهدنامه‌ای که در ۱۲۷۳ هجری قمری (۱۸۵۷ میلادی) در پاریس بین نماینده ایران و سفیر بریتانیا امضا شد قرار شد که نیروهای بریتانیا از بنادر و جزایر جنوب ایران خارج شوند و در عوض ایران نیز سپاهیان خود را از هرات فراخواند و کشور افغانستان را به رسمیت شناخت. پس از جنگ هرات بسال ۱۲۴۹ هجری قمری قسمت‌های از شرق هریرود به بعد (شامل هرات) به افغانستان ضمیمه گردید و بعدها نیز تلاشی جهت بازپس‌گیری آن نشد.
جستارهای وابسته
- ایران بزرگ
- جدایی هرات از ایران
- امتیازات و قراردادها در دوره قاجار
پانویس
- ↑ Immortal: A Military History of Iran and Its Armed Forces Steven R. Ward, p.80 [۱]
- ↑ The Middle East and North Africa 2004 Taylor & Francis Group, Lucy Dean p.364 [۲]
- ↑ «آشنایی با عهدنامه پاریس». همشهری آنلاین. ۲۰۱۲-۰۴-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۱۲.
- ↑ راه توده ـ کارل مارکس
- گرانتوسگی: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه کریم کشاورز، تهران، ۱۳۴۵.
- مرتضی راوندی: تاریخ اجتماعی ایران، تهران، ۱۳۵۴.
- کارل مارکس: استعمار در آسیا - هند، پارس، افغانستان