عمارت سیامی

عمارت از دو بخش تشکیل شده است. ساختمان با ترکیب معماری ایرانی و گرجی و باغ-حیاط ایرانی. دیوارهای پیرامونی عمارت نبز در ابتدا با طرح و معماری ساخته شده بود که پس از درگذشت حاج اسماعیل و تقسیم باغ بین فرزندان او اثری از دیوار اولیه باقی نمانده است.

اين عمارت در دو طبقه روي زمين و يك طبقه زيرزمين بنا شده است. به نظر می‌رسد این عمارت با الهام از معماری گرجی بنا شده است. عناصر معماری این ساختمان با ساختمان صفی‌آباد و بناهای موجود در مجموعه تاریخی فرح‌آباد شباهت‌هایی دارد.

سقف بنا با سفال قرمز پوشيده شده است. طبقه بالا اتاقي است مستطیل يكپارچه با ١٢ درب كه روي هر ضلع آن ٣ درب با طاق قوسي قرار دارد. دور تا دور این اتاق بالکنی وسیع قرار دارد. بالکن شمالی و غربی مشرف به خانه های روستایی است و در شرق نمای خانه باغها و در جنوب بلندای تپه‌های مملو از درختچه های انار ترش به چشم می آید. این طبقه را بهارخواب می‌خواندند و معمولاً در بهار و تابستان دربهای دو سوی بادگیر ساختمان را باز می‌گذاشتند تا جریان طبیعی هوا در کنار رطوبت سفالهای سقف، هوای اتاق را مطبوع کند. این طبقه برای پذیرایی از میهمانان نیز استفاده می شد. طبقه زیرین محل اقامت خانواده بود. ورود به این قسمت از ساختمان، شبیه طبقه بالا با گذر از زیر ١٢ تاق آجری قوسی امکان پذیر بود. در زیرزمین درست در وسط بنا حوضی قرار داشت که آب از جوی جنوبی وارد آن شده و سرریز حوض می توانست وارد سوی جوی در سه ضلع حوض شود. این حوض در اوج گرمای تابستان محیط را خنک نگاه می داشت و در ضمن گفته می شود که وجود آن در زیرزمین باعث پایداری بنا در تکانه های زمین نیز می‌شد.

سقف سفالي بر ديواره هاي طبقه بالا و ٢٨ ستون چوبي منقوش -كه دور تا دور بالكن سراسري را مزين كرده اند (٧ ستون در عرض بنا و ٩ ستون روی طول)- قرار گرفته است. شبكه هاي چوبي ظريفي دور محوطه تراس را محصور كرده است.

ساختمان با آجرهاي پخته شده قرمز و قهوه اي ساخته شده است. ملات استفاده شده در ساختمان را آنگونه كه محلي ها مي گويند، ظاهرا از مواد ساروج ساخته اند. نقل شده كه حوضي از ملات آماده شده بود و افراد خانواده هر وقت از خانه بيرون مي رفتند يا بر مي گشتند و يا در زمانهاي مختلف روز، وارد حوض شده و گل را لگدمالي مي كردند تا به خوبي براي كار آماده مي شد. در آماده سازي ملات به نسبت هاي مناسبي از خاك رس، خاکستر، آهک، تخم مرغ و كاه نرم یا سبوس برنج (بعنوان عايق حرارتي و رطوبتي) و آب استفاده شده است.

باغ-حیاط

در خصوص طرح اولیه باغ و راهروهای آن اطلاعات دقیقی وجود ندارد. باغ عمارت پوشیده از درخت‌های انار، نارنج، پرتقال و بوته‌های گل‌ محمدی و شمعدانی بوده است. وسط باغ راهروهای سنگفرش و جوی‌های آب که با سنگ‌های قلوه رودخانه‌ای که به زیبایی فرش شده بود به چشم‌ می‌آمد.

سازنده این اثر حاج محمداسماعيل خان فرزند حاج محمدعلی خان فرزند حاج رمضان خان پنجاه باشي فرزند حاج اکبر خان فرزند حاج اصغربیگ از نوادگان ایگور که در زمان حمله شاه عباس بزرگ صفوی از جمهوری آبخازیا امروزی در کشور گرجستان فعلی به شهر اشرف[بهشهر] مهاجرت اجباری داده شدند. بعد از فوت حاج محمداسماعیل خان این بنا جهت کارها و امور روستای گرجی محله به پسر دومش کربلایی ميرزامحمودخان كه كدخداي روستا بوده تحویل داده شده ولی بعد از مدتی به علل نامعلومی برادر کوچکتر او -حاج محمدجواد- ساكن کاخ شد. بعد از حاج محمدجواد تنها فرزند و تنها پسرشان حاج محمدتقي در این عمارت ساكن شدند. مرحوم حاج محمد تقی شاعر مذهبی و شناخته شده‌ای در منطقه بود. خانواده صيامي و ديگر خانواده های اصیل گرجی ساکن در این روستا که از اشراف زادگان گرجی تبار از اقصی نقاط سرزمین فعلی گرجستان بودند به عنوان اسرای جنگی بعد از فتح آن سرزمین در زمان شاه عباس اول صفوی وسپاه ایران به این روستا امدند. روايت شده كه گرجي هاي بهشهر معمار صفي آباد و فرح آباد و باغهای اشرف بودند. اگر اين اخبار درست باشد فرزندان آنها پس از فراغت از ساخت بناهاي صفوي، این عمارت را با سبک معماری گرجی-ایرانی بنا کردند. چون گرجیها جنگجویان جسور و بی باکی بودند به شغل مرزبانی شمال ایران برای محافظت و جلوگیری از هجوم ترکمنها و ازبکها وایل قاجار مشغول شدند.

نقل شده که در دوره حیات حاج اسماعیل خان به نگهداری اثر توجه زیادی می شد و این باغ-عمارت، زیبا و بزرگ بود. دور تا دور تراس پر از گلدانهای زیبای شمعدانی بود و طراوت خاصی به فضای ساختمان می‌داد. هر ساله سقف ساختمان را مرمت کرده و سفالها را جابجا می‌کردند. سنگهای سنگفرش، بازرسی می‌شد و مجدد محکم می‌شد و به باغ با حساسیت رسیدگی می‌شد. تا جایی که به این عمارت، قصر حاج اسماعیل خان نیز می‌گفتند. پس از او اما شرایط تغییر کرد. باغ بین فرزندانش تقسیم شد و برنامه کالبدی عمارت تغییر کرد. اطراف عمارت ساختمانهای متعددی برای سکونت فرزندان ساخته شد و بین آنها دیوارهای جدا کننده کشیده شد. کم کم توجه اهالی به رسیدگی عمارت کمتر شد. در سال ١٣٨٠ که بنا ثبت آثار ملی شد علیرغم توجه اندک به بنا و عمر بیش از صد ساله آن، عمارت هنوز قابل سکونت بود و خانواده حاج محمدتقی در آن ساکن بودند. در سالهای اخیر سفالگر ماهری به نام سید منافی (پدر فوتبالیست سابق تیم ملی و مربی باشگاهی آقای سید جواد منافی) قبل از ثبت اثر مسئولیت مرمت و خصوصا سقف سفالی بنا را عهده دار بود. شهرداری بهشهر نیز با بازرسی‌های دوره‌ای در نگهداری بناهای تاریخی شهر با اداره کل میراث فرهنگی استان همکاری می کند.

ویژگی‌هایی که این عمارت به‌ واسطه آن ثبت اثر ملی شده است بیشتر مرتبط با معماری و مصالح به کار رفته در آن است که استحکام و ماندگاری اثر را در پی داشته است.

1. معماری پایدار - تأمین گرما و سرمای داخل عمارت با کمک عناصر و فرآیندهای طبیعی
   • حفظ دمای مناسب محیط و ساختمان با استفاده از فضای باز پیرامون عمارت و با کمک دیوارهای پهن
   • کاهش دمای تابستان به کمک سقف سفالی (جذب رطوبت در شب و تبخیر آن به مرور در آفتاب روز)
   • امکان عبور جریان طبیعی هوا در جهات شمال-جنوب و غرب-شرق از نزدیک کف اتاق تا نزدیک سقف بواسطه وجود درب‌های متعدد و سقف بلند
   • ایجاد خنکای طبقه پایین به کمک حوض زیرزمین و هوای مطبوع طبقه بالا با گلهای داخل تراس
   • نور کافی به مدد سقف بلند و جهت مناسب درب‌ها، رنگ اتاقها
   • تأمین کلیه فضاهای لازم برای آسایش اهالی و محیط نیمه باز تراس
   • استفاده از مصالح دوستدار طبیعت در بنا
2. زیبایی ، تناسب و تقارن
   • بهره بردن از المان‌های جذاب و انحنا و ظرافت در اتصالات
   • طراحی متناسب باغ
   • طراحی ساختمان متناسب با کالبد منطقه
   • چشم انداز 360 درجه و نمای کوه، روستا و باغ و همچنین طلوع و غروب
   • بهره‌گیری از چوب، آجر، سفال با طرح‌ها و رنگ‌های دلنشین
   • ظرافت در اجرا

برخی از این ویژگی ها در مقالات و پایان نامه‌های دانشگاهی بررسی شده است.

• مقاله بررسی معماری بومی عمارت صیامی ها تحفه ای از گرجی ها در دوره قاجار.
• ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺷﻨﺎﺧﺘ ﻲ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻱ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺑﻬﺸﻬﺮ ، ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻗﺎﺟﺎﺭ

• فهرست آثار ملی ایران
• سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
• بهشهر#جاذبه‌های گردشگری، طبیعی و تاریخی
• فهرست آثار ملی استان مازندران#بهشهر
• دانشنامه ایران‌شهرپدیا
• گرجی‌محله
• گرجی‌های ایران
• معماری گرجی
• زبان گرجی و الفبای گرجی

1. ↑ «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
2. ↑ خدابخشیان، مقدی؛ مفیدی شمیرانی، سید مجید (۱۳۹۳). «فضاهای زیرزمینی در معماری بومی اقلیم گرم و خشک ایران» (PDF). هویت شهر. سال هشتم (هفدهم).
3. ↑ «مختصری از زندگینامه ی شاعر و مداح اهل بیت-محمدتقی صیامی – شورای اسلامی و دهیاری روستای گرجی محله». دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۰۱.
4. ↑ «کنترل و بازبینی ۱۵ ابنیه تاریخی و فرهنگی». شهرداری بهشهر. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۱۴.
5. ↑ پرژک, محمدپور; بهاره, جعفری (2014-09-01). "بررسی معماری بومی عمارت صیامی ها تحفه ای از گرجی ها در دوره قاجار". 02.
6. ↑ دماوندی، فاطمه. «ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺷﻨﺎﺧﺘ ﻲ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻱ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺑﻬﺸﻬﺮ ، ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻗﺎﺟﺎﺭ» (PDF).