شیرهای سنگی
شیر سنگی، در گویش بختیاری بَردِ شیر گفته می‌شود.
ویژگی‌ها
شیرهای سنگی، تندیس‌هایی از جنس سنگ هستند که در گذشته توسط سنگ‌تراش‌ها در استان چهارمحال و بختیاری و نیمه شرقی استان خوزستان به شکل شیر تراشیده می‌شدند و به نشانهٔ شجاعت، دلاوری و ویژگی‌هایی چون هنرمندی در شکار و تیراندازی در جنگ و مهارت در سوارکاری، بر آرامگاهِ بزرگانِ قوم خود قرار می‌دادند. معمولاً اندازه شیرهای سنگی قرار گرفته شده بر روی قبور بستگی به جایگاه متوفی نزد بازماندگانش دارد و ساختار شیرهای سنگی به گونه‌ای است که انتهای دست و پای شیر معمولاً بر روی سطحی سنگی گذاشته می‌شود تا برای سر پا ماندن شیر در دل خاک دفن گردد و دستها به شکل حراست به جلو کشیده شده‌اند که البته شیوهٔ تراش شیرهای سنگی نزد قبایل مختلف بختیاری دارای تفاوتهای جزئی با یکدیگر می‌باشند و شمشیر، خنجر یا گرز از جمله نقش‌هایی است که بر روی آنها حک می‌گردد.
نماد شیر
شیر به جهتِ خصوصیاتِ بی‌مانندش در فرهنگِ اقوام مختلف جایگاهی ویژه دارد. معانی سمبلیک شیر در ادبیات ملل گوناگون، بیش‌تر نماد پیروزی، قدرت، دلاوری، نجابت و نیروی ماورای انسانی بوده‌است. بختیاری‌ها با توجه به این مفهوم و معنا، شیر را به عنوان نماد خود پذیرفته‌اند.
در نقوش تخت جمشید، جام‌ها، الواح ساسانی و قالی‌های شکارگاهی، همه‌جا شیر در جدال با دلاوران، نقش بسته‌است. منشأ شیرهای سنگی و بافته‌های منقش به شیر را، می‌توان در همان سنتِ دیرین و باستانی جستجو کرد که در فرهنگ ایل بختیاری نیز وجود داشته‌است.
شیر در میان بختیاری‌ها نماد شجاعت است. نماد شیر علاوه بر این تندیس‌ها، در قالی و گلیم و گبه‌هایی که بختیاری‌ها می‌بافند نیز دیده می‌شود.
اصطلاح محلی
در گویش بختیاری به این مجسمه‌ها، برد شیر می‌گویند. برد شیرها، نماد رشادت، شجاعت، فروتنی و مردانگی است که همواره از کیاست، فرهنگ و اخلاق خوب انسانی در زاگرس، با کمال شجاعت پاسبانی کردند و هدفشان اهتمام نام نیک قوم و تبار خود بوده‌است. هیبت و شکوه این تندیس، یادآور مردانی است که تاریخ پرفراز و نشیب، قومشان را در قالبی اسطوره‌ای با نام خود زینت داده و روی در دل خاک نهفته‌اند. برد شیرها از پهلو، مزین به نقش شمشیر، اسب، تفنگ و تسبیح هستند و بر گرده آنها، مشخصات متوفی نقر می‌شود.
هنری لایارد در کتاب ماجراهای اولیه، آورده‌است:
بختیاری‌ها، تندیس و نقش شیر را به روی قبور خوانین و افراد سرشناس نصب یا نقر می‌کنند، تا خاطره سلح‌شوری و جنگجویی آنها، برای همیشه زنده بماند.
گسترهٔ وجود
چهارمحال و بختیاری، سرزمین شیرهای سنگی است. این مجسمه‌های شیر، هنوز در قبرستان‌های قدیمی دیده می‌شوند. شهر ایذه، بزرگترین منبع دسترسی به شیرهای سنگی می‌باشد. روستای کهباد یک در قبرستان باستانی خود، بیش از پنجاه شیر سنگی را در دل خود جای داده‌است. در گورستان بزنوید در بخش «زلقی » شهرستان الیگودرز شیر های سنگی با مجسمه شیر ایستاده و غران که به گویش محلی «بردشیر » گفته می شوند وجود دارد که تحت حفاظت میراث فرهنگی استان لرستان قرار دارد.
هفشجان
شهر هفشجان، یکی از مراکزِ مهمِ سنگ تراشی می باشد و اکنون تعدادی از سنگ‌تراش‌های قدیمی در خیابان سنک تراشان هفشجان در قیدِ حیاتند. شیرهایی که در قبرستان‌های هفشجان باقی‌مانده‌است از زیباترین و خوش‌نقش‌ترین شیرهای سنگی محسوب می‌شوند. قدیمی‌ترین شیرِ سنگی موجود در استان چهار محال و بختیاری مربوط به دوره صفویه است. بنا به گفته‌ها، این شیر سنگی یادگار دوران ماد هاست.
در ۳ دههٔ گذشته شیرهای سنگیِ بی نظیرِ این قبرستان به غارت رفته‌اند. به طوریکه از هزاران شیر سنگی این شهر، تنها تعداد، انگشت شماری باقی‌مانده‌است. پرویز تناولی از معروف‌ترین مجسمه سازانِ ایران کتابی در خصوصِ شیر سنگی به چاپ رسانده‌است که شیر سنگیِ هفشجان را از مهم‌ترین نمونه‌های ایران برشمرده است.
شهرکیان
در گورستان باستانی شهرکیان در مجاورت میدان شهداء، حدود ۲۰ شیر سنگی قدیمی بر روی قبور بزرگان و خوانین ایل قشقایی نصب شده بودند، در چند سال گذشته به دلیل ارزش بالای این شیرهای سنگی، متاسفانه تعداد زیادی از آنها شبانه به سرقت رفت تا اکنون تعداد ناچیزی باقی مانده باشد.
گورستان شهسوار
گورستان و زیارتگاه شهسوار واقع در روستای کهباد یک در شمال شهرستان ایذه یک منبعی غنی از وجود شیرهای سنگی می‌باشد.
قدمت
در تاریخ ساختِ تندیسِ شیر، اختلاف نظر است. در هنر ایران، شیر همواره با خورشید به عنوان نماد ملی ایرانیان محسوب می‌شد، که اشاره به ساکن شدن قدرت در خورشید دارد. این جانور، تقریباً در کلیه تمدن‌های خاور نزدیک، به عنوان سمبل قدرت و شجاعت به کار رفته‌است.
قدیمی‌ترین شیر سنگی موجود در استان چهار محال و بختیاری مربوط به دوره صفویه است. بنا به گفته‌ها شیر سنگی یادگار دوران مادهاست.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ Windfuhr, Gernot. 1988. Baḵtīārī tribe: The Baḵtīārī dialect. Encyclopædia Iranica 3.5, 553–560. New York: Center for Iranian Studies, Columbia University. Online address: http://www.iranicaonline.org/articles/baktiari-tribe#pt2.
- ↑ Anonby, Erik. 2012. Sociolinguistic status of Lori. Encyclopædia Iranica. New York: Center for Iranian Studies, Columbia University. Online ad- dress: http://www.iranicaonline.org/articles/lori-language-ii.
- ↑ «Bakhtiâri#A language of Iran». Ethnologue. ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۳.
- ↑ Bard-e-Sheer
- ↑ «بزرگترین شیرسنگی‌های ایران…»، خبرگزاری میراث فرهنگی.
- ↑ پرویز تناولی (1388 خورشیدی)، سنگ قبر، تهران: انتشارات بن گاه، ص. ص ۱۳۲، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۲۶۸-۰۷-۲
- ↑ شهرکیان در گذر تاریخ، شهرام نکویی شهرکی، چاپ اول، ۱۳۸۸، تهران.
- ↑ «من نیز در مصیبت تو گریه می‌کنم». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۷ اکتبر ۲۰۱۴.
- ↑ «انقراض شیر سنگی‌هایی که می‌توانستند ثبت جهانی شوند».
منابع
- قنبری عُدیوی، عباس، شیر سنگی: پژوهشی در بارۀ شیر سنگی در بختیاری، شهرکرد: انتشارات نیوشه، ۱۳۹۳، ۱۲۰ صفحه.
- برد شیر، محسن فارسانی، انجمن سینمای جوانان ایران، ۱۳۷۵.
- سرزمین شیرهای سنگی، محسن فارسانی.
- «بزرگترین شیرسنگی‌های ایران غرق نمی‌شوند». خبرگزاری میراث فرهنگی. ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۲.