ژان شاردن

ژان شاردن در سال ۱۶۴۳ میلادی، در شهر پاریس متولد گردید و در همان محل به تحصیل پرداخت. پدرش جواهرساز بود و او از کودکی آشنایی با سنگهای قیمتی و فن جواهرسازی را آموخت.

خانوادهٔ او که از فرقهٔ پروتستان هوگِنو بودند، با کلیسای کاتولیک و مقامات رسمی فرانسه مشکل داشتند، به همین روی، او علاقه‌ای به ماندن در فرانسه نداشت و در ۲۲ سالگی نخستین سفر خود را آغاز کرد که در این سفر ۶ ساله (۱۶۶۴–۱۶۶۵ م) ایران بیش از دیگر کشورها توجه او را به خود جلب نمود.

در سفر دومش (۱۷ ماه اوت ۱۶۷۱ م) که خانم بازرگانی به نام لسکو او را همراهی می‌کرد، و سرانجام در تابستان ۱۶۷۳ م. به اصفهان رسیدند و تا سال ۱۶۷۷ م. در این شهر اقامت کردند. سپس به هندوستان رفته و پس از دو سال آنجا را به مقصد اروپا ترک کرد. این سفر آخرین سفر او به ایران بود. او لقب «تاجرشاه» را از شاه عباس دوّم دریافت کرده بود.

او در سفرنامه خود که سال ۱۷۱۱ (بیش از سیصد سال پیش) در آمستردام چاپ شد از خُلقیات گرفته تا متراژ منازل و تنوع طبیعت در ایران مطلب نوشت. همچنین شاردن نخستین فرانسوی بود که در سفرنامهٔ خود از فردوسی و شاهنامه و برخی دیگر از شاعران ایرانی و آثار آنها یاد کرد و اگر چه اطلاعاتش در این خصوص ناقص بود، ولی توجه جامعهٔ ادبی فرانسه را به ادبیات فارسی جلب کرد.

این سفرنامه در ده جلد می باشد و توسط محمد عباسی در سال های 1335 تا 1345 شمسی در ایران به چاپ رسیده است . مسافرت اول شاردن به مشرق زمین در سال 1664 از پاریس به ایران انجام شد که شش سال به طول انجامید .مسافرت اول در طول پادشاهی شاه عباس دوم انجام شده است و در طول این سفر ، شاه از او خواسته که در بازگشت به اروپا ، برایش جواهرات و سنگ های تراشیده قیمتی برای خرید بیاورد .

مسافرت دوم او در سال 1671 شروع شد و این نیز شش سال طول کشید . مسافرت دوم در طول پادشاهی شاه سلیمان انجام شده است و طی آن شاردن به عنوان یک بازرگان، جواهرات درخواستی شاه قبلی را برای فروش به دربار در اصفهان عرضه کرده است .

حاصل مسافرت دوم شاردن ، این سفر نامه می باشد . شاردن در ابتدای سفر نامه خود توضیح می دهد که با زبان فارسی بسیار آشنا است و اصفهان را بهتر از پاریس می شناسد .

در این سفر نامه ابتدا شاردن مسافرت خود از فرانسه تا اصفهان را شرح می دهد . مسیر حرکت او از فرانسه و دریای مدیترانه و استامبول و دریای سیاه و سپس منطقه قفقاز گذشته و او از شمال آذربایجان وارد خاک ایران می گردد . شاردن به خوبی شرح وقابع مسیر حرکت و چیزهایی که مشاهده کرده را به صورت علمی و بدور از احساسات با یادآوری جزئیات در اختیار خواننده قرار می دهد .

این سفر نامه در سال 1676 در لندن چاپ گردید و پس از آن بارها تجدید چاپ شد .

کلیات سفرنامه شاردن بر اساس چاپ ایران-ترجمه محمد عباسی - به این ترتیب می باشد:

جلد اول: معرفی شاردن - توصیف مسافرت شاردن از پاریس تا کلشید ( منطقه ای در قفقاز)، دربار عثمانی ، روابط عثمانی با اروپا ،بازرگانان اروپایی در عثمانی ، توصیف قفقاز و مردمان آن ، مسیحیت در ارمنستان ، توصیف جنگهای صلیبی ،

جلد دوم: شرح منطقه کلشید ، آداب و رسوم مردمان منطقه قفقاز ، توصیف گرجستان ، تفلیس ، ایروان ، توصیف مسافرت از تفلیس تا تبریز ،شرح تبریز ، شرحی در خصوص تاریخ ایران در قبل و بعد از اسلام جلد سوم: توصیف مسافرت از تبریز تا قم و اصفهان و مطالبی در خصوص دربار و اوضاع کشور ایران و شرحی در مورد شرق دور و معرفی شهرهای ایران

جلد چهارم : آداب و رسوم ایرانیان ، گیاهان و محصولات ایران زمین ،کانی ها و معادن، حیوانات اهلی ،ماهی ها،ورزش ها،پوشاک مردمان، آرایش زنان، خوراک مردم،رواج تریاک و شراب و بنگ در میان مردم ،صنایع چاپ و ... در ایران ،معماری ،صنایع دستی ،صادرات و تجارت ،واحدهای پولی

جلد پنجم : علوم و مکاتب و مدارس در ایران ، حساب و موسیقی و نجوم و فلسفه و پزشکی در ایران ،هنرهای زیبا در ایران ، ادبیات و اخلاق

جلد ششم: ادامه توصیف علوم در ایران ، مدارس ، دانشمندان ایرانی ، کتابت فارسی ، صرف هزینه هنگفت در تعلیم و تربیت ،مدارس در اصفهان ،توصیف زبان فارسی ،کاغذ سازی و صنعت چاپ ،موسیقی ،نجوم، اسطرلاب، تقویم و گاه شماری ،اعیاد مذهبی ، رمالی و استخاره، ساعات سعد و نحس ، تصوف و عرفان در ایران ، حکایت های رایج در میان مردمان ، علم جغرافیا ،مورخین ایرانی ، فردوسی ،تاریخ ادبیات ایران، باز هم موسیقی در ایران

جلد هفتم: طب در ایران ، هنرهای زیبا ، شرح شهر اصفهان

جلد هشتم: ادامه معرفی اصفهان ،سازمان سیاسی و مدنی و نظامی ایران ،دربار و مناصب حکومتی ،درآمدهای شاه ،حرم سرا ، خواجه سرایان ،روحانیت

جلد نهم: داستان فوت شاه عباس دوم و بر تخت نشستن شاه سلیمان و اوضاع کشور در این هنگام

جلد دهم: فهرت مطالب

تصاویری که شاردن از اماکن و شهرها و مردمان ایرانی در کتابش درج کرده از مهمترین منابع تاریخی ایران است .برای ترسیم این تصاویر ، شاردن یک نقاش اروپایی را با خود به ایران برده بود .

از نکات جالبی که شاردن در سفرنامه خود در مورد ایران و ایرانیان یاد می کند عبارتند از :

الف ) توصیفات مثبت شاردن : سلامتی و صحت نفس ایرانیان ، خوبی و مهمان نوازی اهالی این کشور ، امنیت راه ها ، کم خوراکی این مردم و اینکه در شبانه روز فقط یک وعده غذای پختنی آنهم در شب صرف می کنند و سایر وعده ها غیر پختنی است ، تعداد زیاد مدارس علمیه و مکتب خانه ها در ایران و علاقه ایرانیان به درس خواندن فرزندانشان ، توصیف ایرانیان به بهترین معماران دنیا ،هوای خوب و سالم ایران ، ادب ایرانیان ،صنایع دستی عالی ایرانیان ، مهارت در ساخت تفنگ ،تولید و بازرگانی خوب ابریشم ،اعتقاد به درآمد حلال در میان عموم مردم ، شجاعت ملت ،ایمانداری و نجابت دریانوردان ایرانی ،وضعیت مناسب دهقان ایرانی ،ویژگی های نیک ایرانیان نسبت به کشور های همسایه و برتری این ملت بر سایر ملل مشرق زمین ،استعداد ایرانیان برای علوم و صنایع. شاردن از ایرانیان به عنوان گل سرسبد ملل مشرق زمین یاد می کند .

ب) توصیفات منفی شاردن از ایرانیان :تنبلی ذاتی ، تمایل به اسراف و تجملات ،اعتقاد به رمل و اسطرلاب و خرافات،دیکتاتوری و دربار فاسدو خون ریز ،عدم تمایل به مسافرت و اختراع و نوآوری ، عدم تمایل به دانستن شجره نیاکان، رسم کور کردن شاهزادگان پسر پس از به تخت نشستن شاه جدید ، زنان عمومی و رواج صیغه کردن در میان مردان و شیوع بیماری های مقاربتی در اصفهان

توصیف شاردن از ایران نشان دهنده عقب ماندن تدریجی شرق از غرب نیز می باشد .اینکه چطور کشورهای مشرق زمین در علم روز و نیز شیوه های حکومت رانی ، در حال عقب ماندن از کشورهای اروپایی هستند .

وی کتابی منتشر نموده تا اروپاییان را با واقعیات ایران آن روزگار آشنا کند. در فصلی از این کتاب که عنوانش هست «باورهای ایرانیان دربارهٔ حقّ حکومت» چنین آمده‌است: مسلمانان ایران در موضوع جانشینی امام غایب به دو دسته تقسیم شده‌اند؛ برخی از علمای روحانی و پیروانشان بر این اعتقادند که در تمام طول مدّت غیبت امام باید یک مجتهد معصوم امور دینی و اجتماعی و حکومتی مملکت را اداره کند، و این مجتهد باید جامع علوم، و از هر جهت منزّه از هر فساد و گناه باشد، و چنان بر همهٔ واجبات مذهبی و احکام دینی و دانش‌های بشری احاطه داشته باشد که هر پرسشی دربارهٔ مسائل دینی و اجتماعی از او می‌کنند، بی‌درنگ به درستی جواب بدهد. امّا دستهٔ دیگر معتقدند در غیبت امام حق حکومت به یکی از بازماندگان امام می‌رسد، اما واجب و لازم نیست که وی مانند امام جامع علوم ظاهر و باطن و از هر جهت معصوم باشد. بنا بر همین نظر که مورد تأیید بیشتر مردم است، و مقبول‌تر می‌نماید شیخ صفی که سر سلسلهٔ پادشاهان صفوی است، و نخستین کس از این دودمان است که جامهٔ پادشاهی بر اندام خویش راست کرد، با این عقیده همراه نبود.

آنچه مایهٔ آسایش خاطر و عدم نگرانی پادشاه است این است که قریب به اتفاق مردم بر همین باورند، اما گاهی اهل منبر پذیرش این عقیده را تخطئه می‌کنند و آزادانه بیان و تبلیغ می‌نمایند که پادشاه باید هم از سلالهٔ امام و هم جامع علوم زمان خود و کاملاً پرهیزگار باشد، و چگونه ممکن است پادشاه نامؤمن شرابخواره و هوسباز و مستغرق گناه با عالم بالا نزدیک باشد و نور هدایت را برای راهنمائی مؤمنان بگیرد. پادشاهی بر جامعهٔ مسلمانان تنها شایسته و درخور مجتهدی است که پایهٔ دانش و تقوایش از همگان بالاتر باشد. این درست است که چون چنین مجتهد وارسته‌ای پردانش و سلیم است باید پادشاهی در کنارش باشد که به ضرب شمشیر مردمان را به رعایت عدالت وادار نماید، اما باید چون وزیری فرمانبردار و سر به راه باشد، نه بیش. شاردن می‌افزاید: در نظر ایرانیان بیشتر از آنچه مفتی در عثمانی اختیار و قدرت دارد. صدر توانمند و مقتدر است و وی راپادشاه و حاکم امور مذهبی، و حقوقی شیخ و قبله گاه واقعی، قائم مقام پیغمبر و نایب امامان می‌دانند.

سفرنامهٔ شاردن به زبان فارسی ترجمه شده و با مشخصات زیر به چاپ رسیده‌است:

• سفرنامهٔ شاردن، به کوشش کریم سخنور، تهران: امیرکبیر، ۱۳۳۵، انتشارات آواژه ابریشمی: خانه تاریخ و تصویر ابریشمی، ۱۳۹۴؛ ۸۰ صفحه. (ترجمه بخشی از کتاب که به بخش آذربایجان شرقی پرداخته‌است)
• س‍ف‍رن‍ام‍هٔ ش‍اردن: ق‍س‍م‍ت اص‍ف‍ه‍ان، ت‍رج‍م‍هٔ ح‍س‍ی‍ن ع‍ری‍ض‍ی، ب‍ه‌ک‍وش‍ش م‍رت‍ض‍ی ت‍ی‍م‍وری، ب‍ا م‍ق‍دم‍هٔ ف‍ض‍ل‌ال‍ل‍ه ص‍ل‍وات‍ی، تهران: ن‍گ‍اه، ۱۳۶۲، اص‍ف‍ه‍ان: ن‍ش‍ر گ‍ل‌ه‍ا، ۱۳۷۹؛ ۲۱۱ صفحه.
• س‍ف‍رن‍ام‍هٔ ش‍اردن: ب‍رگ‍زی‍ده و ش‍رح، ران‍ل‍د داب‍ل‍ی‍و ف‍ری‍ر، ت‍رج‍م‍ه ح‍س‍ی‍ن ه‍ژب‍ری‍ان و ح‍س‍ن اس‍دی، ت‍ه‍ران: ن‍ش‍ر و پ‍ژوه‍ش ف‍رزان روز، چاپ اول: ۱۳۸۴، چاپ سوم: ۱۳۹۶؛ ۳۷۴ صفحه.
• ش‍رح ت‍اج‌گ‍ذاری ش‍اه س‍ل‍ی‍م‍ان ص‍ف‍وی و وق‍ای‍ع دو س‍ال ب‍ع‍د، ت‍أل‍ی‍ف ش‍اردن فرانسوی، ت‍رج‍م‍هٔ ع‍ل‍ی‌رض‍ا [ام‍ی‍ر ت‍وم‍ان] (م‍ت‍رج‍م‌ال‍س‍ل‍طن‍ه)، ت‍ه‍ران: مطبعه طهران، ۱۳۳۱ ق= ۱۲۸۹؛ ۱۵۲ صفحه.
• س‍ی‍اح‍ت‍ن‍ام‍هٔ ش‍اردن، ت‍رج‍م‍ه م‍ح‍م‍د ع‍ب‍اس‍ی، دائ‍ره‌ال‍م‍ع‍ارف ت‍م‍دن ای‍ران (جلد ۸، ۹ و ۱۰)، ت‍ه‍ران، ۱۳۴۵.
• س‍ی‍اح‍ت‍ن‍ام‍هٔ ش‍اردن، ت‍رج‍م‍ه م‍ح‍م‍د ع‍ب‍اس‍ی، دائ‍ره‌ال‍م‍ع‍ارف ت‍م‍دن ای‍ران (جلد ۳ و ۴)، ت‍ه‍ران، بی‌تا.
• س‍ی‍اح‍ت‍ن‍ام‍هٔ ش‍اردن، ب‍ا ح‍واش‍ی و ت‍ع‍ل‍ی‍ق‍ات و ت‍وض‍ی‍ح‍ات ل‍غ‍وی و ت‍وض‍ی‍ح‍ات ل‍غ‍وی و ت‍اری‍خ‍ی و ف‍ره‍ن‍گ اص‍طلاح‍ات و ف‍ه‍ارس ت‍رج‍م‍ه م‍ح‍م‍د ع‍ب‍اس‍ی، دائ‍ره‌ال‍م‍ع‍ارف ت‍م‍دن ای‍ران (جلد ۵ و ۶)، ت‍ه‍ران: ۱۳۳۸.
• س‍ی‍اح‍ت‍ن‍ام‍هٔ ش‍اردن، ب‍ا ح‍واش‍ی و ت‍ع‍ل‍ی‍ق‍ات و ت‍وض‍ی‍ح‍ات ل‍غ‍وی و ت‍وض‍ی‍ح‍ات ل‍غ‍وی و ت‍اری‍خ‍ی و ف‍ره‍ن‍گ اص‍طلاح‍ات و ف‍ه‍ارس ت‍رج‍م‍ه م‍ح‍م‍د ع‍ب‍اس‍ی، دائ‍ره‌ال‍م‍ع‍ارف ت‍م‍دن ای‍ران (جلد ۳، ۴ و ۷)، ت‍ه‍ران: بی‌تا.
• سفر به قطب شمال (به انضمام دو کتاب دیگر)، روژه روسل، پل‌شاک، و ژان شاردن، ترجمه و اقتباس ذبیح‌الله منصوری، تهران: زرین، ۱۳۷۶؛ صفحات ۲۳۵–۳۱۵: صفحات منتشرنشده‌ای از سیاحتنامه شاردن.
• س‍ی‍اح‍ت‍ن‍ام‍ه‍. ش‍اردن، ب‍ا ح‍واش‍ی و ت‍ع‍ل‍ی‍ق‍ات و ت‍وض‍ی‍ح‍ات ل‍غ‍وی و ت‍اری‍خ‍ی و ف‍ره‍ن‍گ اص‍طلاح‍ات و ف‍ه‍ارس اع‍لام و ت‍ص‍اوی‍ر ع‍ت‍ی‍ق و ب‍اس‍ت‍ان‍ی، عنوان دیگر: دائ‍ره‌ال‍م‍ع‍ارف ت‍م‍دن ای‍ران، ت‍رج‍م‍ه م‍ح‍م‍د ع‍ب‍اس‍ی، ۱۰ جلد، ت‍ه‍ران: امیرکبیر، ۱۳۳۵–۱۳۴۵، چاپ دوم: اسفند ماه ۱۳۴۹.
• س‍ف‍رن‍ام‍ه‍. ش‍اردن: م‍ت‍ن ک‍ام‍ل، ت‍رج‍م‍هٔ اق‍ب‍ال ی‍غ‍م‍ای‍ی، ۵ جلد، ت‍ه‍ران: ت‍وس، ۱۳۷۲–۱۳۷۵.

دربارهٔ ژان شاردن

• ژان شاردن، نوشتهٔ کلود گودون، ترجمه محمد مجلسی، تهران: دنیای نو، ۱۳۸۷.
• ش‍اردن و ای‍ران: ت‍ح‍ل‍ی‍ل‍ی از اوض‍اع ای‍ران در ق‍رن ه‍ف‍ده‍م م‍ی‍لادی، نوشتهٔ دی‍رک‌وان‌در ک‍روی‍س، ت‍رج‍م‍ه ح‍م‍زه اخ‍وان‌ت‍ق‍وی، ت‍ه‍ران: م‍رک‍ز ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‍ی گ‍ف‍ت‍گ‍وی ت‍م‍دن‍ه‍ا، ۱۳۸۰، نشر و پژوهش فرزان‌روز، ۱۳۸۴.
• اطلس شوالیه شاردن: مجموعه تصاویر سیاحت‌نامهٔ ایران، گردآورنده لویی لانگه، به اهتمام امیراعلا عدیلی، حوزهٔ هنری استان اصفهان و حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی استان فارس، اصفهان: طراحان هنر، ۱۳۹۲.

شاردن شاردن در سیاحتنامه می‌نویسد: نخسین سنگ بلده (ساوه) به طالع جوزاگذارده شده‌است. در سیاحتنامه می‌نویسد: نخسین سنگ بلده (ساوه) به طالع جوزاگذارده شده‌است.

نمونه‌هایی از نقاشی‌ها و طراحی‌های ژان شاردن از شهرها و بناهای تاریخی ایران:

• اوژن فلاندن
• پاسکال کوست
• ارنست هولتسر
• ژان دیولافوا
• نیکلاس سانسون

• درگذشت «ژان شاردن» خاورشناس، جهانگرد و فیلسوف فرانسوی (۱۷۱۳م)، وبگاه مبلغ.
• دانلود کتاب سفرنامه شاردن-تاریخ فا

• «ژان شاردن؛ نخستین ایرانشناس فیلسوف». کانون ایرانی پژوهشگران فلسفه و حکمت. دریافت‌شده در ۱۰ اسفند ۱۳۸۷.