شهرستان نطنز

شهرستان نطنز دارای ۲ بخش، ۵ دهستان و ۴ شهر به شرح زیر است:

شهرستان نطنز

در تقسیمات رسمی کشوری، شهرستان نطنز در حال حاضر دارای دو بخش مرکزی و بخش امامزاده، چهار شهر نطنز، طرق رود، بادرود و خالد آباد و پنج دهستان به نام‌های کرکس، طرقرود، برزرود، امامزاده و خالدآباد می‌باشد.

فرمانداری شهرستان نطنز در سال ۱۳۳۶ تأسیس شده‌است.

• بخش مرکزی شهرستان نطنز
  • دهستان برزرود شامل برز، ابیانه، هنجن، کمجان، عبّاس آباد، چیمه رود، ولوجرد، بیدهند، فریزهند، طره، یارند، وش، حسن‌آباد، صالح آباد، تکیه سادات
  • دهستان طرق رود شامل طار، ورگوران، مزده، نیه، گودرزن، آب سنجد
  • دهستان کرکس؛ شامل روستاهایی همچون اوره، طامه، جزن، خفر، دستجرد، جاریان، ویشته، هُل آباد، ابیازن، میلاجرد، اسفیدان، نسران، مزرعه باباحاجی، گل آباد، شورغستان، رنگان، مارسار، رحمت آباد، حیدرآباد، چاه قم

شهرها: نطنز و طرق‌رود

• بخش امامزاده
  • دهستان امامزاده آقاعلی عباس؛ شامل اریسمان، سرآسیاب، عباس‌آباد
  • دهستان خالدآباد؛ شامل روستاهای متین آباد، فمی، ده آباد

شهرها: بادرود و خالدآباد

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان نطنز در سال ۱۳۹۵ برابر با ۴۴۵۵۱ نفر بوده‌است.

شهرستان نطنز در حدفاصل ۳۳ درجه و ۲۵ دقیقه تا ۳۳ درجه و ۴۰ دقیقه عرض شمالی و ۵۱ درجه و ۲۵دقیقه تا ۵۲ درجه طول شرقی قرار دارد. وسعت شهرستان نطنز برابر ۳۳۹۷ کیلومتر مربع و ارتفاع شهر نطنز از دریا ۱۶۰۰ متر است.

زبان : زبان مردم نطنز یکی از گویش‌های کهن زبانهای ایرانی است، در روستاهای نطنز و بخش‌های مختلف آن شاهد هستیم که مردم در تلفظ کلمات و بیان جملات هر کدام بنحوی کش و قوس‌های خاصی در تلفظ کلمات می‌دهند. به‌طور مثال: کلمه «کوی» که در فارسی قدیم بمعنای منزل و سرای یا خانه می‌بوده هر کدام از روستاهای نطنز به شیوه‌ای آن را تلفظ نموده در ابیانه به آن «کیاً گفته می‌شود در کشه» کیه «تلفظ می‌شود و در بیتند (بیدهند)» کی ی «و در کالیجان» کویه «در چیمه» کی یه «در چیمه نام این زبان راجی می‌باشد. این تفاوت موجب شده تا هرکدام از اهالی روستاهای نطنز در صحبت با زبان ولایتی با یکدیگر به محل و روستای هم پی ببرند!

لباس: در مورد لباس مردم نطنز باید گفت که امروزه بجز ابیانه (آخرین روستای واقع در رودخانه برزرود) که بخش عمده‌ای از فرهنگ گذشته خود را هنوز حفظ داشته، دیگر نقاط به صورت معمول بوده، البته بغیر از لباس از دیگر نکات که هنوز در ابیانه حفظ مانده خانه‌ها با در و پنجره‌های قدیمی آن است، به‌طورکلی مردم ابیانه بنا به هر عللی تا امروز در حفظ آنچه که مربوط به فرهنگ گذشته‌است.

صنایع دستی: یکی از صنایع موجود در مرکز نطنز چینی آن است که هنوز به روش دستی تولید می‌گردد، همچنین یکی دیگر از مشاغل گذشته نطنز حلاجی یا همان پارچه بافیست، که هنوز بعضی از این دستگاه‌های قدیمی موجود می‌باشد. ریسندگی و قالی بافی یکی دیگر از کارهای دستی مناطق نطنز است که دومی یعنی قالی بافی آن هنور در روستاها رایج بوده و تولیدات آن به بازار فرش کاشان گسیل می‌گردد، شیلونگری یکی از کارهای قدیمی موجود در بازار نطنز بوده. بازار شهر نطنز شامل دو قسمت می‌باشد که محله قدیمی آن که به پشت بازار معروف است روزگاری بازار قصبه مرکزی نطنز بوده، که در آن آهنگری، شیلونگری (قفل‌سازی)، نجاری و خراطی از کارهای متداول آن عصر بوده، که تا چند سالی پیش پیرمردهای بازمانده از آن دوران هم چنان در آن کار می‌کردند.

آیین‌ها و مراسم‌های مختلفی در نطنز برگزار می‌شود که از قدمت بالایی برخوردار است که از جمله آن‌ها می‌توان به پنجشنبه بازار سنتی نطنز، شب برات، نخل گردانی، تعزیه خوانی، حلیم پزان، جل جلانی، بالا بردن چادر تکایا، جاروکشی اول محرم و… اشاره کرد.

صیفی‌جات و میوه‌های درختی از محصولات کشاورزی نطنز است. از گذشته دیر مردمان نطنز در باغ داری و پرورش گل شهرت داشتند، گلابی نطنز یکی از تحفه‌های آن دیار است که مرغوب‌ترین نوع آن گلابی طامه است. ابریشم کشی یا نوغان یکی از کارهای موجود در نطنز می‌بود، تأسیس اداره نوغان نطنز مربوط به سال ۱۳۱۲ شمسی است و تخم نوغان استان اصفهان و چند استان مرکزی و جنوبی کشور را تأمین می‌کند. همچنین وجود بزرگترین باغ به کشور در نطنز تولید این محصول را به حد بالا رسانده‌است و کاشت و تولید زعفران در نطنز در حدی است که رتبه نخست تولید زعفران استان را به خودش اختصاص داهد است. در منطقه کویری امامزاده آقاعلی عباس محصولات صیفی و انار به عمل می‌آید، که تحت نام گرمک و طالبی آقا علی عباس و انار نادری شناخته می‌شود. هرساله جشنواره‌ای تحت عنوان جشنواره انار در این منطقه کویری برگزار می‌شود. امروزه بیشترین سهم تولیدات کشاورزی شهرستان نطنز مربوط به گلابی، به، زعفران و انار است.

روستای ابیانه: این روستا از روستاهای تاریخی برتر کشور است که در ۳۹ کیلومتری مرکز شهرستان نطنز قرار دارد.

مجموعه افوشته:در محله‌ای به این نام در نطنز قرار دارد آثار تاریخی زیادی از جمله بقعه سید واقف، بقعه می‌رسید، آب انبار، سرداب، شربت‌خانه، حمام، خانه سورگاه، مسجد جامع، حسینیه، خانقاه، خانه انتخاب السلطان و … دارد.

مجموعه سرشک: در محله ای به نام سرشک در نطنز قرار دارد که از جمله آثار تاریخی آن می‌توان به مسجد جامع، حسینیه، آسیاب، درختان چنار کهنسال، قنات دو رشته بهاءالدین، بقعه شیخ محمدتقی انصاری، میرآب، آب انبار و قلعه اشاره کرد.

منطقه باستانی اریسمان: ۱۳ کیلومتر دورتر از مرکز شهر نطنز و در منطقه‌ای به نام «اریسمان» قرار دارد.

آتشکده: این آتشکده از بناهای عهد ساسانی است که در کنار مسجد جامع نطنز قرار دارد.

امامزاده آقاعلی عباس و شاهزاده محمد: از فرزندان بلافصل موسی بن جعفر است که آرامگاهشان در نزدیکی شهر خالدآباد و بادرود قرار دارد.

امامزاده سلطان حسین (ع) که در ۱۳ کیلومتری شهر نطنز واقع شده‌است. این امامزاده بزرگوار فرزند امام هادی علیه اسلام و عموی امام زمان (عج) هستند.

مسجد جمعه (جامع): مسجد جمعه یا مسجد جامع نطنز مجموعه‌ای از چندین بنا است که این بناها در دوران الجایتو خدابنده و پسرش ابوسعید بهادرخان به ترتیب زیر ساخته شده‌است: - مسجد بین سال‌های ۷۰۴ تا ۷۰۹ هجری. - بقعه شیخ عبدالصمد به سال ۷۰۷ هجری. - ایوان جلوخان خانقاه در سال ۷۱۶ و ۸۱۷ هجری. - مناره که تاریخ پایان بنای آن سال ۷۲۵ هجری نوشته شده‌است.

بقعه شیخ عبدالصمد نطنزی: بنای این بقعه با مسجد جمعه چنان مربوط و متصل است که به نظر می‌رسد مقارن یکدیگر یعنی در سال ۷۰۷ هجری ساخته شده‌اند.

رباط شاه عباس: این رباط در عهد شاه عباس اول توسط امیر ابوالمعالی برزرودی یکی از امرای مقرب دربار (وزیر حضور و مجلس‌نویس شاه) ساخته شده‌است.

شکارگاه عباس‌آباد:شکارگاه عباس‌آباد و بنایی که به این منظور در محدوده شکارگاه ساخته شده‌است در محلی به نام «عباس‌آباد» و در حاشیه جاده قدیم کاشان - نطنز قرار دارد، فاصله این محل تا شهر نطنز کمتر از ۱۰ کیلومتر است.

قلعه وشاق: قلعه وشاق برفراز یکی از ارتفاعات مشرف به روستای «اوره» قرار دارد و موقعیت آن طوری است که دسترسی به بنای اصلی قلعه به سادگی میسر نیست. براساس شواهد و اسناد موجود، قلعه وشاق و بناهای پائین قلعه که به دره‌ای موسوم به «روباه» ختم می‌شود، در سده هشتم هجری از جمله اماکن معمور و مسکون بوده‌است.

گنبد باز:گنبدی است بر قله کوهی کم ارتفاع مشرف به شهر نطنز.

قلعه طرق قلعه طرق مربوط به دوره اشکانیان است و در شهرستان نطنز، روستای طرق واقع شده‌است/

چاه دیو: حفره ای به قطر ۳۰ الی ۳۵ متر وعمق ۸۰ متر در نزدیکی روستای آب سنجد نطنز قرار دارد که به آن چاه ارازه هم می‌گویند. نقل‌های متفاوتی در این مورد وجود دارد. اما احتمالاً این جاذبه زمین شناختی در اثر برخورد شهاب سنگ یا نوعی فروکش زمین در هنگام خروج مواد مذاب آتشفشانی از پوستهزمین هنگام پیدایش کرکس ایجاد شده‌است.

بدیع الزمان ابو عبد ا… حسین بن ابراهیم بن احمد نطنزی معروف به ادیب نطنزی متوفی به سال ۴۹۹ هجری قمری صاحب المرقات، دستور اللغت العربیه و کتاب الاخلاص که از علمای علم لغت نیزبوده است.

ابوالفتح محمد بن علی نطنزی فرزند ادیب نطنزی متوفی به سال ۴۹۷ هجری قمری

شمس نطنزی از شعرای دوره مغول

نور الدین عبد الصمد بن علی نطنزی متوفی به سال ۶۹۹ هجری قمری از عرفای قرن هفتم که بقعه وبارگاه وخانقاه این عارف نامی در کنار مسجد جامع از زیبایی خاصی برخوردار است.

شیخ عز الدین محمود بن علی نطنزی از شاگردان شیخ عبد الصمد نطنزی متوفی به سال ۷۳۵ هجری قمری وصاحب کتاب مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه ازعرفای قرن هشتم می‌باشد.

مولانا سعد الدین نطنزی شاعر سده هفتم هجری قمری مزین الدوله نطنزی، استاد کمال الملک و طرح مقبره قبلی حافظ شیرازی کریم آقا بوذرجمهری، ششمین شهردار تهران

معین الدین نطنزی مورخ دوره تیموری صاحب کتاب منتخب التواریخ معینی در تاریخ ملوک شبانکاره و زندگی اسکندر میرزا

سید حسن بن حسین الحسینی نطنزی (سید واقف) متوفی به سال ۸۵۹ هجری قمری از عرفای قرن نهم

امیر سید حسین نصیبی نور بخشی نطنزی متوفی به سال ۹۱۴ هجری قمری از شعرای قرن دهم

امیر بیک نطنزی (خواجه امیر بیک کججی مهردار) متوفی به سال ۹۸۳ و مهر دار دوره شاه طهماسب

امیر ابوتراب نطنزی شاعر و مستوفی دوره شاه طهماسب

خواجه قاسم بیک (عموی میرزا سلمان حسابی نطنزی) مستوفی دوره شاه طهماسب

محمود بن هدایت ا… افوشته نطنزی متولد به سال ۹۳۸ هجری قمری مورخ دوره صفویه که از او کتاب نقارت الاثار فی ذکر الاخبار به یادگار مانده‌است.

میرزا سلمان حسابی نطنزی (برادر زاده خواجه قاسم بیک) نویسنده، شاعر، موسیقیدان اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم که صاحب کتاب اوصاف البلاد که توصیف عجایب و غرایب مشاهیر بلاد می‌باشد و شرح دیباچه گلستان در تذکره میخانه آمده‌است. ایشان مخصوصاً در علم طب و تصوف و انشاء و شیوه موسیقی مهارتی بیش از اندازه داشته.

مولانا افضل دوتاری نطنزی (شاگرد میرزا سلمان حسابی نطنزی) متوفی به سال ۹۹۴ از موسیقیدانان قرن دهم و از اهالی اوره نطنز می‌باشد.

ملا اوجی نطنزی از شعرای دربار حسن خان حاکم هرات که از حاکمان دوره صفویه قرن یازدهم می‌باشد و دیوان اشعار او به یادگار مانده‌است که حدود ده هزار بیت می‌باشد و نسخه‌های آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی و کتابخانه موزه بریتانیا موجود است، قصیده‌هایش بیشتر در وصف پیامبر و امامان و بزرگان زمان خود خاصه حسن خان شاملو می‌باشد.

زاجری نطنزی از شعرای دوره صفویه

میرزا زین نطنزی از شاعران دوره صفویه می‌باشد.

میرزاابوالمعالی برزرودی نطنزی از وزرای حضور شاه عباس اول

درویش محمد بن شیخ حسن نطنزی از روحانیون برجسته زمان خود و جد مادری علامه مجلسی

حسن النطنزی اصفهانی (شیخ حسن عاملی نطنزی) از روحانیون برجسته و پدر شیخ محمد نطنزی

ملا محمد تقی مجلسی (مجلسی اول) متوفی به سال ۱۰۷۰ هجری قمری از روحانیون به نام و فرزند مقصود علی نطنزی می‌باشد.

حاج ملا احمد نطنزی از روحانیون برجسته

میرزا محمد فاخر مکین نطنزی الاصل دهنوی شاعر قرن سیزدهم

میرزا ابوتراب نطنزی متوفی به سال ۱۲۶۲ از روحانیون به نام و برجسته

حاج ملا محمد قطب متوفی به سال ۱۳۰۲ و از عرفای قرن سیزدهم هجری قمری

میرزا باقر نطنزی که احتمالاً از اهالی برز نطنز می‌باشد و از شعرا بوده‌است.

حاج ملا محمدحسین (معروف به حجت الاسلام نطنزی کاشانی) متوفی به سال ۱۳۲۱ از روحانیون برجسته اوایل قرن چهاردهم هجری قمری

محمود بن صدر الدین نطنزی از منبت کاران برجسته و زبردست

محمد بن احمد نطنزی محدث و صاحب کتاب خصائص الائمه

ملا حسن نطنزی از عرفای معروف و مشهور

درویش غیاث الدین معلم بیدهندی از عرفای معروف و مشهور بوده‌است. میرزا ابو تراب نطنزیمتوفی به سال ۱۲۶۲ هجری قمری در علوم معقول و ریاضیات متبحر و استاد مسلم عصر خود بوده و آثار علمی گرانقدری از وی به یادگار مانده، فرزند دانشمند و فرزانه او به نام حاج میرزا محمد نیز از نوادر روزگار خود بوده‌است.

غلامحسین خان ایراندوست (صدیق اکرم) نخستین والی و حاکم مستقل نطنز در سال ۱۳۰۲ هجری شمسی. غلامحسین خان اولین والی و حاکم مستقل نطنز از جمله حاکمان نیکوکار و از آزادیخواهان و روشنفکران و مجاهدین آغاز انقلاب مشروطه، نویسنده، ادیب و خوش خط بوده. در جنگ جهانی اول با همراهی مهاجرین کمیته دفاع ملی در نبردهای غرب ایران شرکت نموده و در سال ۱۳۰۲ بعنوان اولین فرماندار نطنز معرفی و بر اثر خوشرفتاری و آزاد منشی ملقب به محبوب القلوب گردیده‌است.

سیدمحمد ابوالقاسم وکیل الممالک

بابا عبدالله طاری

شیخ ابواسحاق ابراهیم بن یحیی الجونیانی نیز از بزرگان عرفای سده سوم هجری و از مریدان عارف نامی ابویزید بسطامی است. در روضاالجنان، محل دفن این اندیشمند بزرگ «چرنداب» تبریز اعلام شده‌است. در این کتاب از «جونیان» که در پسوند لقب وی آمده به عنوان روستایی در نطنز نام برده شده‌است.

شیخ تاج الدین طرقی و شیخ محمد بن عبدالله نطنزی از جمله علما و عرفای بزرگ نطنز بوده‌اند و زمان حیات آن دو قرن سوم هجری اعلام شده‌است.

ابوالفتح محمد بن علی ادیب نطنزی ابوالفتح محمد بن علی بن ابراهیم بن احمد نطنزی برادرزاده بدیع الزمان نطنزی است. او نیز سرآمد دانشمندان عصر خویش بود و از استادان مسلم زبان و ادبیات تازی به‌شمار می‌رفت.

با توجه به اینکه شهرستان نطنز در طول تاریخ در مسیر اصلی شمال به جنوب ایران قرار داشته‌است، پذیرای مسافران، جهانگردان و مستشرقین بسیاری در طول تاریخ بوده‌است. بی شک مطالعه این سفرنامه‌ها با احتساب زمان سفر می‌تواند روشنگر و اثبات‌کنندهٔ بافت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی این منطقه در گذشته‌های دور و نزدیک باشد. لیست سفرنامه اشخاصی که در طول تاریخ از این منطقه عبور یا در آن اقامت گزیده و دربارهٔ آن نگارش داشته‌اند در زیر آمده‌است.

• کتاب جغرافیای کشاورزی ایران نوشته دکترتقی بهرامی چاپ دانشگاه تهران تاریخ ۱۳۳۳.
• فرهنگ جغرافیای آبادی‌های کشور ایران جلد۶۰(کاشان) چاپ اداره جغرافیائی ارتش.
• فهرست بناهای تاریخی ایران و راه‌های باستانی ناحیه اصفهان-سازمان ملی حفاظت آثارباستانی.
• میراث فرهنگی نطنز نگارش سیدحسین اعظم واقفی، ناشر انجمن میراث فرهنگی نطنز.
• آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز تألیف حسن نراقی.
• لغت‌نامه دهخدا.

• فرمانداری نطنز