شهرستان شاهرود

این شهرستان از شمال به استان گلستان، از جنوب به استان‌های اصفهان و یزد، از شرق به استان خراسان رضوی و شهرستان میامی وازغرب به شهرستان دامغان محدوداست. شهرستان شاهرود از شمال به شهرستان‌های گرگان، علی‌آباد، رامیان، مینودشت و آزادشهر در استان گلستان، از مشرق به شهرستان‌های جاجرم دراستان خراسان شمالی و سبزوار و بردسکن در استان خراسان رضوی، از مغرب به شهرستان دامغان و از جنوب به شهرستان‌های نائین در استان اصفهان و طبس در استان خراسان جنوبی محدود می‌شود.

شهرستان شاهرود در فاصله ۳۹۰ کیلومتری تهران، در حاشیه کویر و در دامنه‌های جنوبی سلسله جبال البرز واقع شده‌است. مساحت شاهرود ۵۱۴۱۹ کیلومترمربع است.

به‌طور کلی ترقی و توسعه چشمگیر شاهرود که بعد از فتحعلی‌شاه قاجار شتاب بیشتری نیز گرفت مربوط به عواملی نظیر؛ وجود منابع آبی قابل دسترسی، چمنزارهای سبز و خرم، مردمی بافرهنگ، اراضی قابل کشت و باغات میوه فراوان، آب و هوای مناسب، مزایای دفاعی شهر همچون وجود کوه‌ها و مرتفعات ناحیه و همچنین زمینه‌های مساعد ارتباطی و سوق‌الجیشی مناسب (واقع شدن شاهرود در مسیر جاده تهران-مشهد و همچنین در مسیر جاده مهم وتاریخی ابریشم) بوده‌است.

یکی از امتیازات مهم این شهرستان تنوع آب و هوا می‌باشد: قسمت جنوبی که در مجاورت کویر واقع شده آب و هوای نسبتاً گرم وخشک دارد، قسمت مرکزی و نواحی شرقی شاهرود دارای آب و هوای معتدل و نواحی شمالی آن کوهستانی با آب و هوایی نسبتاً سرد و خشک است.

• بخش مرکزی شهرستان شاهرود
  • دهستان حومه شاهرود
  • دهستان دهملا
  • دهستان طرود

شهرها: شاهرود، رودیان

• بخش بسطام
  • دهستان خرقان
  • دهستان کلاته‌های غربی

شهرها: بسطام، مجن، کلاته خیج

• بخش بیارجمند
  • دهستان بیارجمند
  • دهستان خوارتوران

شهرها: بیارجمند

آب و هوا

قسمت مرکزی و نواحی شرقی شاهرود دارای آب و هوای معتدل و نواحی شمالی آن کوهستانی با آب و هوایی سرد و مرطوب است. قسمت جنوبی که در مجاورت کویر واقع شده آب و هوای نسبتاً گرم دارد، متوسط درجه حرارت سالانه در این شهر ۱۴ درجه سانتی گراد ومیانگین بارندگی سالانه ۱۸۰ میلی‌متر است. شاهرود به علت واقع شدن در دامنه کوه از لحاظ آب‌های سطحی به صورت رودخانه‌های دائمی، سهمی نداشته ورودخانه‌های سیلابی و فصلی در این شهر جاری می‌باشد. رود بزرگ شاهرود سال‌های گذشته از داخل شهر شاهرود رد می‌شده‌است و بستر آن شاهرود را به دو قسمت تقسیم نموده‌است.

مختصات جغرافیایی

این شهر در حاشیهٔ شمالی دشت کویر و در دامنه‌های جنوبی رشته‌کوه البرز با موقعیت جغرافیایی ۲۵ دقیقهٔ و ۳۶ درجهٔ عرضی و ۵۸ دقیقهٔ و ۵۴ درجهٔ طولی با ارتفاعی معادل ۱۳۸۰ متر از سطح دریا در شمال خاوری واقع شده‌است.

شنگی پلو

شنگی ازجمله گیاهانی است که به‌صورت خودرو در مناطق کوهستانی ایران رشد می‌کند. این گیاه به لحاظ ظاهری، فرمی شبیه تره دارد و از آن نازک‌تر است ولی طعم آن با تره تفاوت داشته و کمی هم ترش‌مزه است. این سبزی را به صورت خام در سبزی‌خوردن و همچنین به‌صورت پلوی مخلوط نیز مورد استفاده قرار می‌دهند؛ شاهرودی‌ها از شنگی در پلو همراه دیگر سبزی‌های خودروی بهاری مثل قازیاغی استفاده می‌کنند.

تک پلو

آلبالو پلو

دلمه برگ مو

رشته پلو

آش گوجه فرنگی

آش زنگلاچو

خورشت سیب آلبالو

گونه‌های جانوری

شهرستان شاهرود تنوع اقلیمی منحصر بفردی دارد به گونه ای که کوتاه ترین فاصله کویر تا جنگل در این شهرستان وجود دارد و یکی از بزرگترین پناهگاه های حیات وحش ایران را در خود جای داده است . از گونه‌های جانوری این منطقه می‌توان خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ، خوک وحشی، شغال، روباه، خرگوش کل و بز، شوکا و مار و از پرندگان کبک، کبوتر جنگلی، بلدرچین، عقاب جنگلی، کرکس، شاهین، فاخته و قرقاول را نام‌برد.[۵] طرح جنگل کاری احیا و غنی‌سازی جنگل‌های مخروبه ابر و قطری از سال ۱۳۷۰ به اجرا درآمده‌است که وسعتی برابر ۱۱۲۱۶ هکتار از دامنه‌های شمالی را شامل می‌شود. همچنین بیش از ۲۰۰ هکتار از مناطق فوق قرق و عملیات نهال کاری با کاشت گونه‌هایی مانند بلوط، افرا، شیردار، توسکا، ون، اقاقیا، گلابی وحشی، ممرز و تعدادی سوزنی برگ از جنس لاریکس و کاج جنگلی و بذرکاری با گونه‌های ون، ممرز، بلوط، گلابی وحشی انجام شده و عملیات فوق همچنان ا دامه دارد.

این جنگل ۱۱۴اُمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت. در جلسه شورای عالی محیط زیست در ۲۹ بهمن سال ۱۳۹۳ جنگل ابر منطقه حفاظت شده اعلام شد و در فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت از محیط زیست درآمد.

آبشار تنگه داستان

آبشار بی نظر تنگه داستان در شمال شهر مجن واقع شده‌ است ، این آبشار در تنگه‌ای موسوم به تنگه داستان واقع شده که این تنگه در اثر زلزله‌ای در سال‌های بسیار دور رخ داده ایجاد شده و رودخانه منتهی به آبشار از این تنگه میگذرد ؛ که این تنگه هم خود بسیار دیدنی است ، طول تنگه در حدود ۲ کیلومتر و عرض تقریبی ۵ متر می‌باشد که کف تنگه کاملاً با آب رودخانه اشغال شده‌ است در مسیر رودخانه آبشارهایی با ارتفاع ۵ تا ۱۰ متری دیده می‌شود که به این علت گذر از تنگه بسیار جذاب و هیجان انگیز می‌باشد.

آبشار مجن

آبشار مجن آبشار مجن در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شاهرود واقع شده‌ است. این آبشار زیبا و باصفا، یکی از جلوه‌های طبیعی شهر شاهرود است. در انتهای مجن دره‌ای زیبا با مناظری منحصر بفرد از کوه و دشت و رود، قرار دارد که در فصل بهار بوی عطر گل‌های وحشی و در فصل تابستان گل‌های زیبای آفتابگردان بر زیبایی آن می‌افزایند. این آبشار در زمستان نیز بسیار دیدنی است و دسته‌های پرتعداد کبک شما را تا دهانه آبشار همراهی می‌کنند. از روستا تا ابتدای آبشار، جاده‌ای خاکی در میان این دره زیبا احداث شده‌ است که در حدود ۱۰ کیلومتر مسافت دارد. در کنار این مسیر درختان بلند سپیدار، باغات و مزارع سرسبز و کلبه‌هایی کاهگلی جلب نظر می‌کنند که بسیار جذاب هستند. بازی رنگ در طبیعت این دیار موج می‌زند. بعد از گذشتن از دره مجن وارد طبیعت کوهستانی منطقه می‌شوید و دل صخره‌ای بسیار عظیم طنین آبشار مجن را خواهید شنید. این کوه صخره‌ای جالب، آبشار را در محوطه‌ای باریک و غار مانند محصور کرده‌ است. برای دیدن آبشار مجبورید وارد آبی سرد و زلال شوید و با حدود بیست متر پیاده‌روی در آب! در فضایی زیبا و هیجان‌آور از آن لذت ببرید.

دشت گل‌ها شاهرود

دشت آفتابگردان در منطقه کالپوش یکی از جاذبه‌های گردشگری شهرستان شاهرود است. با فرارسیدن شهریور ماه میلیون‌ها گل آفتابگردان در دشت‌های کالپوش شاهرود شکفته می‌شوند و مناظر بدیع و بی‌نظیری در این منطقه خلق می‌کنند که چشم هر بیننده‌ای مسحور زیبایی آن‌ها می‌شود. دشت آفتابگردان کالپوش در ۲۲۰ کیلومتری شمال شرق شاهرود قرار دارد. این منطقه سرسبز و جنگلی با بارندگی کافی و اراضی بسیار مستعد برای کشاورزی و جنگل‌کاری، در مجاورت با پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق آزادشهر از موقعیت ممتاز گردشگری بسیار جالبی برخوردار است. آنچه این دشت را از نمونه‌های مشابه متمایز ساخته و از ویژگی‌های بارز آن محسوب می‌شود، سطوح زیر کشت آن است که برخلاف دیگر مزارع آفتابگردان که در زمین‌های هموار دیده می‌شود، در اینجا در دشت‌های ناهموار و تپه‌های آبشارگونه است که تمایز رنگی بی‌نظیری را خلق می‌کند. کاشت آفتابگردان در این منطقه در اوایل بهار به صورت دیم و آبی است و انواع مختلف آن را شامل می‌شود که از گونه‌های ژنتیکی جدید آن، انواع پا کوتاه و درشت دانه را می‌توان نام برد.

دشت شقایق

از دیگر نقاط زیبای این منطقه دشت شقایق‌ها می‌باشد. نمایش منحصر به فرد گل‌های شقایق در منطقه از بیستم اردیبهشت ماه تا پایان خرداد جلوه زیبایی به ناحیه سرسبز کالپوش می‌بخشد و گردشگران بسیاری را به این منطقه جلب می‌کند. همه ساله در همین خصوص جشنواره دشت شقایق و کُشتی محلی در منطقه کالپوش برپا می‌شود.

مسیر دسترسی به این منطقه به این‌گونه است که پس از طی ۶۰ کیلومتر از مسیر شاهرود- مشهد با رسیدن به شهر میامی، به سمت شمال تغییر مسیر داده که در نهایت به این منطقه منتهی می‌شود.

کوه شاهوار

کورو بسطام

نگار من یا نکارمن

نگارمن یکی از روستاهای شهرستان شاهرود در ایران است.

این روستا در دهستان خرقان دربخش بسطام جای دارد. جمعیت روستای نگارمن بر پایه نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۶۹ نفر (۲۳ خانوار) بوده‌است.

این روستا که افرادی آن را نکارمن نیز می‌نامند در جادهٔ مجن در حوالی شهرستان شاهرود قرار دارد که به دلیل قرارگرفتن در منطقه‌ای کوهستانی و در دامنهٔ کوه دارای آب و هوایی بسیار معتدل در تابستان و سرد و خشک در زمستان می‌باشد. این روستا به دلیل بهره از آب و هوای معتدل و بسیار خوب مناظر بسیار زیبا و دیدنی را دارا می‌باشد.

مهمترین آثار تاریخی و باستانی شهرستان بسطام کنونی که پیش از این در شهرستان شاهرود واقع شده بود، می‌توان به مسجد جامع بسطام، آرامگاه سلطان‌العارفین بایزید بسطامی و آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی اشاره کرد. شایان ذکر است که شهر بسطام واقع در ۶ کیلومتری شهر شاهرود زادگاه عارف شهیر ایران بایزید بسطامی و شاعر نامی فروغی بسطامی می‌باشد.

• آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی
• برج کاشانه بسطام

آرامگاه بایزید بسطامی

مقبره این عارف شهیر در شهر بسطام و شمال مقبره امامزاده محمد است. مقبره این عارف فاقد هرگونه تزئین است. مقبره بایزید بسطامی داری یک پنجره مسقف آهنی است. روی قبر یک سنگ مرمر قرار دارد که کلماتی از مناجات مشهور علی ابن ابی طالب برآن حک شده‌است. شهرت این عارف از زمانی زبان زد شد که شبی مادرش از او آب خواست و ایشان زمانی که آب را نزد مادر آورد دید مادرش خوابیده‌است و جام اب بدسا تا صبح بر سر مادر ایستاد تا او بیدار شود و آب بنوشد

بتازگی در شاهرود یک قلعه مربوط به زمان پارتها و ساسانیان با قدمتی دو هزار ساله کشف گردید. در درون این قلعه که در حوالی یک روستا در شاهرود واقع گردیده بقایای کوره آجرپزی و سفالینه‌های مربوط به آن دوران وجود دارد. قلعه مذکور که مستطیل شکل است پانزده متر ارتفاع دارد و در چهار طرف آن تاقهای فرو ریخته قوسی شکل وجود دارد. این قلعه که احتمال می‌رود در ابتدا سه طبقه بوده از ویژگی دوران پارتها برخوردار می‌باشد.

مسجد جامع بسطام

این مسجد در جنوب بسطام و در حد فاصل دویست متری جنوب آرامگاه بایزید بسطامی قرار گرفته‌است. این مسجد به دو قسمت تقسیم می‌گردد. قسمت اول عبارت است از صحن مسجد که داری محرابی است که با گچبری‌های بسیار زیبا و هنرمندانه ترئین گردیده‌است. صحن مسجد مربع و فضای آن باز است که در حال حاضر با سقف موقت پوشیده شده‌است. قسمت دوم از لحاظ شیوه و صنعتی که در ساختن آن بکار رفته با قسمت اول فرق دارد. تفاوت فاحش گچبری مستطیل دوم با تمام گچبری‌های این محراب کاملاً محسوس است. به نظر می‌رسد از آنجا که این مسجد در سال ۷۰۶ هجری ساخته شده و در آن زمان مذهب تسنن در ایران رواج داشته، نام‌های ابوبکر و عمر و عثمان برآن نوشته شده بود؛ ولی از زمان رواج مذهب شیعه و تسلط فرمانروایان و حکام شیعی آن نام‌ها را حذف کرده و به جای آن نام علی بن ابی طالب ولی‌الله را نوشته‌اند.

برج کاشانه

این برج در جوار مسجد جامع بسطام قرار گرفته‌است. این برج در جنوب شرقی مسجد جامع بسطام از توابع شاهرود واقع شده‌است که ارتفاع این برج از داخل ۲۴متر و از بیرون ۲۰ متر است. پلان خارجی آن کثیر الاضلاع منتظم سی ضلعی است.

• سید محمود حسینی شاهرودی
• سید محمد حسینی شاهرودی
• علی حسینی شاهرودی
• مهدی سیدحسینی تاشی شاهرودی نویسنده کتاب جامع البیان ازعلمای شاهرود
• مهدی ملایی شاعر و نویسنده کتاب روش تحقیق در علوم انسانی و دهها کتاب حقوقی و اسلامی
• سیدداوود میرباقری کارگردان مطرح و به نام کشور ایران
• بهاره افشاری بازیگر و طراح لباس ایرانی
• آناهیتا نعمتی لقب به آنا نعمتی هنرپیشه تئاتر، سینما و تلویزیون ایران است.
• دانیال حکیمی بازیگرهنرپیشه تئاتر، سینما و تلویزیون
• کوروش یغمایی : (زادهٔ ۱۲ آذر ۱۳۲۵ در شاهرود، سمنان) آهنگساز، آواز خوان، نوازنده، تنظیم‌کننده و نوازندهٔ گیتار الکتریک ایرانی و بنیان‌گذار موسیقی راک در ایران است.
• سعید مظفری.صدا پیشه و دوبلور ایرانی .
• حبیب الله برزجان خوشنویس شاهرودی مبدع تراش معکوس قلم (تحولی بنیادین در تراش قلم) - اتصالات معکوس - سواد و بیاض معکوس در خطوط نستعلیق و شکسته نستعلیق
• محمدتقی صفانیا خوشنویس
• محمد فرهادی وزیر سابق بهداشت و آموزش و پرورش.

همچنین وجود مناطق حفاظت شده توران که دومین منطقه بزرگ حفاظت شده حیات وحش در کشور است، با برخورداری از گونه‌های نادر حیات وحش بر جاذبه‌های گردشگری در این شهرستان افزوده‌است.

رودخانه تاش یا شاهرود

رودخانه تاش یا شاهرود از کانون‌های آبگیر شاه کوه و شاه وار حد فاصل تاش و مجن در فصول فراوانی نزولات جوی سرچشمه می‌گیرد. این رود پس از دریافت چندین رشته فرعی در ناحیه کوهستانی و پس از آبیاری بخشی از زمین‌های بسطام و زیراستاق، به سوی کویر نمک جاری می‌گردد. بالادست این رودخانه گردشگاههی محدودی در فصل بهار و تابستان موجود می‌باشد.

منطقه حفاظت شده خارتوران

منطقه حفاظت شده خارتوران در قسمت جنوب شرقی شاهرود قرار گرفته که از نظر وسعت می‌توان آن را بزرگ‌ترین منطقه حفاظت شده ایران نامید. مساحت آن بیش از ۰۰۰/۰۰۰/۱ هکتار است و حیوانات عمده منطقه عبارت‌اند از: خرگوش – کبک – تیهو – هوبره – تشی –باقرقره – شغال – پلنگ – گرگ – کفتار – قاراکل – گورخر – آهو – جبیر – کل – بز – میش و قوچ. اهمیت این منطقه به دلیل وجود یک نوع گورخر معروف به نام گور خر ایرانی می‌باشد؛ که همانگونه که از اسمش پیداست فقط در ایران یافت می‌شود. خارتوران از لحاط وسعت، دومین منطقه حفاظت شده ایران بوده و به سبب وسعت زیاد خود یکی از معدود مناطقی بوده که توانسته تاحد زیادی از گزند بسیاری از آسیب‌های انسانی در طول سال‌های گذشته مصون بماند. این منطقه یکی از مناطقی است که گونه‌های متنوعی از پستانداران و پرندگان را در خود جای داده و بیشترین جمعیت گورخر را در ایران داراست. همچنین تعداد نسبتاً بالایی از قوچ و میش، کل و بز، آهو و جبیر در آن زیست نموده که تأمین غذا را برای ادامه حیات یوزپلنگ ممکن می‌سازد. تخمین زده می‌شود که ۶۰ تا ۷۰ قلاده یوزپلنگ در خارتوران زیست نموده و مشاهده حیوان با توله‌هایش نشان می‌دهد که جمعیت آن در حال افزایش است. خارتوران پناهگاه یکی از دو جمعیت باقی‌مانده گورخر آسیایی در ایران است و غیر از این‌گونه، جانوران ارزشمند دیگری از قبیل پلنگ، گرگ، کفتار وکاراکال نیز در این منطقه وجود دارند.

منطقه شکار ممنوع تپال

منطقه شکار ممنوع تپال با وسعتی برابر ۳۰ هزار هکتار در شمال غربی شهرستان شاهرود واقع شده و منطقه‌ای است کوهستانی و دشتی که در مجاورت شاهرود واقع شده‌است. منطقه تپال با چشم‌اندازهای بسیار زیبا از دیر زمان محل مناسبی جهت زیستگاه وحوش و محل مناسبی جهت بازدید دوستداران طبیعت به‌شمار می‌رود. از گونه‌های بارز حیات وحش این منطقه می‌توان قوچ و میش، کل و بز، آهو، خرس قهوه‌ای، پلنگ، کبک، کیهو، کبک دری، شغال، و انواع پرندگان وحشی را می‌توان نام برد.

جنگل ابر

جنگل ابر از جنگل‌های زیبای ایران است. این جنگل در ۳۰ کیلومتری شمال شرق شهر شاهرود و در مسیر جاده شاهرود به آزادشهر و در روستای ابر قرار دارد. به دلیل این که فضای این جنگل را همواره پوششی از ابر فرا گرفته، به این نام شناخته شده‌است. این جنگل مشترک میان شاهرود و علی آیاد کتول بوده و حفاظت از آن بر عهده علی‌آباد کتول است.

به خاطر تنوع آب و هوای شهرستان شاهرود، تولید میوه بسیار زیاد است به‌طوری‌که امکان تولید و پرورش سیب، انگور، خرما و پسته در مناطق مختلف این شهرستان فراهم و مهیا می‌باشد.

از لحاظ تولیدات کشاورزی شاهرود در سطح استان مقام اول و در کشور جزء ۱۹ قطب کشاورزی است. مهم‌ترین محصولات باغی شاهرود که در ایران نیز زبانزد می‌باشند عبارتند از: انگور و زردآلو. میزان تولید زردآلو شاهرود ۱۰٪ تولید زردآلو ایران و بیش از ۱٪ تولید زردآلو دنیا می‌باشد. این زردآلو علاوه بر مصرف داخلی با تبدیل به برگه زردآلو به خارج کشور نیز صادر می‌شود.

از دیگر امتیازات ویژه شاهرود می‌توان به تنوع مواد معدنی به واسطه موقعیت جغرافیایی خاص شاهرود اشاره کرد. در حال حاضر شهرستان شاهرود دارای چندین معدن فعال است که با وجود شرکت زغال سنگ البرز شرقی، با سابقه طولانی بخشی از اقتصاد شهر را با معدن پیوند زده‌است از معادن مهم شاهرود می‌توان به معادن زغالسنگ, کرومیت، مس، آهک، گچ و سنگ‌های تزئینی اشاره کرد.

استان شاهوار طرحی است که به استان شدن شهرستان شاهرود می‌پردازد.