شمس‌العلما عبدالرب آبادی

محمد مهدی عبدالرب آبادی در عبدالرب آباد متولد و تحت عنایت پدر خویش تربیت شد و ادبیات و مقدماتی چند از علوم را نیز نزد وی فرا گرفت. سپس برای تکمیل تحصیلات خویش به قزوین رفت که در آن روزگار بزرگان ارجمندی در آنجا ساکن بودند. وی مدتی در قزوین از محضر علمای آن دیار بهره برد و سپس به تهران که پایتخت حکومت بود رفته و دروس اساتید بزرگی را در علوم منقول و معقول به مدت طولانی دریافت و خود نیز جامع منقول و معقول گشته و در علوم مختلف اعم از تفسیر و ریاضیات و حدیث و کلام و تاریخ و حکمت صاحب نظر و ماهر شد. از اساتید مطرح وی یکی سید علی قزوینی شارح قوانین و دیگری ملا آقا قزوینی شارح اصول کافی را باید نام برد.

علامه محمد قزوینی از تربیت شدگان عبدالرب آبادی است و خود می‌نویسد: ""اصول فقه خارج رادر محضر درس افضل المتاخرین آقا میرزا حسن آشتیانی (صاحب حاشیهٔ مشهور بر رسائل شیخ مرتضی انصاری) درسه چهارسال اخیر عمر آن . دیگر علمایی که بدون حضور در مجالس درس ایشان (چون اصلاً مجالس درس نداشتند) از مفاوضات کثیرالبرکات ایشان مدتهای مدید مستفیض شده‌ام یکی حاج شیخ هادی نجم آبادی و دیگر سید احمد ادیب پیشاوری و دیگر شمس العلماء شیخ محمدمهدی قزوینی عبدالرب آبادی یکی از مولفان اربعهٔ «نامهٔ دانشوران»است رحمه الله علیهم اجمعین» شیخ محمّدمهدی لابد به خاطر دوستی با پدر وی بوده که دامن همت برکمر زده و توانست اولاد صغیر را در زیر چتر حمایت خود قراردهد و مقداری ناچیز از مقرری پدر علاّمه را در حق بازماندگان برقرار نماید ""

عبدالرب آبادی را سردسته گروه نویسندگان نامه دانشوران ناصری و اصلی‌ترین نویسنده آن می دانند. مؤلفان این اثر حاج میرزا ابوالفضل ساوجی (متوفی ۱۲۷۵ ق) میرزا حسن طالقانی مؤلف لسان‌العجم، ملا آقا عبدالوهاب قزوینی (متوفی ۱۳۰۶ ق)، پدر علامه قزوینی، و محمدمهدی عبدالرب آبادی، ملقب به شمس‌العلما، (متوفی ۱۳۳۴ ق) بود در این میان، پس از اتمام جلد اول میرزا حسن طالقانی به سبب انتساب به بابیه اخراج شد. به گفته سید رضا صدر بار سنگین این تألیف بر عهده شمس‌العلما بوده و حتی نقل کرده که تمام کتاب به قلم اوست که مطالب را صورت می‌داده و به اصطلاح امروزی ویرایش می‌کرده‌است.

علاوه بر نامه دانشوران ناصری، وی در تألیف المآثر و الآثار و همچنین مطلع الشمس که به اعتمادالسلطنه منسوبند نقش اساسی داشته و نیز کتابی هم دربارهٔ امامان فقهی چهارگانه اهل سنت نوشته است. آثار دیگری از وی نیز در دست است.

عبدالرب آبادی عاقبت در سنین کهولت در تهران دار فانی را وداع گفت. سال وفاتش را برخی جاها ۱۳۰۶ گفته‌اند که غلط است و قزوینی ۱۳۲۰ آورده‌اند که این هم ناصحیح است. علامه قزوینی وفات او را در ذی حجه ۱۳۳۱ق در حدود ۷۰ سالگی می داند ولی بیشتر منابع وفاتش را در ۱۳۳۴ ق دانسته‌اند. لازم به ذکر است که از وی یک تصویر در کتاب حیات یحیی اثر میر یحیی دولت آبادی امده است.

نامه دانشوران ناصری

میرزا ابوالفضل ساوجی

عبدالوهاب قزوینی

میرزا حسن طالقانی

اعتمادالسلطنه

• مقدمه نامه دانشوران ناصری،، ص۱۳تا۱۷.
• مرآة الشرق، صدرالاسلام خویی، ج۲، ص۹۳۷ و ۹۳۸ و ۱۳۲۷.
• الذریعه ج۱۹ ص۷و۸.
• فرهنگ سخنوران قزوین، ص۱۲۱.
• حیات یحیی، ج۱، ص۲۱۸.
• گلشن ابرار ، ج13، مقاله محمدعلی نجفی.