اسلامآباد غرب
اسلامآباد غرب (شاهآباد غرب) از شهرهای استان کرمانشاه است. به لحاظ جمعیت دومین شهر استان کرمانشاه بعد از شهر کرمانشاه است و به پایتخت جنگلهای بلوط ایران معروف است.
اسلامآباد غرب شاباد،هارون اباد | |
---|---|
کشور | ایران |
استان | کرمانشاه |
شهرستان | اسلامآباد غرب |
نام(های) پیشین | پاڵۊم ، هارونآباد ، شاهآباد |
سال شهرشدن | ۱۳۱۵ |
مردم | |
جمعیت | ۹۰٬۵۵۹نفر |
رشد جمعیت | ۴٪- (۵سال) |
جغرافیای طبیعی | |
مساحت | ۴٫۲ کیلومتر مربع |
ارتفاع | ۱۳۵۰ متر از سطح دریا |
آبوهوا | |
میانگین دمای سالانه | ۱۳/۷ |
میانگین بارش سالانه | ۴۶۹ میلیمتر |
روزهای یخبندان سالانه | ۸۵ |
اطلاعات شهری | |
شهردار | بهنام افشین |
پیششمارهٔ تلفن | ۰۸۳ |
شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۲۹ ب هـ |
کد آماری | ۱۲۵۶ |
مردم این شهر کُرد هستند و به زبان کُردی جنوبی تکلم میکنند.
این شهر تا قبل از انقلاب ۱۳۵۷، شاهآباد (رایج بین مردم، شاباد) نام داشت و هماکنون در بین مردم استان و شهرستان نام شاباد رایج است. از کارخانههای این شهر کارخانه لبنیات مانیزان، کاشی کاژه و کارخانه بزرگ آن کارخانه قند (اولین کارخانه شهر مربوط به دوره رضاشاه) است
نام
شهر کنونی اسلامآباد غرب در دوران مختلف تاریخی نامهای متعددی داشته و بارها توسط حاکمان مختلف تغییر نام دادهاست. در الواح به دست آمده از تپهٔ چیاگاوانه، به دفعات از شهری به نام پالوم نام برده شده که گمان میرود نام قدیم شهر اسلامآباد بودهباشد.
این سرزمین که از گذشتههای دور شاهد رخدادهای تاریخی بسیاری بوده، پیشینهای کهن را در کتاب تاریخ خود به ثبت رساندهاست. با توجه به متون ثبت شدهٔ «اصطخری» در «مسالکالممالک» و نیز تالیفات «حمداله مستوفی». «مندلی» اولین نامی است که این شهر، به آن شهرت یافته که احتمالاً متعلق به زمان حکومت ساسانیان است.
این شهر در اوایل اسلام «مَنَلی» یا «ری مَنَلی» نام داشت، و در دوران خلافت عباسیان نیز «زیدیه» نامیده شد.
در دوران اسلامی، به «هارونآباد» تغییر نام و شهرت یافتهاست. شهری که بنای آن را به خلیفهٔ وقت عباسی «هارونالرشید»، در سالهای ۱۴۸ تا ۱۹۳ هجری قمری، نسبت میدهند.
تا سال ۱۳۱۴ شهر اسلامآباد روستایی به نام ئارونآباد (هارونآباد) بود و یکی از آبادیهای بخش کلهر محسوب میشد. در سال ۱۳۱۴ به دستور رضاخان نام کلهر به باوندپور، و نام هارونآباد به «شاهآباد» و سپس به «شاهآباد غرب» تغییر یافت. پس از پیروزی انقلاب بهمن ۱۳۵۷ نام شهر به دستور آیتالله محمد یزدی به اسلامآباد غرب تغییر پیدا کرد.
هماکنون نیز بزرگان و ریشسفیدان شهر و منطقه آن را با همان نام ئارونآباد و برخی نیز با نام شاباد (شاهآباد) میخوانند.
مشخصات جغرافیایی
این شهر از شمال به شهرستان جوانرود، از خاور به شهرستان کرمانشاه، از جنوب به سرابله در استان ایلام و از باختر به شهرستان دالاهو و گیلان غرب محدود میشود. در درازای جغرافیایی ۴۶ درجه و ۳۱ دقیقه و در پهنای جغرافیایی ۳۴ درجه و ۶ دقیقه و در بلندی ۱۳۳۵ متری از سطح دریا، در ۶۵ کیلومتری جنوب باختری کرمانشاه و در مسیر راه کرمانشاه – خسروی قرار دارد. آب و هوای این شهرستان معتدل مدیترانهای و بارندگی سالانه بهطور متوسط ۴۷۸ میلیمتر است. مسیرهای دسترسی بهاین منطقه عبارت است از:
- راه اصلی به سوی شمال خاوری تا شهر کرمانشاه به درازای ۶۵ کیلومتر
- راهی تا مرکز شهرستان ایلام به درازای ۱۳۰ کیلومتر
- راهی تا پل دختر به درازای ۱۴۸ کیلومتر
- راهی تا قصر شیرین به درازای ۱۱۲ کیلومتر
به علت قرار داشتن بر سر راه اصلی مرکز ایران، مرز عراق، و مسیر ارتباطی کرمانشاه - قصر شیرین - خسروی (در کنار مرز) از اهمیتی ویژهای برخوردار است.
پیشینه
تاریخچه سکونت
پژوهشهای باستانشناسی نشان داده که دشت اسلامآباد از دوره پارینه سنگی میانی مورد سکونت انسان بودهاست. قدیمیترین بقایای سنگواره انسان که در ایران یافت شده مربوط به غار وزمه در شهرستان اسلامآباد است[۱]. این نمونه یک دندان آسیای کوچک مربوط به کودکی حدوداً هشت ساله از گونه نئاندرتال است.
آثار سکونت نخستین روستانشینان زاگرس در چیا جانی کشف شدهاست که حدود نه هزار سال قدمت دارد. علاوه بر این پژوهشگران دانشگاه ماینس آلمان، موزه تاریخ طبیعی پاریس و موزه ملی ایران موفق به استخراج دی ان ای باستانی از یک تکه استخوان کف پای انسان دوره نوسنگی از غاری در شهرستان اسلامآباد شدند. این استخوان به روش کربن ۱۴ سالیابی شده و حدود ۹ هزار سال قدمت دارد. مطالعات ژنتیک نشان داده که وی مرد بوده و دارای موهای سیاه، چشمان قهوهای و پوستی نسبتاً تیره بودهاست. بررسی ایزوتوپی استخوان حاکی از این است که رژیم غذایی فرد مذکور بیشتر متکی بر غلات بودهاست. نتایج این کشفیات مهم در ژورنال ساینس در تیر ماه ۱۳۶۵ منتشر شد.
تمدنهای باستان
قدمت لایههای مکشوفه «تپه چقاگاوانه» در مرکز این شهر به گفته باستان شناسان و طبق اعلام میراث فرهنگی حداقل هشت هزار سال پیش بر میگردد. از مهمترین آثاری که از این تپه بدست آمده لوحههای گلی این تپه باستانی است. الواح گلی طی کاوشهای محمود کردوانی در تپه باستانی چغاگاوانه در سال ۱۳۴۹ خورشیدی کشف و به موزه ملی ایران منتقل شد. طبق اظهار باستانشناسان این مجموعه شامل ۵۶ لوح گلی نسبتاً سالم و ۲۸ قطعه شکستهاست که به (خط میخی) نوشته شده و مربوط به دوره بابل قدیم (حدود ۳۸۰۰سال پیش) است. موضوع بیشتر این نامهها مرتبط با کشاورزی و دامداری از جمله ارسال یا دریافت محمولههایی چون جو، روغن و پارچه محاسبه کار انجام شده توسط کارگزاران و حیوانات بارکش است. همچنین در این گل نبشتهها نام اشخاص زیادی دیده میشود که بسیاری از آنان زنانی هستند که در کارگاههای پارچه بافی مشغول فعالیت بودهاند. علاوه بر گل نوشتهها، به همراه این بایگانی یک مهر استوانهای با نقش یک نیایشگر در مقابل ربالنوعی دیده میشود که بر تخت نشسته و عصای سلطنتی به شکل دو رعد در دست گرفتهاست. متن میخی روی این مهر اطلاعات مهمی را در زمینه نقوش آن در اختیار باستان شناسان قرار میدهد که از جمله آنها میتوان به شمی توم، دختر نوری ری، خدمتگزار خدای رعد اشاره کرد. تپه باستانی چغاگاوانه حاوی بقایای سکونت انسان از حدود هشت هزار سال پیش تاکنون است.
موقعیت استراتژیک
در سال ۱۳۴۶ هجری شمسی و به همت «محمد کردوانی»، تحقیقات گستردهای بر این محل صورت گرفت که نتایجی ارزشمند را دربرداشت. طبق این کاوشها چنین به نظر میرسد که این شهر کهن ایران، ارزش فراوانی به دلیل موقعیت استراتژی آن در جادهٔ خراسان دارا بودهاست. شاهراهی که از دوران کهن تا به عصر حاضر، همچنان به عنوان یک مسیر موصلاتی برای دشتهای «بینالنهرین» و «خوزستان» با قلل مرتفع و بینظر کوههای «زاگرس» و فلات ایران در نظر گرفته شدهاست. این در حالی است که باستانشناسان طی کاوشها و پژوهشهایی که بر این منطقه از خاک ایران انجام دادهاند، توانستهاند آثار ارزشمند و مهمی را متعلق به دوران مختلف زندگی انسان، بدست آورند. آثاری که نشان میدهد احتمالاً شهر اسلامآباد غرب در سالهای متمادی قبل از میلاد، یکی از اصلیترین مراکز تجاری بودهاست. جاذبههای گردشگری در این شهرستان زیبا، آن را به یکی از مقاصد گردشگری در غرب کشور تبدیل ساختهاست.
پیش از اسلام
اسناد بسیاری قدمت اسلامآباد غرب را ثابت میکنند؛ که یکی از این ادله نام ئاروینیاوا میباشد که به اشتباه «هارون آباد» خوانده میشود. به باور عمادالدین دولتشاهی این نام زمانی بر این شهر نهاده شده که سرداری به نام «سولوسونو» در این شهر زندانی بوده و پس از رهایی از زندان دست به عمران این شهر زده و نام او به افتخار خدماتش بر این شهر میماند، لقب این سردار «ئاروینیا» بوده. همچنین در کتاب تاریخ ماد اشاره شده که در کتیبههای آشوری، از شهری یاد میشود به همین نام «ئاروینایاوا» که محل آن را جنوب شهر تاریخی الیپی است.
پس از اسلام
در دوران پس از اسلام میتوان به ورود کریم خان به اسلامآباد و پیشواز علی خان ایوانی خان وقت کلهر و ازدواج دخترش شاه پسند (قدم خیر) با کریم خان اشاره کرد، این مکان هنوز با نام چشمه شاهپسند (کیهنی شاپسن) در نزدیکی اسلامآباد قرار دارد.
پیترو دلاواله در سفرنامه اش اینگونه از اسلامآباد یاد میکند: «روز شنبه چهاردهم، بعد از اینکه سراشیبی تندی را پیمودیم؛ بر روی چمنزار وسیعی که از تپههای متعدد و زیبا احاطه شده و یکی از زیباترین مناظری بود که در عمرم دیده بودم، چادر زدیم. نزدیکترین ده که بر روی تپهٔ کوتاهی بنا شده و آبشاری از وسط آن میگذشت، هارونآوا نامیده میشد، که بعضیها به غلط، به آن هارونآباد میگفتند.»
تاورنیه جهانگرد فرانسوی که در عصر صفویه به قلمروی امپراتوری صفوی مسافرت کردهاست، در سفرنامهٔ خود در ذکر ایالتهای ایران از هارونآباد به عنوان شهری در ایالت عراق عرب یاد میکند.
دوران معاصر
هارونآباد تا سال ۱۳۱۴ یک روستا بود، اما با ساختهشدن کارخانهٔ قند اهمیت اقتصادی یافت و به شهر تبدیل شد.
دوران جنگ ایران و عراق
این شهر بیش از ۳۰۰ بار در طول جنگ ایران و عراق مورد حمله موشکی و بمباران هوایی هواپیماهای رژیم عراق قرار گرفت؛ و حدود بیش از ۱۲۰۰ نفر از مردم این شهر در ایام جنگ کشته شدهاند.
با آغاز جنگ ایران و عراق، اسلامآباد به لحاظ موقعیت جغرافیایی و سوقالجیشی خود، از اهمیت بالایی در تدارکات نیروهای نظامی ایران در جبهههای جنگ در محورهای جنگی استان کرمانشاه تبدیل شد. همه مهمات و نیروی انسانی نظامی که به سرپل ذهاب، قصر شیرین، گیلان غرب و … ارسال میشد، از این شهر میگذشت. به دلیل نزدیکی این شهر به جبههها، این شهر در واقع به محل انباشت نیرو و مهمات تبدیل گشت. نیروهای عراقی با توجه به نقش این شهر در تدارک نیروهای ایرانی، از همان روزهای آغاز جنگ به بمباران مناطق نظامی، صنعتی و مسکونی این شهر با هواپیما و موشکهای زمین به زمین اسکاد روسی پرداختند. این شهر بر اثر بمبارانها تلفات جانی و مالی بسیار دادهاست. در روزهای پایانی جنگ، که نیروهای سازمان مجاهدین خلق با پشتیبانی نیروهای عراقی، در عملیات موسوم به فروغ جاویدان در استان کرمانشاه پیشروی کردند، در دشت حسنآباد که از توابع اسلامآباد غرب است، با نیروهای ایرانی برخورد کردند و شکست خورند. ترکیب جمعیتی اسلامآباد غرب بر اثر جنگ تغییراتی کرد و آوارگان شهرهای مرزی استان کرمانشاه بدین شهر پناه آورند و نیز بسیاری از مردم بومی شهر از ترس بمبارانهای هوایی به شهرهای مرکزی ایران مهاجرت کردند و پس از جنگ نیز دیگر هرگز به وطن خود بازنگشتند.
مردم
جمعیت
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت آن ۹۰٬۵۵۹ نفر (۲۶٬۵۰۳ خانوار) بودهاست.
جمعیت تاریخی | ||
---|---|---|
سال | جمعیت | ±% |
۱۳۴۵ | ۱۱٬۸۰۶ | — |
۱۳۵۵ | ۳۰٬۸۱۸ | ۱۶۱٪+ |
۱۳۶۵ | ۷۳٬۳۶۲ | ۱۳۸٪+ |
۱۳۷۰ | ۷۷٬۴۱۲ | ۵٫۵٪+ |
۱۳۷۵ | ۸۱٬۶۱۴ | ۵٫۴٪+ |
۱۳۸۵ | ۸۹٬۴۳۰ | ۹٫۶٪+ |
۱۳۹۰ | ۹۴٬۶۹۹ | ۵٫۹٪+ |
۱۳۹۵ | ۹۰٬۵۵۹ | ۴٫۴٪− |
زبان
دین و آیین
اکثر مردم این شهر مسلمان شیعه مذهب هستند. زبان اهالی اسلامآباد کردی و با گویش کلهری سخن میگویند.
فرهنگ
سالنهای سینما
اسلامآباد غرب دارای یک سینما به نام سینما احسان با ظرفیت ۶۶۰ صندلی بود که سالها از تعطیلی آن میگذرد و هماکنون با تغییر کاربری به عنوان تالار عروسی مورد استفاده قرار میگیرد.
همچنین سینمای دیگری به نام سینما شهریار در شهر اسلامآباد غرب فعالیت میکرد که هماکنون تعطیل است.
صنایع دستی
موج بافی (رختخواب پیچ)، قالی بافی، چیخ بافی، نمد مالی، موزائیک کاری، معرق کاری، منبت، گیوه بافی، طراحی فرش
پوشش مردم
یکی از قدیمیترین پوششهای زنان این منطقه به ویژه در نقاط روستایی و عشایری سربند یا سَروَن است که غالباً مورد استفاده قرار میگیرد. البته هماکنون این پوشش بیشتر در مراسم مختلف به کار گرفته میشود و از رواج زیادی در میان زنان ایل کلهر، سنجابی، گوران و… برخوردار است. پوشش مردان: مردان این منطقه از لباس هورامی استفاده میکنند.
اقتصاد
صنعت
ساخت کارخانهٔ فروآلیاژ منگنز اسلامآباد غرب از اواخر سال ۱۳۹۸ آغاز شد. این کارخانه با سرمایهگذاری ۱۰ میلیون یورویی سرمایهداران چینی در شهرک صنعتی مرصاد اسلامآباد غرب ساختهشد. در شهریور ۱۴۰۰ اعلام شد که این کارخانه به میزان ۹۵ درصد پیشرفت داشته و در ماه مهر آمادهٔ بهرهبرداری است، اما تأمین برق به مشکلی برای افتتاح آن تبدیل شدهاست. در این کارخانه ۲۵۰ نفر کارگر به کار مشغول میشوند.
معادن
معادن استان کرمانشاه در قالب پنج پهنهٔ معدنی دستهبندی شدهاند. بر این اساس در پهنهٔ میانی و در بخش اسلامآباد غرب معادن دولومیت شناسایی شدهاست.
منطقه ویژه اقتصادی اسلامآباد غرب
در تاریخ ۱۳۸۵/۹/۳۰ ایجاد منطقه ویژه اقتصادی اسلامآباد غرب مصوب، و در تاریخ ۱۳۸۹/۷/۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و در ۱۳۸۹/۸/۱۱ قانون ایجاد منطقه ویژه اقتصادی مذکور از سوی رئیسجمهور وقت ابلاغ گردید؛ که در ابتدا سازمان همیاری شهرداریهای استان کرمانشاه به عنوان مجری منطقه ویژه معرفی و از تاریخ ۱۳۹۰/۵/۱۲ وظیفه سازمان مسئولی به منطقه ویژه زاگرس تفویض گردید
کارخانه قند
کارخانه قند اسلامآباد غرب در سال ۱۳۱۴ احداث شدکه در جریان جنگ ایران و عراق قسمتی از کارخانه تخریب شد. هماکنون با ظرفیت ۱۵۰۰ تن چغندر در روز، به تولید شکر، تصفیه شکرخام و تبدیل آن به قندکله و شکر سفید میپردازد. در سالهای متوالی این کارخانه به عنوان واحد نمونه کیفی انتخاب گردید. قند اسلامآباد مرغوبترین قند ایران میباشد بهطوریکه فقط کشاورزان چغندر کار ازآن بهره میبرند
کارخانه کاشی کاژه
بزرگترین شرکت تولیدکننده کاشی، سرامیک و گرانیت در بخش خصوصی کشور و دومین تولیدکننده در بین کارخانجات دولتی و خصوصی و بخش عمومی میباشد.
کارخانه لبنیات مانیزان
شرکت فراوردههای لبنی بهار دالاهو با نام تجاری مانیزان یکی از بزرگترین کارخانههای لبنی کشور به مدیریت امیرحسین صفری در منطقه بدرهای اسلامآباد غرب واقع شدهاست.
منابع تأمین انرژی
نیروگاه سیکل ترکیبی اسلامآباد غرب و نیروگاه سیکل ترکیبی دالاهو از منابع تأمین انرژی در این منطقه هستند.
کشاورزی و دامداری
آب کشاورزی شهرستان از رودها و چاهها فراهم میشود و گوناگونی محصولاتی چون گندم، جو، بنشن، گیاهان علوفهای، تره بار، سیب، گلابی، به، انار، انجیر، انگور، زردآلو، و بادام نشان از رونق کشاورزی در منطقه دارد. کشاورزی در شهرستان اسلامآباد غرب سنتی و نوع کشتی آبی و دیمی است. باغداری نیز رواج زیادی داشته و محصولات آن از جمله صادرات این شهرستان محسوب میشود. دامداری با شیوه سنتی در این شهرستان رواج دارد و شامل پرورش بیش ازنیم میلیون راس دام و فراوردههای آن به مقدار قابل ملاحظهای صادر میشود. پرورش طیور به دو روش صنعتی به میزان ۷۰ درصد و سنتی به میزان ۳۰درصد صورت میگیرد که بیشتر به مصارف داخلی میرسد. صادرات شاباد شامل محصولاتی چون گندم، جو، بنشن، تره بار، گردو، بادام و فراوردههای دامی و قالی میشود.
جاذبههای گردشگری
- سراب شرف آباد
- تپه چغاگاوانه
تپه چغا گاوانه مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان است و در اسلامآباد غرب، داخل شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۹ تیر ۱۳۴۸ با شمارهٔ ثبت ۸۳۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.[۱]
- سد شیان
- سراب هرسم
- امامزاده علیاکبر
- منطقه جنگلی گلال سیاه
منطقهای در جنوب غرب شهرستان اسلامآباد غرب که شامل تپههای فراوان و مملو از درختان بلوط است که در فصل بهار به عنوان یک تفرجگاه کاملاً طبیعی مورد استفاده قرار میگیرد.
- امامزاده قاضی الکیا
- امامزاده حسن
- میان تنگ منصوری «ناوتنگ منصوری»
میان تنگ صندوقه (ناوتهنگ سنۊقه) واقع در پانزده کیلومتری حومه جنوبی شهر تنگه ای با آبشارهای بکر و زیبا (دیهکهٔ ئهربهخور
- آتشکده شیان
بر اساس تحقیقات باستانشناسی در محل شیان کرمانشاه که به خاطر احداث سدی در منطقه انجام شد آثاری از هزاره دوم پ م تا دوران اسلامی کشف شد. در این محل آتشکده عظیمی مربوط به دوران اشکانی ساسانی نیز کشف شد که اولین آتشکده مکشوفه در ناحیه کرمانشاه است. اضلاع آتشکده ۱۹٫۵متر در ۱۴٫۵ متر است و از این لحاظ یکی از بزرگترین آتشکدههای ساسانی بهشمار میرود.
- آتشکده میل میلگه:
آتشکده میل میلگه یکی از آتشکدههای اواخر دوره ساسانی است که در ۳۲ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان اسلامآباد غرب در منطقهای به نام منطقه میلگه و در حاشیه روستایی به نام میلگه باباخان قرار دارد. این اثر ارزشمند تاریخی یکی از آتشکدههای دوره ساسانی است که همانند سایر آتشکدههای آن دوره از مصالح لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شدهاست. این بنای تاریخی که هسته اصلی و باقیمانده بنای بزرگتری است متشکل از چهار جرز سنگی است که در بخش داخلی آن نیز سکویی جهت قراردادن آتشدان و تعدادی پایه گچی و سنگی قرار دارد که در نوع خود بینظیر و منحصر به فرد است.
جستارهای وابسته
- منطقه ویژه اقتصادی اسلامآباد غرب (زاگرس)
- تپه چغا گاوانه
یادداشتها
- ↑ آمار بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ است و بر همین اساس، جمعیت شهر اسلامآباد غرب 5,463 تن و استان کرمانشاه ۱٬۹۵۲٬۴۳۴ تن بودهاست.
منابع
- ↑ «بانک اطلاعات تقسیمات کشوری». وبگاه رسمی وزارت کشور ایران. بایگانیشده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافتشده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۲.
- ↑ نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵ بایگانیشده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine وبگاه مرکز آمار ایران
- ↑ «فرمانداری شهرستان اسلامآباد غرب». پورتال استان کرمانشاه. بایگانیشده از اصلی در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۰. دریافتشده در ۳۱ آگوست ۲۰۱۰.
- ↑ بختیاری، سعید (۱۳۸۳ خورشیدی)، اطلس گ۹یتاشناسی استانهای ایران، تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، شابک شابک: &#۸۲۰۶;۹۶۴–۳۴۲–۱۶۵–۱&#۸۲۰۷;
- ↑ کتاب سبز (بانک اطلاعات استان کرمانشاه)، سید ضیاء الدین خرمشاهی، کانون تبلیغاتی دالاهو، دی ۱۳۷۵
- ↑ خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): اسلامآباد غرب شهری با نامهای مختلف در ادوار تاریخی، نوشتهشده در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱؛ بازدید در ۴ فروردین ۱۳۹۹.
- ↑ پایگاه اینترنتی کلمه، کندن محاسن روحانی مبارزی که نام شاه آباد را به اسلامآباد تغییر داد/ آیتالله یزدی کرمانشاه را به رابط قم و نجف تبدیل کرد، بایگانیشده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۷ فوریه ۲۰۱۶.
- ↑ Zanolli, Clément, Fereidoun Biglari, Marjan Mashkour, Kamyar Abdi, Herve Monchot, Karyne Debue, Arnaud Mazurier, Priscilla Bayle, Mona Le Luyer, Hélène Rougier, Erik Trinkaus, Roberto Macchiarelli. (2019). Neanderthal from the Central Western Zagros, Iran. Structural reassessment of the Wezmeh 1 maxillary premolar. Journal of Human Evolution, Vol: 135.
- ↑ Broushaki, F. et al 2016. Early Neolithic genomes from the eastern Fertile Crescent. Science. Published online July 14, 2016. doi: 10.1126/science.aaf7943.
- ↑ پورتال استانداری کرمانشاه - http://www.portal-ks.ir بایگانیشده در ۱ ژوئن ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine
- ↑ ا. م. دیاکونوف، ترجمه کریم کشاورز، تاریخ ماد، چاپ ششم، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۸۰.
- ↑ سفرنامه پیترو دلاواله،انتشارات علمی فرهنگی، ص۱۳،۱۴
- ↑ دانشپژوه، منوچهر. ۱۳۸۵. بررسی سفرنامههای دورهٔ صفوی، اصفهان: دانشگاه اصفهان، با همکاری فرهنگستان هنر، چاپ اول، ۱۵۸–۱۵۷.
- ↑ سلطانی، محمدعلی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، جلد ۱، تهران: مؤسسهٔ فرهنگی نشر سها، چاپ سوم: ۱۳۷۲؛ ص ۳۶.
- ↑ «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
- ↑ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (معاونت سنجش از راه دور و جغرافیا - ادارهٔ کل جغرافیایی)، فرهنگ جغرافیایی شهرستانهای کشور: شهرستان کرمانشاه، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ اول: ۱۳۸۰؛ ص ۱۸۵.
- ↑ روزنامۀ نقد حال: مولنروژ، نوشتۀ جواد سحابی، سال پانزدهم، شمارۀ ۶۹۱، شنبه ۱۲ مرداد ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱۵ مرداد ۱۳۹۸.
- ↑ خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): گاهی با یک مصوبه باید کرکرۀ معادن را پایین بکشیم، نوشتهشده در ۱۸ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۸ شهریور ۱۴۰۰.
- ↑ شرکت قند پانیزفام، کارخانه قند اسلامآباد غرب؛ بایگانیشده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine بازدید در ۶ ژانویه ۲۰۱۴ میلادی.