سولانین
سولانین نوعی سم گلیکو آلکالوئیدی است که در گیاهان خانوادهٔ سیب زمینی مانند گوجه فرنگی، بادمجان و سیب زمینی یافت می‌شود. این ترکیبات در تمام اندام‌های این گیاهان یافت شده اما بالاترین غلظت آن‌ها در گل‌هاوجود دارد. گلیکو آلکالوئیدهای سیب زمینی به TGA موسوم و سمی هستند سولانین از گلیکوآلکالوئیدها به فرمول C45H73NO۱۵ و به وزن ملکولی ۴. / ۸۶۸ است که خود به چندین نوع مانند سولانین آ و سولانین ب و کاکونین و توماتین تقسیم می‌شود. وجود آن در سیب زمینی با ظاهر شدن رنگ سبز به خصوص در قشر زیر پوست این ماده مشخص می‌شود صدمات مکانیکی باعث تشدید TGA می‌شود از طرف دیگر قرار گرفتن سیب زمینی در نور سبب افزایش TGA می‌شود و با نگهداری در تاریکی از شدت TGA کاسته می‌شود.
| α-Solanine | |
|---|---|
| شناساگرها | |
| شماره ثبت سی‌ای‌اس | ۲۰۵۶۲-۰۲-۱ |
| پاب‌کم | ۶۵۳۷۴۹۳ |
| کم‌اسپایدر | ۵۰۲۰۶۳۲ |
| UNII | 3FYV8328OK |
| |
| خصوصیات | |
| فرمول مولکولی | C45H73NO15 |
| جرم مولی | 868.06 |
| شکل ظاهری | white crystalline solid |
| دمای ذوب | ۲۷۱–۲۷۳ °C |
| به استثنای جایی که اشاره شده‌است در غیر این صورت، داده‌ها برای مواد به وضعیت استانداردشان داده شده‌اند (در 25 °C (۷۷ °F)، ۱۰۰ kPa) | |
 (بررسی) (چیست:  / ؟)
| |
| Infobox references | |
|
| |
ویژگی‌ها
این سم اولین بار در سال ۱۸۲۰ میلادی از گیاه بادنجان تاجریزی جداسازی شد. این ماده متعلق به خانوادهٔ شیمیایی ساپونین‌ها بوده و در بافت‌های مختلف گیاهان خانوادهٔ سیب زمینی وجود داشته و به عنوان یک مکانیسم دفاعی طبیعی برای گیاهان عمل می‌کند. این سم با خاصیت آفت‌کشی خود باعث مرگ آفات گیاهی شده و با مقاومت گیاه در مقابل سوسک کلرادو و زنجرک سیب‌زمینی در ارتباط است.
مکانیسم و عملکرد دقیق این سم مشخص نیست اما به نظر می‌رسد که این ماده با تأثیر بر غشای سلولی و ایجاد اختلال در عملکرد پروتئین‌ها و کانال‌های سطحی غشای میتوکندری باعث برهم خوردن تعادل یون‌های کلسیم و در نهایت مرگ سلول‌ها می‌شود.
مسمومیت سولانین
مصرف مقدار کم سولانین و مشتقات آن در ابتدا باعث مشکلات گوارشی و عصبی مانند اسهال و استفراغ، گیجی، سردرد و خارش می‌شود. مصرف آن به مقدار زیاد برای جانوران و انسان خطرناک بوده و باعث ملتهب شدن معده و روده و حتی مرگ می‌شود. از دیگر خطرات سولانین ناباروری، التهاب پوست، توهم، تب و فلج می‌باشد. سطح بی خطر گلیکوآلکالوئیدها برای مصرف انسان ۱ میلی‌گرم در کیلوگرم وزن بدن است. همچنین جانوران مصرف کنندهٔ سیب‌زمینی خام، احتمال دارد با مصرف زیاد این ماده مسموم شوند. کورپان در سال ۲۰۰۴ بیان می‌کند که میزان ۲۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم به عنوان خطرناک برای سلامتی در نظر گرفته می‌شود.
مصرف ۲ تا ۵ میلی‌گرم سولانین به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن می‌تواند باعث مسمومیت و مصرف ۳ تا ۶ میلی‌گرم سولانین به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن می‌تواند باعث مرگ انسان شود. علائم معمولاً پس از ۸ تا ۱۲ ساعت پس از مصرف بروز می‌کنند اما در برخی موارد ممکن است علائم به سرعت و پس از چند دقیقه از مصرف مقادیر بالای سولانین نیز بروز کند.
تأثیر دما و پختن بر میزان سولانین
آب‌پز کردن و سرخ کردن سیب زمینی تأثیر ناچیزی بر کاهش میزان سولانین دارند. همچنین انجماد و خشک کردن سیب زمینی تأثیر زیادی بر میزان سولانین ندارند. حدود ۳۰ تا ۸۰ درصد از سولانین در زیر پوست سیب زمینی تجمع پیدا می‌کند؛ بنابراین با پوست کندن و جدا کردن این بخش مقدار زیادی از سولانین موجود حذف می‌گردد.
با جویدن تکه ای کوچک از سیب زمینی پیش از پخت و پز می‌توان میزان سولانین را تخمین زد. در صورت بالا بودن مقدار سولانین، سیب زمینی خام مزهٔ تلخی خواهد داشت و به سرعت باعث ایجاد حس سوزش شدید در دهان خواهد شد.
عوامل مؤثر بر سنتز و تجمع
تجمع گلیکوآلگالوئیدها به عوامل مختلفی نظیر واریته، خسارت‌های مکانیکی، نور و به‌طور کلی به بسیاری از فعالیت‌های کشاورزی بستگی دارد. حتی شرایط انبارداری نیز در افزایش این ماده مؤثر است و به گفتهٔ محققین، مناسب‌ترین روش انبارداری سیب‌زمینی جهت جلوگیری از افزایش میزان سولانین، نگهداری و ذخیره در تاریکی و انبار سرد ۴ درجه سانتی‌گراد است. همچنین براساس برخی مطالعات گروهی از باکتری‌ها می‌توانند میزان سولانین را در برگ‌ها و ساقه‌ها بعد از خشک شدن در خاک کاهش دهند.
خواص شیمیایی
سولانین در گرمای ۱۹۰ درجه، حالت سخت شده پیدا می‌کند و بدون آن که ذوب شود و در حرارت حدود ۲۸۵ درجه سانتی گراد تجزیه می‌گردد. در الکل گرم، به سهولت حل می‌شود اما در آب غیر محلول است و در اتر و کلروفرم نیز قابلیت انحلال ندارد. مقدار و غلظت آن با روش‌های اچ پی ال سی و اسپکتروفتومتری و با آنزیم قابل اندازه‌گیری است.
منابع
- ↑ مرتضی ملازاده. مرجع جامع گیاهان زراعی. جلد دوم (گیاهان صنعتی).انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی
- ↑ رضایی ع وا سلطانی ۱۳۷۵ زراعت سیب زمینی /انتشارات جهاد دانشگاهی /مشهد ایران
- ↑ Potato Steroidal Glycoalkaloids نویسنده:Idit Ginzberg & James G. Tokuhisa & Richard E. Veilleux
- ↑ Gao, Shi-Yong; Wang, Qiu-Juan; Ji, Yu-Bin (2006-06-07). "Effect of solanine on the membrane potential of mitochondria in HepG2 cells and [Ca2+]i in the cells". World Journal of Gastroenterology: WJG. 12 (21): 3359–3367. doi:10.3748/wjg.v12.i21.3359. ISSN 1007-9327. PMC 4087866. PMID 16733852.
- ↑ ویکی‌پدیای انگلیسی
- ↑ قنبری م و همکاران. 1385. توان برخی از قارچ‌ها در تجزیه و کاهش سولانین درمانده‌های سیب زمینی. همایش خاک، محیط زیست و توسعه پایدار
- ↑ http://www.aftabir.com/dictionaries/word/53212/سولانین-Solanine
- ↑ (PDF) https://ntp.niehs.nih.gov/ntp/htdocs/chem_background/exsumpdf/chaconinesolanine_508.pdf.
- ↑ Phillips, B. J.; Hughes, J. A.; Phillips, J. C.; Walters, D. G.; Anderson, D.; Tahourdin, C. S. (1996-05). "A study of the toxic hazard that might be associated with the consumption of green potato tops". Food and Chemical Toxicology: An International Journal Published for the British Industrial Biological Research Association. 34 (5): 439–448. doi:10.1016/0278-6915(96)87354-6. ISSN 0278-6915. PMID 8655092.
- ↑ Friedman, Mendel (2006-11-15). "Potato glycoalkaloids and metabolites: roles in the plant and in the diet". Journal of Agricultural and Food Chemistry. 54 (23): 8655–8681. doi:10.1021/jf061471t. ISSN 0021-8561. PMID 17090106.
- ↑ 12. Friedman, M. 2004. Analysis of biologically active compounds in potatoes (Solanum tuberosum), tomatoes (Lycopersicon esculentum), and jimson weed (Datura stramonium) seeds. Journal of Chromatography A 1054 (1-2):143-155.
- ↑ شهرام دخانی، جواد کرامت، شیوا روفی‌گری حقیقت. تغییرات میزان گلیکوآلکالوییدکل و آلفاسولانین در سیب‌زمینی در طول نگهداری و فرایند حرارتی. مجله علوم آب و خاک - علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی - Isfahan University of Technology. 1382; 7 (2) :171-183
- ↑ قنبری. م؛ و همکاران 1388. ارزیابی توان برخی ازباکتریهای خاک در تجزیه بیولوژیک و کاهش سولانین درمانده‌های سیب زمین (محورتخصصی:بیولوژی خاک). همایش ملی علوم آب، خاک، گیاه و مکانیزاسیون کشاورزی
- ↑ دانشنامه رشد