سمندر (شهر)

سَمَندَر نام شهری بود در غرب دریای خزر که مدتی پایتخت خزرستان به‌شمار می‌آمد. محل دقیق شهر سمندر مشخص نیست اما به احتمال زیاد در کناره رود تِرِک در نزیکی شهر امروزی قزلیار در قفقاز شمالی قرار داشته‌است.

سمندر شهری بود به فاصله هشت روز راه از شهر دربند قفقاز و مردمی از قوم ترک‌تبار خزر در آن ساکن بودند. ساکنان این شهر یهودی، مسیحی، مسلمان و پیرو چند آیین دیگر بودند و هر کدام عبادتگاه مخصوص به خود داشتند. امّا از ابتدای عصر اسلام که سلمان بن ربیعه باهلی آنجا را تسخیر کرد، پایتخت را به آتل (نزدیک هشترخان)، به فاصله هفت روز راه از آن، منتقل کردند. فتح سمندر به دست سلمان در خلافت عثمان (۲۳–۳۵/ ۶۴۴–۶۵۶) صورت گرفت. به هر طریق هنگامی که مروان بن محمد به سرزمین خزران حمله برد (بعد از ۱۱۷/ ۷۳۵)، پایتخت ایشان در کنار ولگا بود. مسعودی می‌گوید ساکنان سمندر (ترقو؟) در روزگار او هنوز خزر بودند.

شاهزاده روس‌های کیفی، اسویاتوسلاو هر دو شهر را نابود کرد و بدین ترتیب خزرستان از صحنه روزگار محو شد.