سرو ابرکوه

نماد سرو به عنوان یکی از نمادهای مهم در ایران باستان شناخته می‌شود. در نگاره‌ها و آثار باستانی مانند حجاری‌های دوره هخامنشی در تخت جمشید، نماد درخت و به‌طور خاص، سرو آورده شده‌است. در فرهنگ ایرانیان قدیم آمده‌است:» سرو به دلیل آن که درختی همیشه سبز است، همواره در ایران اهمیت خاصی داشته‌است و سرو ابرقو نیز که آن را سرو زرتشت می‌نامند، نمادی از همین امر به‌شمار می‌رود. «در پارچه بافی‌های ایران گونه ای گیاه، درخت و در واقع همان سرو خمیده که بعدها در فرهنگ ایرانی بته جقه نامیده شده، دیده می‌شود. مینیاتور بهترین مجال برای شناسایی این درخت کهنسال است که به شکلی منحصر به فرد در آثار هنرمندان این مرز و بوم جلوه کرده‌است. سرو ابرقو، این نگین سبز کویر ایرانیان در تمامی جهان به عنوان نمادی از زندگی و زیبایی معرفی شده‌است. این درخت کهنسال که تاریخ بشر به آن مباهات می‌کند، از قبل از اسلام به یادگار باقی مانده و با سن زیادی که دارد با شادابی قابل قبولی در حاشیه شهر ابرکوه استقرار یافته‌است.

سرو زیبای ابرکوه باید توسط ما ایرانیان به نسل‌های بعدی نیز معرفی گردد و نسل به نسل منتقل شود. به منظور جلوگیری از بروز هرگونه خسارت به درخت کهنسال و حفظ آن بعنوان میراث ماندگار جهت ارائه به نسل‌های بعد مطالعات تفصیلی - اجرایی نحوه نگهداری از اثر طبیعی ملی سرو ابرکوه جهت ساماندهی و مدیریت سرو تهیه و تصویب گردیده‌است. در این طرح تلاش شده تا تمامی ملاحظات حفاظتی، گردشگری و خدمات شهری در کنار هم دیده شود و با ایجاد هماهنگی و مدیریت همه‌جانبه و با دوام نیز ضمن حفظ سلامتی درخت تا حد ممکن در زمینه بهره‌برداری از دیدگاه گردشگری پایدار فراهم گردد.

درختان دیرزیست در دوران طولانی زندگی خود ممکن است با موانع اکولوژیک و تنش‌های نامساعد محیطی روبرو شوند که برای حفظ آنها می‌بایست از نظر متخصصان و کارشناسان بهره جست. بدین منظور کمیته کمیته استانی ساماندهی سرو ابرکوه با مسئولیت محیط زیست و همکاری رابطین این کمیته در دفتر فنی استانداری، سازمان جهاد کشاورزی، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه یزد، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان، اداره حفظ نباتات جهاد کشاورزی، اداره کل منابع طبیعی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، شهرداری و فرمانداری ابرکوه تشکیل گردیده تا در جلسات مستمر آن با همفکری کارشناسان مجرب از ارگان‌های یادشده، راهکارهای حفاظت و ساماندهی سرو ابرکوه را به نحوی اجرایی کند که مبتنی بر دیدگاه‌های حفاظتی بوده و تضمین کننده بقا و دوام این گونه باشد.

از مهمترین اقدامات انجام شده توسط این اداره کل با همکاری برخی از ارگانها نظیر شهرداری و فرمانداری ابرکوه و استانداری یزد می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• حصارکشی و ساماندهی فضای پیرامون اثر طبیعی ملی سرو ابرکوه
• به‌کارگیری روشهای مبارزه بیولوژیک به منظور دفع و جلوگیری از آسیب آفات به درخت
• پیگیری از متخصصین ذیربط در کشور و خارج از کشور به منظور ترمیم تنه درخت
• نصب صاعقه گیر

"سر به آزادگی از خلق برآرم چون سرو"

همه ما می‌دانیم درخت سرو همیشه‌سبز است و می‌توان گفت که هیچ‌گاه روی خزان را نمی‌بیند. علاوه بر این ویژگی برجسته، درخت سرو، مقاومت بسیار خوبی نیز در برابر خشکسالی داشته و در برابر طوفان‌ها نیز مستحکم است، آن‌هم به حدی که تا روی زمین خم می‌شود، ولی هرگز کمر آن نمی‌شکند و استوار باقی می‌ماند.

در ادبیات فارسی و در توصیفاتی که به‌طور معمول از معشوق صورت می‌گیرد به سراغ بلندقامتی ایشان رفته و وی را بسان سرو می‌دانند.

• برای مثال بیدل می‌فرماید:

نیست سرو از بی‌بری ممنون احسان بهار/ بار منت خم نسازد گردن آزاده را

و یا اوحدی مراغه‌ای در جایی به قامت رعنا و ایستاده سرو اشاره کرده:

ای سرو که اسباب جوانی همه داری/ با ما به جفا پنجه مینداز که پیریم

• و درنهایت نیز به بیتی از سعدی بسنده می‌کنیم:

سرو را قامتِ خوب است و قمر را رخ زیبا/ تو نه آنی و نه اینی که هم این است و هم آنت

احتمالاً تابه‌حال با حکاکی‌هایی از درخت سرو که در پرسپولیس انجام شده‌است برخورده‌اید. باید به این نکته نیز اشاره کنیم که در فرهنگ ایران باستان، درخت سرو نشان اهورامزدا است؛ بنابراین کاشت این درخت، مقدس بوده و به‌وفور صورت می‌گرفته‌است.

• ابیاتی از شاهنامه

یکی سرو آزاده بود از بهشت

به پیش در آذر آن را بکشت

نبشتی بر زاد سرو سهی

که پذرفت گشتاسپ دین بهی

سرو ابرکوه و دیگر سروهای کهن ایران، در کتب و سفرنامه‌ها مختلف عنوان شده‌اند و جالب این است که در مجموع مطالب و اطلاعات در مورد این سرو کهنسال در منابع غیرفارسی بیشتر از منابع فارسی وجود دارد.» مارکوپولو «در خاطرات سفرش به ایران می‌نویسد:» یکی از چند سروی که در ایران دیده‌ام سرو خوش بالای ابرکوه است که همچون آبشاری سبز از آسمان بر روی زمین تفدیده ابرکوه فرو می‌آید و از هر طرف که وارد ابرکوه شوی سرو کهنسال و پرطراوت مانند چراغ دریایی سبزی مارا به بندر دریای کویر و خورشید تابان فرا می‌خواند «.» حمدالله مستوفی «هم در کتاب» نزهت القلوب «که در سال ۷۴۰هجری قمری تألیف شده‌است، دربارهٔ این سرو آورده‌است:» آنجا سروی است که در جهان شهرتی عظیم دارد. چنانچه سرو کشمیر و بلخ شهرتی داشته و اکنون این، از آنها بلندتر و بزرگتر است. «باورها و اعتقادات مردم دربارهٔ تاریخ و قدمت» سرو ابرکوه «افسانه‌ها و داستانهایی نقل می‌شود که اغلب سند و مرجع علمی مقبولی ندارند ولی برخی از شواهد تاریخی را می‌توان در نوشته‌های پراکنده جستجو کرد. برخی از تخمین‌ها علمی هستند اما اکثر افسانه‌ها به واقعیت نزدیک نیست. کاشت توسط پسر نوح- برخی مورخان معتقدند نهال این درخت را» یافث «،» پسر نوح نبی «پس از طوفان معروف، در محل فعلی غرس نموده‌است. یا در کتاب عهد عتیق به عنوان یکی از پسران نوح نامیده شده‌است. در میان مردم او به عنوان جوانترین پسر نوح معروف گشته ولی برخی متون او را پسر ارشد نوح می‌دانند. او و همسرش از جمله کسانی بودند که سوار کشتی نوح شدند و نجات یافتند. کاشت توسط اصحاب رس- مردم ابرکوه می‌گویند» سرو ابرکوه «یکی از آن دوازده درختی است که» اصحاب رس «می‌پرستیدند.» اصحاب رس «قومی درختپرست بودند و به دعوت پیامبرشان اعتنایی نکردند تا عذاب الهی شامل بادهای سرخ و شعله‌ور زمین زیر پایشان دامنشان را گرفت. کاشت توسط زرتشت پیامبر- در اسطوره‌های ایرانی» سرو ابرکوه «را با عنوان» درخت زرتشت «یاد کرده‌اند و کاشت این سرو را به» زرتشت «نسبت می‌دهند و معتقدند که زرتشت، وقتی در اسفندماه به ابرکوه رسید، بذر سرو را در این دشت کاشت و به مردم این شهر نوید داد که درختی ماندگار در شهرشان خواهند داشت که تاریخ پادشاهان را از سر می‌گذراند. در کتب چنین آمده‌است:» زرتشت، چون موسم اسپند به ابرکوه رسید، با دست خود بذر سرو بر این دشت فشاند و بر مردمان نوید داد که درختی در آن میان بماند تا ببیند درفش فرزندش بهرام، پادشاه صبح دم رستاخیز را. «

تخریب درخت توسط مردم

با وجود حصار کشی و حضور نگهبان در اطراف درخت، باز هم عده‌ای از مردم كوته‌فکر از غفلت نگهبان و بازبودن حصار سوءاستفاده کرده و اقدامات تخریبی همچون یادگاری‌نویسی بالارفتن از این درخت کهنسال که از قدیمی‌ترین موجودات زنده ایران و جهان است را صورت می‌دهند.

• فهرست کهنسال‌ترین درخت‌ها
• درختان کهنسال ایران

• https://web.archive.org/web/20080406005815/http://www.hamshahrionline.ir/News/?id=42699
• http://www.ebtekarnews.com/ebtekar/News.aspx?NID=6857
• http://www.ariaboom.ir/content/view/360/210/
• http://www.farhangiran.com/content/view/1570
• http://www.iranicaonline.org/articles/cypress-sarv-cupressus-tourn
• https://web.archive.org/web/20140713030743/http://www.earthwatchers.org/en/drkhtkriEN.html
• https://web.archive.org/web/20091218080340/http://socyberty.com/history/historic-trees-from-around-the-world/