سرمایه‌داری نظارتی
سرمایه‌داری نظارتی (مراقبتی) تعریف‌های گوناگونی درباره رفتار کالاگونه با داده شخصی دارد. از سال ۲۰۱۴ (میلادی) تاکنون روان‌شناس اجتماعی شوشانا زوبُف از این گزاره استفاده کرده و کاربرد آنرا گسترش داده است.
پیشینه
فشارهای اقتصادی سرمایه‌داری، افزایش ارتباطات و نظارت بر فضای مجازی را به سوی بازشدن فضاهای زندگی اجتماعی برای حضور شرکت‌ها هدایت می‌کنند. به این ترتیب، فضای مجازی به سمت سودآوری و/یا تنظیم عملکرد کاربران سوق می‌یابد. در همین رابطه، جوزف تورو می‌نویسد: "تمرکز قدرت در دست شرکت‌ها یک واقعیت مستقیم در قلب عصر اطلاعات است." سرمایه‌داری بر گسترش سهم زندگی اجتماعی تمرکز می‌کند که امکان گردآوری داده و پردازش اطلاعات را فراهم می‌کند. این گردآوری و پردازش داده ممکن است پیامدهای چشمگیری بر آسیب‌پذیری و کنترل جامعه و همچنین حریم شخصی داشته باشد. اگرچه ممکن است افزایش گردآوری داده برای فرد و جامعه، خوبی‌های گوناگونی مانند خودبهینه‌سازی (خودبرآوردی)، بهینه‌سازی جامعه (مانند شهر هوشمند)، و خدمات نو یا بهینه‌شده (مانند برنامه‌های کاربردی وب) داشته باشند اما همچنان گردآوری و پردازش داده با انگیزه اصلی سودآوری و سرمایه‌داری می‌تواند یک خطر ذاتی باشد.
شوشانا زوبف تولید انبوه سرمایه‌داری صنعتی را در برابر سرمایه‌داری نظارتی قرار می‌دهد. سرمایه‌داری صنعتی به کارمند یا مصرف‌کننده بودن مردم وابسته بود. اما سرمایه‌داری نظارتی، جمعیت را طعمه و وابسته به خود می‌کند به گونه‌ای که مردم نه کارمند و نه مصرف‌کننده آن هستند و عمدتاً از رویه‌های آن بی‌خبرند.
او خاطر نشان می‌کند که سرمایه‌داری نظارتی فراتر از زمینه نهادی شرکت‌های خصوصی بهنجار می‌رود و نه‌تنها دارایی‌های نظارتی و سرمایه را در خود جمع می‌کند بلکه عملکرد و حقوق آن بدون سازوکار معناداری برای گرفتن اجازه است. نظارت، ساختارهای قدرت را به اقتصاد اطلاعاتی جابجا کرده است. این ممکن است به سوی انتقال قدرت فراتر از دولت ملی برود و گونه‌ای شرکت‌سالاری را پدید بیاورد.
الیور استون سازنده فیلم اسنودن با اشاره به بازی مکان‌محور پوکمون گو می‌گوید: "پوکمون گو نمونه پیدایش سرمایه‌داری نظارتی است."
در سال ۲۰۱۴ وینسنت مسکو در تعریف بازاریابی اطلاعات، مشتریان و مشترکان را به عنوان تبلیغ‌کننده سرمایه‌داری نظارتی معرفی کرد و در کنار آن به بیان ویژگی‌های دولت نظارتی می‌پردازد. کریستین فوکس (جامعه‌شناس) دریافت که دولت نظارتی با سرمایه‌داری نظارتی آمیخته است. همانند کریستین فوکس، شوشانا زوبف اطلاع می‌دهد که مفهوم سرمایه‌داری نظارتی با همکاری بسیار پنهان سازمان‌های اطلاعاتی دولت‌ها بسیار پیچیده‌تر می‌شود. بر پایه گفته تربور شولتس، شرکت‌ها مردم را به چشم خبرچین‌هایی برای این گونه سرمایه‌داری نگاه می‌کنند.
نظریه
شوشانا زوبف
در نظریه شوشانا زوبف، سرمایه‌داری نظارتی گونه‌ای بازار تازه و منطقی خاص از سرمایه انباشته شده است. او در سال ۲۰۱۴ در مقاله‌ای نوشت سرمایه‌داری نظارتی "اصولاً جداشده و گونه استخراج کننده سرمایه‌داری اطلاعاتی" است و مبنای آن کالاسازی "واقعیت" و تغییر شکل آن به داده رفتاری برای تحلیل و فروش است.
زوبف در مقاله دیگری در سال ۲۰۱۵ (میلادی) پیامدهای این جهش سرمایه‌داری را بررسی کرد. او بین "دارایی‌های نظارتی"، "سرمایه نظارتی"، و "سرمایه‌داری نظارتی" و وابستگی آنها به معماری جهانی واسط رایانه‌ای که "دیگر بزرگ" (به انگلیسی: Big Other) می‌نامد تمایز قائل شد. منظور او از "دیگر بزرگ" یک قدرت توزیع‌شده و تا اندازه زیادی صحبت نشده است که سازوکارهای پنهانی استخراج، کالاسازی، و کنترل اطلاعات را انجام می‌دهد که ارزش‌های پایه مانند آزادی، دموکراسی، و حریم شخصی را تهدید می‌کند.
به گفته زوبف، به همان روشی که یک سده پیش، شرکت فورد موتور و جنرال موتورز پیشگام سرمایه‌داری مدیریتی و تولید انبوه شدند در سده ۲۱ (میلادی) نیز گوگل و پس از آن فیس‌بوک پیشگامان سرمایه‌داری نظارتی هستند و امروز به شکل غالب سرمایه‌داری اطلاعاتی تبدیل شده‌اند.
شوشانا زوبف در سخنرانی خود در دانشگاه آکسفورد در سال ۲۰۱۶ (میلادی) سازوکار و کارکردهای سرمایه‌داری نظارتی را شناسایی کرد که از جمله آنها ساخت "محصولات پیش‌بینی" برای فروش در "بازارهای تازه رفتاری در آینده" هستند. او مفهوم "سلب اختیار با استفاده از نظارت" را معرفی کرد و اظهار داشت که این مفهوم، بنیان‌های سیاسی و روان‌شناسی خودتعیین‌کننده را به چالش می‌کشد. زیرا حقوق را در رژیم نظارت متمرکز می‌کند. مفهوم "سلب اختیار با استفاده از نظارت" به "کودتا از بالا" تعبیر شده است.
ویژگی‌های کلیدی
کتاب شوشانا زوبف به نام عصر سرمایه‌داری نظارتی در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۹ منتشر شد. این کتاب، بررسی دقیقی درباره قدرت بی‌سابقه سرمایه‌داری نظارتی و تلاش شرکت‌های قدرتمند برای پیش‌بینی و کنترل رفتار ما است. زوبف به چهار ویژگی اصلی در منطق سرمایه‌داری نظارتی شناسایی می‌کند که صراحتاً همان چهار ویژگی اصلی اقتصاددان ارشد گوگل هال واریان هستند:
- حرکت به سوی استخراج و تحلیل هرچه بیشتر داده
- توسعه اشکال تازه قراردادی با استفاده از نظارت رایانه‌ای و خودکارسازی
- تمایل به شخصی‌سازی و سفارشی‌سازی خدمات ارائه شده به کاربران سکوهای رایانش
- استفاده از زیرساخت‌های فناوری برای انجام آزمایش‌های پیوسته بر روی کاربران و مشتری‌ها.
تحلیل
زوبف درخواست حریم خصوصی از سرمایه‌گذاران نظارتی یا لابی‌گری برای پایان دادن به نظارت تجاری بر اینترنت را با درخواست از هنری فورد برای ساخت دست‌ساز تک‌تک خودروهای فورد مدل تی مقایسه می‌کند و می‌گوید چنین خواسته‌هایی تهدید وجودی هستند که سازوکارهای پایه‌ای برای ادامه راه بشریت را زیر پا می‌گذارند.
شوشانا زوبف هشدار می‌دهد که ممکن است اصول خودتعیین‌کنندگی به خاطر "نادانی، درماندگی آموخته‌شده، بی‌توجهی، ناراحتی، خوگیری، یا راندگی" از بین بروند و "ما تمایل داشته باشیم به مدل‌های ذهنی، واژگان، و ابزارهای باقی‌مانده از فاجعه‌های گذشته اعتماد کنیم." با توجه به کابوس حکومت‌های تمامیت‌خواه سده ۲۰ (میلادی) یا آزمندی‌های انحصارطلبانه سرمایه‌داری عصر طلایی ایالات متحده، اقدام‌های متقابل برای مقابله با آنگونه تهدیدات اولیه نه‌تنها کافی نیستند بلکه حتی به درد مقابله با چالش‌های تازه نیز نمی‌خورند.
او همچنین می‌پرسد: "ما ارباب اطلاعات خواهیم بود یا برده آن؟" و می‌گوید: "اگر قرار باشد آینده دیجیتال، خانه ما باشد ما باید آنرا بسازیم."
فوستر و مک‌چزنی
اقتصاددانان سیاسی مانند جان بلامی فاستر و رابرت دابلیو مک‌چزنی نیز از گزاره "سرمایه‌داری نظارتی" با معنی متفاوتی استفاده کرده‌اند. در مقاله‌ای در سال ۲۰۱۴ که در مجله بازدید ماهانه منتشر شد آنها از این گزاره برای توضیح "نیاز سیری‌ناپذیر به داده" برای تامین مالی استفاده کردند. آنها نیاز سیری‌ناپذیر را "گمان به رشد بلند مدت دارایی‌های مالی مرتبط با تولید ناخالص داخلی" می‌دانند که در دهه ۱۹۸۰ (میلادی) حکومت فدرال ایالات متحده آمریکا و بخش صنعت این کشور آنرا معرفی کردند و بعدها در مجتمع نظامی صنعتی و صنعت تبلیغ فرگشت یافت.
واکنش
بسیاری از سازمان‌ها در حال تلاش برای تامین آزادی بیان و حقوق حریم شخصی در نظام سرمایه‌داری نظارتی نوین هستند و حکومت‌های گوناگون، قانون حریم خصوصی تصویب کرده‌اند. همچنین قابل درک است که در یک نظم نوین، برای جلوگیری از سوءاستفاده از تونایی‌ها و کاربردهای تازه نظارت گسترده، به ایجاد تغییرات ساختاری نیاز است.
بروس استرلینگ در سخنرانی سال ۲۰۱۴ خود در نهاد استرلکا به نام "مبارزه حماسی اینترنت اشیاء" توضیح داد که چگونه محصولات مصرفی می‌توانند ابزار نظارتی باشند که زندگی روزانه مردم را زیر نظر بگیرند. بروس استرلینگ در آن سخنرانی اتحاد بین شرکت‌های چندملیتی که اینترنت اشیاء را بر پایه سامانه‌های نظارتی توسعه می‌دهند برجسته کرد که سرمایه‌داری نظارتی را تغذیه می‌کنند.
کار هنری سال ۲۰۱۵ تگا برین (به انگلیسی: Tega Brain) و سوریا ماتو (به انگلیسی: Surya Matu) به نام ذره‌های ناجور (به انگلیسی: Unfit Bits) کاربران را تشویق می‌کند که داده‌های تناسب اندام گردآوری‌شده توسط فیتبیتز را خراب کنند. آنها پیشنهاد کردند که برای نمونه، دستگاه‌های پوشیدنی به مترونوم یا چرخ دوچرخه وصل شوند. در سال ۲۰۱۸ (میلادی) برین پروژه‌ای را با سم لاوین (به انگلیسی: Sam Lavigne) به نام عضو تازه (به انگلیسی: New Organ) آغاز کرد که سرگذشت‌های مردم از نظارت‌های برخط و برون‌خط را گردآوری می‌کند.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ John Bellamy Foster and Robert W. McChesney (۱ ژوئیه ۲۰۱۴). «Surveillance Capitalism- Monopoly-Finance Capital, the Military-Industrial Complex, and the Digital Age». monthlyreview.org (به انگلیسی).
- ↑ Julie E. Cohen (ژوئن ۲۰۱۸). «The Biopolitical Public Domain: the Legal Construction of the Surveillance Economy». springer.com (به انگلیسی).
- ↑ Nick Couldry (۲۳ سپتامبر ۲۰۱۶). «The price of connection: 'surveillance capitalism'». theconversation.com (به انگلیسی).
- ↑ Turow, Joseph (10 January 2012). The Daily You: How the New Advertising Industry Is Defining Your Identity and Your Worth (به انگلیسی). Yale University Press. p. 256. ISBN 0300165013. Retrieved 9 February 2017.
- ↑ Shoshana Zuboff (۵ مارس ۲۰۱۶). «The Secrets of Surveillance Capitalism». faz.net (به انگلیسی).
- ↑ Galič، Maša؛ Timan، Tjerk؛ Koops، Bert-Jaap (۱۳ مه ۲۰۱۶). «Bentham, Deleuze and Beyond: An Overview of Surveillance Theories from the Panopticon to Participation». Philosophy & Technology. doi:10.1007/s13347-016-0219-1.
- ↑ «Comic-Con 2016: Marvel turns focus away from the Avengers, 'Game of Thrones' cosplay proposals, and more». Los Angeles Times. دریافت‌شده در ۹ فوریه ۲۰۱۷.
- ↑ «Oliver Stone Calls Pokémon Go "Totalitarian"». Fortune. ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۶.
- ↑ «'Surveillance capitalism, robot totalitarianism': Oliver Stone lashes out at Pokemon Go» (به انگلیسی). RT International. ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۶.
- ↑ Mosco, Vincent. To the Cloud: Big Data in a Turbulent World (به انگلیسی). Routledge. ISBN 9781317250388. Retrieved 9 February 2017.
- ↑ Fuchs, Christian. Social Media: A Critical Introduction (به انگلیسی). SAGE. ISBN 9781473987494. Retrieved 9 February 2017.
- ↑ «Shoshana Zuboff / Keynote: Reality is the Next Big Thing - Elevate Festival 2014». YouTube. ۲ مه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۹ فوریه ۲۰۱۷.
- ↑ Scholz, Trebor. Uberworked and Underpaid: How Workers Are Disrupting the Digital Economy (به انگلیسی). John Wiley & Sons. ISBN 9781509508181. Retrieved 9 February 2017.
- ↑ Shoshana Zuboff (۱۵ سپتامبر ۲۰۱۴). «A Digital Declaration». faz.net (به انگلیسی).
- ↑ Powles، Julia (۲ مه ۲۰۱۶). «Google and Microsoft have made a pact to protect surveillance capitalism». The Guardian. دریافت‌شده در ۹ فوریه ۲۰۱۷.
- ↑ Sterling، Bruce (مارس ۲۰۱۶). «Shoshanna Zuboff condemning Google "surveillance capitalism"». WIRED.
- ↑ "The Unlikely Activists Who Took On Silicon Valley — and Won". New York Times (به انگلیسی). 14 August 2018. Retrieved 2018-08-28.
- ↑ Zuboff, Shoshana (4 April 2015). "Big other: surveillance capitalism and the prospects of an information civilization". Journal of Information Technology (به انگلیسی). 30 (1): 75–89. doi:10.1057/jit.2015.5. ISSN 0268-3962. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2594754 – via SSRN.
- ↑ Zuboff, Shoshana (5 March 2016). "Google as a Fortune Teller: The Secrets of Surveillance Capitalism". FAZ.NET (به آلمانی). ISSN 0174-4909. Retrieved 2018-08-28.
- ↑ The Age of Surveillance Capitalism (به انگلیسی). ۲۰۱۷-۰۶-۲۷.
- ↑ Danaher، John (۲۱ مارس ۲۰۱۶). «The Logic of Surveillance Capitalism». Algocracy and the Transhumanist Project. دریافت‌شده در ۹ فوریه ۲۰۱۷.
- ↑ Zuboff، Shoshana (۱۵ سپتامبر ۲۰۱۴). «Shoshana Zuboff: A Digital Declaration». Frankfurter Allgemeine Zeitung. دریافت‌شده در ۹ فوریه ۲۰۱۷.
- ↑ Foster، John Bellamy؛ McChesney، Robert W. (۱ ژوئیه ۲۰۱۴). «Surveillance Capitalism by John Bellamy Foster». Monthly Review. دریافت‌شده در ۹ فوریه ۲۰۱۷.
- ↑ Strelka Institute/Институт Стрелка (۲۹ اکتبر ۲۰۱۸). «Bruce Sterling. Lecture "The epic struggle of the internet of things"». Youtube (به انگلیسی).
- ↑ «Bruce Sterling's "The Epic Struggle of the Internet of Things"». Boing Boing (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۳-۱۹.
- ↑ Sumit Paul-Choudhury (۱۹ مارس ۲۰۱۹). «How the apocalypse could be a good thing». BBC (به انگلیسی).
- ↑ Mattu, Tega Brain and Surya. "Unfit Bits". www.unfitbits.com (به انگلیسی). Retrieved 2019-03-13.
- ↑ Joel Werner and Tegan Osborne (۹ آوریل ۲۰۱۶). «Unfit Bits: How to hack your fitness data». abc.net.au (به انگلیسی).
- ↑ Oscar Schwartz (۱۳ ژوئیه ۲۰۱۸). «Digital ads are starting to feel psychic». theoutline.com (به انگلیسی).
- ↑ Samuel Scott (۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸). «Brainwashing your wife to want sex? Here is adtech at its worst». thedrum.com (به انگلیسی).
منابع
پیوند به بیرون
- عصر سرمایه‌داریِ نظارتی، وبگاه آسو، برگردان: مریم طیبی، ۲۳ تیر ۱۳۹۸، اصل جستار: The Age of Surveillance Capitalism by Shoshana Zuboff review – we are the pawns, James Bridle, Theguardian.com, 2 February 2019