سد سیوند

زمزمهٔ اعتراض‌ها به آبگیری سد سیوند حدوداً از ۳ سال و نیم پیش و پیش از آبگیری به‌وسیلهٔ انتشار پیام‌های کوتاه و مطالب مختلفی در اینترنت آغاز شد. معترضان به آب‌گیری سد سیوند معتقد بودند که آبگیری این سد پیامدهای ناگواری را برای میراث فرهنگی و طبیعت منطقهٔ دشت پاسارگاد و تنگه بلاغی به همراه خواهد داشت، به همین دلیل خواستار آن شدند که پیش از آب‌گیری این سد، عواقب آن توسط کارشناسان برجسته و مستقل مورد ارزیابی قرار گیرد و چنانچه لازم است در آبگیری این سد تجدید نظر به عمل آید.

مخالفان آبگیری سد سیوند، که هسته‌ی اصلی آنان جمعی با نام پایگاه اطلاع‌رسانی برای نجات یادمان‌های باستانی (دشت پاسارگاد) در تهران بود که می‌کوشیدند با آگاهی‌رسانی مردم و هماهنگ کردنِ سمن‌ها و کانون‌های دانشگاهی سطح اعتراض را ارتقا دهند و اطلاعات زیر از بیانیه‌های آنان برداشت شده است، معتقد بودند پس از آبگیری این سد آسیب‌های گوناگونی از جمله موارد زیر به وقوع خواهد پیوست:

• آثار باستانی منطقهٔ تنگه بلاغی (تنها بخش سالم از راه شاهی، روستاهای باستانی، کاخ داریوش هخامنشی، کارگاه‌های ذوب فلزات و تولید نوشیدنی، گورستان اشکانی و نقاطی که هنوز کاوش نشده‌اند) به زیر آب خواهند رفت.
• به دلیل سست و آبرفتی بودن خاک منطقه پس از بالا آمدن آب‌های زیر زمینی بر اثر آبگیری سد، آثار باستانی دشت پاسارگاد (از جمله کاخ بارعام، کاخ دروازه، کاخ اختصاصی، گور کمبوجیه، تل تخت و به ویژه آرامگاه کوروش که نزدیک‌ترین اثر به سد است) تخریب خواهند شد.
• آثار باستانی پاسارگاد از جنس آهک و جذب کنندهٔ رطوبت هستند. پس تغییر آب و هوای منطقه و بالا رفتن میزان رطوبت هوا که به دلیل آب‌گیری سد رخ خواهد داد، سبب نابودی بناهای سنگی فرسودهٔ پاسارگاد و به ویژه آرامگاه کوروش خواهد شد.
• گذرگاه تاریخی عشایر (دست کم در حال حاضر ۴ ایل هنوز از آن استفاده می‌کنند) و مراتع و محل اتراق آن‌ها در تنگه بلاغی به‌طور کامل به زیر آب خواهد رفت و به روند زندگی مردم این منطقه آسیب شدیدی وارد خواهد شد.
• بنابر نظریهٔ کارشناسی مژگان میرمحمدی (متخصص زمین ریخت‌شناسی) پس از آبگیری سد، احتمال وقوع زلزله در این منطقه به وجود می‌آید که موجب نابودی آثار باستانی خواهد شد.
• آسیب‌های زیست‌محیطی ناشی از سد باعث می‌شود پوشش بکر و نادر تنگه بلاغی از بین برود. همچنین بر اساس نظریه کارشناسی دکتر پیمان یوسفی آذری (مدیر کل دفتر جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور) پس از آبگیری سد، حداقل ۸۰۰۰ اصله درخت ۵۰۰ ساله و هزاران هکتار زمین مرغوب کشاورزی در پشت سد نابود خواهند شد. این درختان به دلیل خشک بودن خاک منطقه پس از آبگیری دیگر قابل احیا نیستند.
• همچنین به دلیل آبرفتی بودن خاک تنگه بلاغی و دیواره‌های حوزهٔ آبریز سد، مجریان ساخت سد نمی‌توانند بیش از ۱۰ تا ۱۵ متر از آن را آبگیری کنند. این مقدار، اصطلاحاً آب مرده محسوب شده و قابل بهره‌برداری نیست.

معترضان به آبگیری سد سیوند در طول این مدت بسیار تلاش کرده‌اند تا صدای خود را به گوش مسئولان و مردم برسانند، از جمله کارهایی که در طول این مدت در راستای رسیدن به این هدف انجام شده‌است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برگزاری تجمعات مختلف در مقابل ساختمان‌های میراث فرهنگی، مجلس، وزارت نیرو، استانداری‌ها و …(مانند تجمع‌های ۱۸ بهمن در مقبل وزارت نیرو و میراث فرهنگی، ۲۵ بهمن در مقابل مجلس، ۲۲ فروردین و ۱ اردیبهشت در برابر سازمان میراث فرهنگی تهران)
• جمع‌آوری امضاء برای تومارهای اعتراضی و پخش بروشورها و تراکت‌هایی در راستای آگاه‌سازی مردم
• ایجاد سایت‌ها و وبلاگ‌های مختلف، آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌ها
• ارسال نامه به مراجع و مسئولان ذی‌ربط به‌طور گسترده
• طرح شکایت علیه آقایان پرویز فتاح (وزیر نیرو) و اسفندیار رحیم‌مشایی (رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی) به دلیل ساخت و صدور مجوز آب‌گیری سد سیوند.
• مخالفان در ادامهٔ روند پیشگیری از آب‌گیری سد سیوند شکایتی را طرح و تسلیم مراجع قضایی نموده‌اند.

پس از طی مراحل قضایی، اکنون پرونده در شعبهٔ ۹ بازپرسی ویژهٔ کارکنان دولت در حال سپری کردن روند قانونی خود می‌باشد. وکیل سرشناس محمد علی دادخواه پس از پیروزی در پروندهٔ جهان نما، چهارباغ و…، وکالت شاکیان در این پرونده را پذیرفت. وکلای دیگر پرونده، شیرین عبادی برندهٔ جایزهٔ صلح نوبل، هاجر صباغیان و محمد رضا عظیمی می‌باشند. هم‌اکنون وکلا و شاکیان در تلاش برای صدور دستور موقت توقف آبگیری تا صدور نهایی می‌باشند. تا کنون نزدیک به ۴۰۰۰ شهروند ایرانی به وکلای این پرونده جهت پیگیری شکایت، وکالت داده‌اند.

درپی این اعتراضات جوانی زرتشتی به نام آرش فره وشی با دوچرخه از تهران تا پاسارگاد را با پلاکارد نه به سد سیوند رکاب زد و نامه ای که به امضای مردمی از شهرهای مختلف رسید که مخالف آبگیری سد سیوند بودند.

مسئولان میراث فرهنگی و وزارت نیرو معتقدند (می‌گویند) خطری پاسارگاد را تهدید نمی‌کند و کاوش‌های آثار باستانی تنگه بلاغی (نجات آثار باستانی تنگهٔ بلاغی) به پایان رسیده‌است. همچنین بعضی کشاورزان منطقهٔ ارسنجان نیز تجمعی برای حمایت از آبگیری سد سیوند برگزار نموده‌اند.

پس از آبگیری سد، تمامی پیش‌بینی‌های زیست‌محیطی رنگ واقعیت گرفت، دریاچه بختگان خشک شد و تمامی گونه‌هایی که در آن زندگی می‌کردند از بین رفتند. همچنین با خشک شدن دریاچه، رسوبات نمکی آن به هوا برخاست و وارد زمین‌های کشاورزی، جنگل‌ها و اراضی منطقه شد. این موضوع باعث آسیب رسیدن به زمین‌های کشاورزی و جنگل‌های منطقه شده‌است.

در همین حال پیش‌بینی خطر در مورد آثار باستانی و همچنین فواید سد برای منطقه همگی غلط از آب درآمد. به دلیل وجود راه‌هایی که آب را از زیر سد عبور می‌دهند، پس از گذشت سه بهار آب بسیار اندکی در دریاچه پشت سد جمع شده‌است. به دلیل بی بهره بودن این سد هم‌اکنون زمزمه‌های جدی تعطیل آن به گوش می‌رسد.

بر پایه‌ی کتاب دفاع از تاریخ، نوشته‌ی یکی از فعالان اصلیِ کارزار دفاع از پاسارگاد و اعتراض به آبگیری سد سیوند (دبیر پایگاه اطلاع‌رسانی برای نجات یادمان‌های باستانی): «سد سیوند بدون اجرای شبکه‌ی آب‌یاری و زهکشی که قول آن را به کشاورزانی در دوردست داده بودند رها شده است... سد سیوند بدون اجرای شبکه‌ی آب‌یاری و زهکشی که قول آن را به کشاورزانی در دوردست داده بودند رها شده است... «اکنون که بیش از پنج سال [از سال ۱۳۸۶ می‌بایست محاسبه شود] از صدور دستور آب‌گیری سد گذشته است، هم‌میهنانی که بر انجام دادن این کار پافشاری داشتند (از کشاورزان، کارشناسان و سازندگان سد تا نمایندگان مجلس و سیاست‌مداران) باید به این پرسش پاسخ دهند که به چه میزان از اهداف خود دست پیدا کرده‌اند؟ صادقانه منتظر شنیدن پاسخ‌شان هستیم، چرا که موضوع، موضوع ما و آنان نیست؛ موضوع ایران است و آب، آبادانی و زندگی. ما، و همه‌ی کسانی که در مسیر جنبش بر آگاهی‌شان افزوده شد، هم‌چنان در انتظار میزگردی ملی برای گفت‌وگو درباره‌ی «شیوه‌ی کنونی مدیریت آب در ایران، و آسیب‌ها و پیامدهای سدسازی‌ گسترده» هستیم و اکنون، با آگاهی و اطمینانی بیش از پیش، اعلام می‌کنیم که، با هر محک و با هر دستگاه فکری و دانشی که سنجیده شود، محیط زیست و میراث فرهنگی در ساختن «ایران فردا» نقشی بس مهم دارند و برای مدیریت این دو بخش باید از فرهیخته‌ترین و آگاه‌ترین مدیران بهره برد».

• http://www.hamshahri.net/News/?id=5508 روزنامهٔ همشهری در تاریخ ۱۳۸۵/۰۷/۰۸
• ماه نو (نشریهٔ انجمن اسلامی دانشجویان ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ۸ اسفند ۱۳۸۵)
• http://www.bbc.co.uk/persian/arts/story/2007/02/070213_oh_sivand.shtml BBC Persian1
• http://www.bbc.co.uk/persian/arts/story/2007/03/070310_fb_so_sivand.shtml BBC Persian2

• پایگاه اطلاع‌رسانی یادمان‌های باستانی