نشانه‌گذاری

در قدیمی‌ترین متن‌هایی که در دست است، اثری از نشانه‌های سَجاوندی دیده نمی‌شود. در متن‌های باستانیِ زبان یونانی و رومی، برخی نمونه‌های نشانه‌گذاری، مانند «دو نقطه روی هم»، دیده می‌شود. قرآن‌های نخستین بدون نشانهٔ سَجاوندی نوشته می‌شد.

محمدبن ابی‌یزید طیفور ملقب به شمس‌الدین و مکنی به ابوالفضل السَجاوندی القاری در قرن ششم ه‍. ق، برای راهنمایی قاریان، نخستین نشانه‌ها را در نگارش قرآن به‌کار برد. واژهٔ سجاوَندی از نام ابوالفضل سجاوندی (نخستین کسی که نشانه‌های وقف را برای راهنمایی درست خواندن قرآن به‌کار برد) گرفته شده‌است. (لغت‌نامهٔ دهخدا: سَگاوند شهری است در دامنهٔ کوهی به همین نام نزدیکِ سیستان که عربها آن را سَجاوند گویند).

با اختراع چاپ، گرایش به استاندارد کردن نشانه‌گذاری متن‌ها بیشتر شد. آلدوس مانوتیوس و نوه‌اش نخستین کوشش‌ها را در استاندارد کردن نشانه‌گذاری متن‌ها انجام دادند.

کاربرد علامت سؤال «؟» و کاما «،» و بسیاری از علائم دیگر در رسم‌الخط فارسی و عربی و اردو امری جدید است و سابقه تاریخی زیادی ندارد.

نشانه‌گذاری به شکل امروزی آن، در زبان فارسی، سابقه چندانی ندارد و در یکی دو قرن اخیر، به پیروی از نوشته‌های غربیان در زبان فارسی نیز رایج شده است. اصول نشانه‌گذاری در زبان فارسی، برگرفته از زبان‌های اروپایی، به خصوص فرانسوی و انگلیسی است. هیچ نوع نشانه‌گذاری شاخصی در کتابت زبان فارسی تا پیش از آشنایی ایرانیان با زبان و خط ملت‌های غربی وجود نداشته است.

• نقطه.
• خط تیره یا خط فاصله -
• خط پیوند ‐
• گیومه « » (علامت نقل قول در زبان فارسی و تعدادی زبان دیگر)
• علامت نقل قول یا ایضاً " " (در زبان‌های غیر از فارسی)
• علامت سؤال؟
• علامت تعجب!
• سه نقطه ...
• قلاب‌ها شامل کمانک یا پرانتز () و چنگک یا کروشه [] و دوابرو یا آکولاد {} و جهت‌نما <>
• ویرگول،
• نقطه ویرگول؛
• دونقطه:
• ستاره *
• خط مورب یا کج‌خط یا اِسلَش یا خط مایل /
• جدا کننده اعشار یا ممیز ٫ (با خط مورب متفاوت است)
• جدا کننده‌ی هزارگان ٬ (با ویرگول لاتین متفاوت است)
• خط اریب وارو یا واکج‌خط یا بَک‌اِسلَش \
• آپاستروف ’ یا '
• @ (به انگلیسی اَت ساین)
• نماد درصد %
• پریم ′
• مَدّک یا پیچ ~
• خط عمودی | (به انگلیسی پایپ ساین)
• درجه °
• خط ممتد یا خط کشیده _____

نکته: پیش از نشانه‌های سجاوندی از قبیل: نقطه، خط تیره، علامت سوال، علامت تعجب، ویرگول، نطقه‌ویرگول، دونقطه نباید فاصله گذاشته شود. رعایت این امر باعث می‌شود:

• متون دارای شکل استاندارد شوند
• نرم‌افزارهای واژه‌پرداز، این نشانه‌ها را به عنوان یک واژه مستقل در نظر نگیرند
• از همه مهم‌تر این که اگر واژه‌ی قبل از آن نشانه به آخر خط برسد، آن نشانه به تنهایی به خط بعد منتقل نشود

• خط عربی
• بلاک یونی‌کد عربی

• همایون‌فرد، مهسا، نشانه‌گذاری و اهمیت آن در نگارش، بازدید: نوامبر ۲۰۰۸
• فاریابی، پویا، روش املای زبان دری، پذیرفتهٔ اتحادیهٔ نویسندگان ج.د.ا. (جمهوری دموکراتیک افغانستان)، کابل: ۱۳۶۳
• محمدنصیر توکلی، معاون انجمن ادبی و نویسنده‌گان فیروزکوه غور، جلسات نقد ادبی انجمن.