زین‌الاخبار

نویسندهٔ این کتاب، نام «زین‌الاخبار» را به مناسب نام مخدوم خویش ـ زین‌الملة عبدالرشید بن مودود غزنوی ـ برگزیده است. البته کتاب به‌خاطر نام خود نویسنده، به تاریخ گردیزی نیز مشهور است، ولی نام «زین‌الاخبار» معروف‌تر است.

سبک انشا نزدیک به سبک سامانی، روان و موجز است؛ یعنی جمله‌ها کوتاه است و واژه‌های عربی کمی دارد و اصطلاحات کهن و فراموش‌شده را در خود جای داده‌است.

ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی با ابوریحان بیرونی ارتباط داشته‌است و از او دانش‌اندوزی کرده‌است و شاید با ابوالفضل بیهقی نیز حشر و نشر داشته‌است. زین‌الملة عبدالرشید بن مودود غزنوی یکسال پس از تألیف کتاب به‌دست طغرل ـ غلام پدرش ـ کشته می‌شود و پس از آن معلوم نیست که چه بر سر مؤلف کتاب می‌آید.

صفحه‌های ابتدایی این کتاب در دسترس نیست و مطالب موجود با شرح سلسلهٔ پیشدادیان آغاز می‌گردد و پس از آن به سرگذشت کیانیان و ملوک‌الطوایف (اشکانیان) و ساسانیان پرداخته شده‌است. سپس به ملوک اسلام و سرنوشت امیران خراسان رسیده است و به ذکر اعیاد ملل گوناگون مانند جهودان و ترسایان و مغان و هندوان هم پرداخته و کتاب را با معارف و انساب رومیان به پایان برده‌است.

زین‌الاخبار یا تاریخ گردیزی را نخستین بار عبدالحی حبیبی ـ استاد دانشگاه کابل ـ تصحیح کرده‌است و سپس بنیاد فرهنگ ایران در سال ۱۳۴۷ چاپ و منتشر کرده‌است.

ابومسلم عبدالرحمن بن مسلم

... و به‌آفرید مُغ اندر روستای خواف و بست نشابور بیرون آمد و این به‌آفرید از روستای زوزن بود و اندر میان مغان دعوی پیغمبری کرد و بسیار مردم را از ایشان مخالف کرد و هفت نماز فریضه کرد سوی آفتاب، هر جای که باشد. ازین نمازها یکی اندر توحید خدای عزوجل. دیگر اندر آفریدن آسمان و زمین. و سوم اندر آفرینش جانوران و روزی‌های ایشان. و چهارم اندر مرگ. و پنجم اندر رستاخیز و شمار. و ششم اندر بهشت و دوزخ. و هفتم اندر تحمید و سپاسداری بهشتیان.

و گوشت مردار حرام کرد بر ایشان خوردن و نکاح مادر و خواهر و برادرزاده حرام بود و کابین زن از چهارصد درم گذشتن حرام کرد و هفت یک بخواست از خواسته‌های ایشان و از دسترنجشان همچنین و آن ملت بر مغان تباه کرد.

پس موبدان پیش ابومسلم آمدند و از به‌آفرید شکایت کردند و گفتند که دین بر شما و بر ما تباه کرد. پس ابومسلم مر به‌آفرید را بگرفت و بردار کرد و قومی را که بدو گرویده بودند، بکشت ...

• گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود (۱۳۶۳)، تاریخ گردیزی، به کوشش به تصحیح و مقابله عبدالحی حبیبی.، تهران: دنیای کتاب
• شمیسا، سیروس (۱۳۸۴)، سبک‌شناسی نثر، تهران: میترا، شابک ۹۶۴-۵۹۹۸-۱۱-۵
• نوایی، عبدالحسین، متون تاریخی به زبان فارسی، سمت، ۱۳۷۶. (صص ۹ تا ۱۲)

• دانلود کتاب زین الأخبار PDF