زیتون‌تلخ

زیتون‌تلخ (نام علمی: Melia) نام یک سرده از تیره زیتون‌تلخیان است با گل‌های کوچک معطر و برگ‌های بلند تقریباً به طول ۵۰ سانتی‌متر و دُمبرگی طویل که از جنوب شرقی آسیا تا استرالیا پراکنده هستند درختی است که در ایران با نام‌های مختلفی شناخته می‌شود و از جمله در مازندران «زیتون تلخ- سنجد تلخ»، در نور «شال پستانه»، در لاهیجان «شال زیتون»، در رامسر «دیوزیت»، در تهران «سنجد تلخ» و در آستارا «زی‌بیل آغاجی» نامیده می‌شود. به فرانسویAzedarac وAzadarach وAzedarach وArbre chapelets وLilas des Indes وLilas de perse وLilas persan و به انگلیسیAzedarac وChina berry tree وChina tree وBead tree وPersian Lilac گفته می‌شود. گیاهی است از خانوادهMeliaceae نام علمی آنMelia azedarach L. و مترادفهای آنM .Japonica D .Don وM .Toosendan Sieb .Zucc. وM .austeralis Sweet وM .angustifolia Schm .Thonn وM .Pinnata Stokes می‌باشد. مشخصات زیتون تلخ درختی است زیبا برگهای آن مرکب، برگچه‌ها بیضی نوک‌تیز و به رنگ سبز تیره و دندانه‌دار. گلهای آن بنفش معطّر که در اواخر بهار ظاهر می‌شود. میوه آن کوچک تخم مرغی شکل و سفید مایل به زرد که تا زمستان سر درخت می‌ماند و شبیه میوه کنار است. هسته سخت داخل میوه آن دارای سوراخ است که از آن برای درست کردن نوعی تسبیح استفاده می‌شود، به همین علت به فرانسوی و انگلیسی آن را درخت تسبیح می‌نامند. این درخت بومی هیمالیاست و در شمال ایران در جنگلهای ساحلی دریای خزر ازلاهیجان تا مازندران و میاندرّه گرگان می‌روید. در بعضی باغها و منازل نیز به عنوان گیاه زینتی کاشته می‌شود. ترکیبات شیمیایی در میوه آن یک ترکیب سمّی یافت می‌شود. در آن آلکالوئید آزاریدین و یک رزین و تانن و ملیوتانیک اسید و بنزوئیک اسید وجود دارد. عصاره آبی آنکه به خرگوش تزریق شده ایجاد تشنج و مرگ نموده‌است. در تجزیه میوه آن باکایانین، استرول و یک ماده عامل تلخ به نام مارگوزین که ضد تب است و یک روغن ثابت که دارای سولفور می‌باشد، مشخص گردیده‌است(G .I .M .P) گزارش بررسیهای دیگری نشان می‌دهد که در پوسته خارجی گوشتی میوه زیتون تلخ یک ماده عامل به نام باکایانین وجود دارد و به علاوه یک استرول و باکایانیک اسید از آن جدا شده‌است [چاند]. در پوست درخت وانیلیک اسید و دی- ال کاتچول یافت می‌شود [اوکاکارا- تانی‌گوچی‌]. وانیلیک اسید خاصیت کرم‌کشی دارد و ضد انگلهایAscaris suilla وHymenolepis nana می‌باشد [تانی‌گوچی‌]. در بررسی دیگری آمده‌است که از گیاه یک فراورده مایع به نام باکالاکتون گرفته می‌شود(S .G .I .M .P). در همین گزارش آمده‌است که جزء ضد کرم و ضد انگل پوست درخت شامل وانیلیک اسید و دی- ال- کاتچین می‌باشد(S .G .I .M .P).