زبان موکشا
زبان موکشا (به روسی: мокшень кяль) از زبان‌های اورالی رایج در کشور روسیه است که قریب به ۶۴۰۰۰۰ گویشور دارد. شمار اندکی از گویشوران این زبان در کشور ارمنستان بسر می‌برند و اقلیتی نیز به عنوان مهاجر در استرالیا و آمریکا زندگی می‌کنند. زبان موکشا که نزدیکی زیادی با زبان ارزیا دارد در جمهوری خودمختار موردوویا به همراه ارزیا و زبان روسی یکی از سه زبان رسمی بشمار می‌رود.
| موکشا | |
|---|---|
| Мокшень кяль / mokšenj kälj | |
| زبان بومی در | روسیه همچنین اقلیت‌هایی در ارمنستان, استرالیا و آمریکا |
| منطقه | روسیه |
شمار گویشوران | ۶۱۴٬۰۰۰ (۲۰۰۲) |
اورالیک
| |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در |  موردوویا (روسیه) |
| تنظیم‌شده توسط | انستیتوی پژوهش‌های زبان, ادبیات, تاریخ و اقتصاد موردوویا |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۲–۶۳۹ | mdf |
| ایزو ۳–۶۳۹ | mdf |
شیوه نگارش
نگارش زبان موکشا به خط سیریلیک است اما گاهی نیز الفبای لاتین را بکار می‌برند.
| Letter | Sound | |
|---|---|---|
| А а | [a], [ə] | |
| Б б | [b] | |
| В в | [v] | |
| Г г | [g] | |
| Д д | [d] | |
| Е е | [je] | |
| Ё ё | [jo] | |
| Ж ж | [ʒ] | |
| З з | [z] | |
| И и | [i] | |
| Й й | [j] | |
| К к | [k] | |
| Л л | [l] | |
| М м | [m] | |
| Н н | [n] | |
| О о | [o], [ə] | |
| П п | [p] | |
| Р р | [r] | |
| С с | [s] | |
| Т т | [t] | |
| У у | [u] | |
| Ф ф | [f] | |
| Х х | [h] | |
| Ц ц | [ts] | |
| Ч ч | [t͡ʃ] | |
| Ш ш | [ʃ] | |
| Щ щ | [ʃt͡ʃ] | |
| Ъ ъ | hard sign, [ə] | |
| Ы ы | [ɨ] | |
| Ь ь | soft sign, [i] | |
| Э э | [e] | |
| Ю ю | [ju] | |
| Я я | [ja] |
ادبیات
در سال ۱۹۱۷ حدود یکصد کتاب به زبان موکشا نوشته و چاپ شد. این کتاب‌ها بیشتر به متون مذهبی پرداخته بودند. در سده نوزدهم میلادی پژوهشگران روسی کتابی تحقیقاتی راجع به زبان موکشا نوشته و به زبان روسی چاپ کردند که بیشتر خودآموز زبان و نگارش روسی بود. در سال‌های پایانی سده نوزدهم ماکار اوسویف مجموعه‌ای از ترانه‌های محلی موکشا را چاپ و منتشر کرد. با یافتن جایگاه زبان رسمی موکشا در دوره شوروی از نظر ادبی رشد محسوسی داشت.
نمونه زبانی
| موکشا | آواگردانی موکشا | روسی | فارسی |
|---|---|---|---|
| И́на | Ina | Да | آری |
| Э́ле | Elä | Да | آری |
| Пара | Para | Ладно | خوب |
| Аф | Af | Не | نیست |
| Аш | Ash | Нет | نه |
| Шумбра́т! | Shumbrat! | Здравствуй! | سلام) |
| Шумбра́тада! | Shumbratada! | Здравствуйте! | سلام(دسته جمعی)) |
| Сюк(пря)! | Sjuk(prä)! | Привет! («поклон»), Добро пожаловать! | خوش آمدید! |
| Ульхть шумбра́! | Ulxtj shumbra! | Будь здоров! | مراقب باش! |
| У́леда шумбра́т! | Uläda shumbrat! | Будьте здоровы! | مراقب خود باشید)! |
| Ко́да те́фне? | Koda tefnä? | Как дела? | چطوری؟ |
| Ко́да э́рят? | Koda erjat? | Как поживаешь? | چکار می‌کنی؟ |
| Лац! Це́бярьста! | Lats! Tsebärjsta! | Неплохо! Замечательно! | خوبم خیلی خوب! |
| Ня́емозонк! | Näemazonk! | До свидания! | خدانگهدار! |
| Ва́ндыс! | Vandis! | До завтра! | فردا می‌بینمت! |
| Шумбра́ста па́чкодемс! | Shumbrasta pachkadäms! | Счастливого пути! | سفر خوشی داشته باشی! |
| Аш ме́зенкса! | Ash mezänksa! | Не за что! | بهیچ وجه! |
| Прости́ндамак! | Prostindamak! | Извини! | متاسفم! |
| Прости́ндамасть! | Prostindamastj! | Извините! | متاسفم(به جمع))! |
| Тят кя́жиякшне! | Tät käzhijakshnä! | Не сердись! | نمی‌خواستم ناراحتت کنم! |
| Ко́да тонь ле́мце? | Koda tonj lemtsä? | Как тебя зовут? | نام تو چیست؟ |
| Монь ле́мозе... | Monj lemazä... | Меня зовут... | نام من است... |
| Мъзя́ра тейть ки́зода? | Mezjara tejtj kizada? | Сколько тебе лет? | چند سال داری؟ |
| Мъзя́ра тейнза ки́зода? | Mezjara tejnza kizada? | Сколько ему (ей) лет? | چند سالش است؟ |
| Те́йне... ки́зот. | Tejnä... kizat. | Мне... лет. | من... سال دارم. |
| Те́йнза... ки́зот. | Tejnza... kizat. | Ему (ей)... лет. | او... سال دارد. |
| Мярьк сува́мс? | Märjk suvams? | Разреши войти? | ممکن است بیایم تو؟ |
| Мярьк о́замс? | Märjk ozams? | Разреши сесть? | می‌توانم بنشینم؟ |
| О́зак. | Ozak. | Присаживайся. | بفرما بنشین. |
| О́зада. | Ozada. | Присаживайтесь. | بفرمایید بنشینید. |
| Учт аф ла́мос. | Ucht af lamas. | Подожди немного. | لطفاً کمی صبر کنید. |
| Мярьк та́ргамс? | Märjk targams? | Разреши закурить? | می‌توانم سیگار بکشم؟ |
| Та́ргак. | Targak. | Кури(те). | می‌توانید(سیگار) بکشید. |
| Аф, э́няльдян, тят та́рга. | Af, enäljdän, tät targa. | Нет, пожалуйста, не кури. | لطفاً(سیگار) نکش. |
| Ко́рхтак аф ламода сяда кайгиста (сяда валомне). | Korxtak af lamada säda kajgista (säda valomnä). | Говори немного погромче (тише). | لطفاً کمی بلندتر صحبت کنید. |
| Аст ни́нге весть. | Ast ningä vestj. | Повтори ещё раз. | یکبار دیگر تکرار کنید. |
| Га́йфтек те́йне. | Gajftäk tejnä. | Позвони мне. | بمن زنگ بزن. |
| Га́йфтек те́йне сяда ме́ле. | Gajftäk tejnä säda melä. | Перезвоните мне позже. | بعداً با من تماس بگیر. |
| Сува́к. | Suvak. | Войди. | بیا تو. |
| Ётак. | Jotak. | Проходи. | ورود. |
| Ша́чема ши́цень ма́рхта! | Shachäma shitsänj marxta! | С днём рождения! | تولدت مبارک! |
| А́рьсян тейть па́ваз! | Arjsän tejtj pavaz! | Желаю тебе счастья! | برایتان آرزوی شادی دارم! |
| А́рьсян тейть о́цю сатфкст! | Arjsän tejtj otsu satvkst! | Желаю тебе больших успехов! | برایتان آرزوی موفقیت بزرگ دارم! |
| Од Ки́за ма́рхта! | Od Kiza marxta! | С Новым годом! | سال نو مبارک! |
| Ро́штува ма́рхта! | Roshtuva marxta! | С Рождеством! | کریسمس مبارک! |
| То́ньге ста́не! | Tonjgä stanä! | Тебя также! | همچنین برای شما! |