دهاقان

در وجه تسمیه دهاقان اختلاف نظرهایی وجود دارد

1. دهاقان عربی شده «دهاگان» است. دهاگان از دهگان به معنی محاسب و دهدار مشتق شده‌است. بر واژه دهگان الف تحسین افزوده شده و به دهاگان بدل گردیده که عربی شده آن دهاقان است.
2. دهاقان از «دهاق» به معنی آب بسیار و جام پر و لبریز مشتق شده است، «ان» که پیوند مکان است به این واژه اضافه شده و به معنای مکان پر آب است.
3. دهاقان از دهاقانان (جمع دهاقان) که به معنای ده‌نشین -در مورد هر ایرانی اعم از شهری و روستایی و مالک به کار می‌رفته- گرفته شده است. در فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور نیز در مورد دهاقان واژه دهقان به کار رفته است.
4. دهاقان در اصل از ده + آقایان گرفته شده : «ده آقایان»؛ و به تدریج مخفف و به صورت دهاقان تلفظ گردیده است. طرفداران این نظر معتقدند گروه اولیه ای که در این محل ساکن شده‌اند از سادات بوده اند که به آنان «آقایان» اطلاق می شده و به محل سکونت آنان «ده آقایان» می گفته‌اند.
5. دهاقان برگرفته از واژه طاقان است که هنوز هم در همان منطقه به این شهر تاقان یا تاقون گفته می‌شود. (طاقان را به دلیل سبک معماری ساختمان‌های کهن آن شهر در عهد ساسانی بر روی این شهر گذاردند)

چون در زبان‌شناسی گفتار بر نوشتار پیشی دارد تاقون به چم شهر پر از تاق و چشمه درست‌تر به نگر می‌رسد.

موقعیت ریاضی

موقعیت جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۹ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۱ درجه و ۵۶ عرض جغرافیایی می‌باشد. ارتفاع از سطح دریا ۲۰۵۰ متر می‌باشد.

آب‌وهوا (اقلیم)

دهاقان دارای آب هوای سرد و کوهستانی با زمستانهایی سرد و تابستانهایی نسبتاً معتدل می‌باشد.

مخاطرات

در «آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله (استاندارد 2800 ایران)»، دهاقان جزو مناطق با خطر نسبیِ زیاد برای زلزله عنوان شده است.

بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵) جمعیت شهر دهاقان 17945 نفر می‌باشد که با نسبت جنسیِ 104/4، 9167 نفر آن را مردان و 8778 نفر آن را زنان در قالب 5790 خانوار با بُعد 3/1 نفر تشکیل می‌دهند.

زبان و نژاد مردم این شهر فارسی می‌باشد.

دین اکثریت قریب به اتفاق مردم اسلام و مذهب آنان شیعه ‌است.

• دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان
• دانشگاه پیام نور دهاقان
• کتابخانه آیت‌اله خرد دهاقان (عمومی سابق)

آثار و بقایای تاریخی موجود در شهر نیازمند بررسی و کاوش هستند.

• مسجد میر: براساس مطالعات میراث فرهنگی استان اصفهان قدمت آن به اواخر دوره سلجوقی و اوایل دوره ایلخانی می‌رسد. این مسجد در وسط بازار و در شمال مسجد جامع واقع است. این مسجد در حال خراب شدن است رطوبت ناشی از برف و باران عامل مهم تخریب بناست.
• مسجد جامع دهاقان (مسجد حاج میرزابابا):این بنا از بناهای اوایل دوره قاجاریه ساختمان آن دارای یک هشتی در مسیر ورودی یک حیاط کوچک و شبستانی (ستوندار) است که پوشش آن را به شیوه چهارضربی اجرا کرده‌اند شبستان با آجرهایی با ابعاد ۵*۲۰*۲۰ سانتیمتر در راستای محور قبله با سه ردیف ستون، سه تایی از جنس آجر برپا شده‌است. محراب مسجد دارای تزئینات مقدس و گچبری‌هایی با نقوش اسلامی است. در پشت بام این بنا یک ساعت آفتابی واقع است که کاربرد آن تشخیص ظهر و زمان اذان نمازهای ظهر و عصر بود
• خانه حسینقلی خان خطایی :این خانه در محله قلعه واقع است. حسینقلی خان خطایی حکمران یک صد سال پیش دهاقان بود این خانه با مصالحی چون خشت به عنوان مصالح اصلی و ساختاری و آجر به عنوان مصالح فرعی برپا شده‌است.
• مقبره سلطان محمد :این مقبره که بنایی است نوساز و از یک فضای مسقف ساده تشکیل شده‌است حاوی یک سنگ قبر کامل و بخش کوچکی از یک سنگ قبر است. قدمت این مقبره به سال ۷۵۵ هـ. ق بر می‌گردد. این مقبره در کنار بازار واقع است و نشان از قدمت این قسمت شهر دارد. مساحت کل بنا ۱۰۴ متر مربع است که ۴۰ متر مربع آن حیاط تشکیل می‌دهد.
• بقعه بابا شیخ حسین انصاری و بی بی خاتون فرزندان جابربن عبدالله انصاری
• مقبره باباعلیشاه (عارف) کنار جوی باباعلیشاه و رودخانه و در سمت شمال غربی شهرقرار گرفته‌است.

شهر دهاقان از نظر موقعیت جغرافیایی بین چند کوه قرار دارد. کوه قلاری در جنوب، کوه برآفتاب در غرب و کوه دزجا در مرکز و شمال شهر دارای جلگه‌ای کم‌وسعت با شیب ملایمی از طرف جنوب به سمت شمال و از غرب به شرق است. بعد از انقلاب اسلامی بر اثر نوسازی و رشد دهاقان در امور عمرانی و شهرسازی، می‌توان شهر را به دو منطقه تقریباً مجزای جنوبی و شمالی تقسیم کرد که هر کدام دارای خصوصیاتی است.

_{تصویر سمت راست را سنجنده کرونا در 25 می 1970 و تصویر سمت چپ را سنجنده سنتینل را 13 ژوئن 2021 ثبت کرده است. تصویر نخست مربوط به پیش از انقلاب اسلامی ایران و زمانی است که از شهر شدن دهاقان کمتر از 5 سال می‌گذرد و بیشتر به صورت روستای مرکزی و مرکز حوزه‌ی نفوذ سکونتگاههای روستایی و عشایری اطراف عمل می‌نموده است. همانطور که پیداست شهر دهاقان گسترش فیزیکی زیادی نسبت به گذشته پیدا کرده ولی از میزان اراضی کشاورزی آن هم کم شده که حاکی از تغییر کاربری و آیش آبی می‌باشد. نه‌تنها شرق خیابان معلم بلکه حدفاصل خیابان شهیدبشارت تا بلوار انقلاب تماماً باغستان بوده، چند باغی که در جنوب تپه دزگاه در حاشیه مسیر قبلی رودخانه بوده به وضوح در تصویر نخست مشخص‌ است. و شکل‌گیری محلات شهری جدید و جدیدتر و انتقال «بالاشهر» همانند شهر اصفهان و برخلاف اکثر شهرهای ایران در جنوب شهر و در زمین‌های مرتفع‌تر‌ی چون پایکوه کوه «قلاری» بوده است.}

اکوسیستم

بواسطه ریزش فاضلاب‌های شهری بداخل آب‌های جاری اکوسیستم این منطقه تغییر کرده‌است. ریزش فاضلاب‌های شهری به قنات‌های قدیمی (مانند قنات‌های حسین‌آباد و قلقله) و جوی‌های آب کشاورزی و رودخانه و جاری شدن آن در سطح وسیعی از زمین‌های کشاورزی. نتیجه: آلوده شدن زمین‌های کشاورزی و آب‌های تحت‌الارضی و تخریب باغات و خشکیدن درختان چندین ساله (گردو و گلابی و غیره) و بروز امراض صعب العلاج به واسطهٔ استفاده از آب و هوای آلوده و محصولات کشاورزی آلوده. علاوه بر خشکسالی، حفر بی‌رویهٔ چاه‌های عمیق. نتیجه:اتلاف غیراصولی و پایین رفتن سطح منابع آب‌های زیرزمینی و خشکیدن قناتها و چشمه سارهای قدیمی (قنات لورک یا قلعه نوی، قنات خیرآباد و چشمهٔ بزرگ زینعلی و غیره)

گل‌ها و گیاهان

• گلسرخ در دهاقان بوفور چه در منازل وچه درمزارع یافت می‌شده‌است که متأسفانه در حال حاضر رو به کاستی است.
• گل رز دهاقان در رنگ‌های مختلف شهرت دارد (خصوصاً نوع گلخانه‌ای آن)
• گل نسترن (خوشه‌ای رونده)
• بن گل (پایه گلسرخ) اهلی در خانه‌ها و باغ‌ها و به صورت وحشی در صحراها زیاد است.
• گل لاله در رنگ‌های سفید، زرد و صورتی در مزارع و صحراها (خود رو) در اوایل بهار ظاهر می‌شود
• گل لاله سرنکون دهاقان معروفیت دارد (در صحراها و کوهستان‌های اطراف)
• گل حسرت در انواع سفید و صورتی به صورت وحشی در اواخر پائیز از زمین سر می‌زند و شباهتی بگل زعفران دارد
• سنبله به صورت وحشی در اوایل بهار سر می‌زند
• گل زنبق به صورت اهلی در باغچه‌ها و به صورت وحشی در صحرا ها وجود دارد
• گل ختمی در انواع سفید، صورتی، قرمز در مزارع و صحرا به‌طور خودرو می‌روید و چند ساله است و مصرف داروئی دارد
• گل گاوزبان به صورت خودرو در باغ‌ها و بیابان می‌روید و مصرف داروئی دارد
• نوعی از خانواده گل داوودی زرد در اوایل بهار در کنار جویبارها و چشمه‌ها می‌روید
• گل ارونه در صحراها می‌روید
• گل کلاسیر به صورت سنبله‌ای بنفش و چتری سفید در مزارع و صحراها بوفور یافت می‌شود
• گل موسیر به صورت وحشی در صحراها و کوهستان‌ها می‌روید
• گل خبازی (پنیرک ویا مامیران) مصرف داروئی دارد
• گل بومادران به رنگ زرد و بوی خاصی داردو مصرف داروئی_ رویش خودرو دارد در صحراها و باغ‌ها یافت می‌شود
• آویشن در دونوع زیره‌ای و شیرازی در کوهستان‌ها و بیابان‌ها می‌روید معطر و طعم دهنده است.
• طرپه (ترشک) به صورت خودرو می‌روید و در تهیه آش‌ها و سوپ‌ها مصرف می‌شود

• جغرافیای استان اصفهان. ناشر آموزش و پرورش
• «پرتال استان اصفهان - دهاقان (سمیرم سفلی)». Internet Archive. ۲۰۱۲-۰۷-۱۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴.
• «سایت فرمانداری شهرستان دهاقان». سایت فرمانداری شهرستان دهاقان. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴.
• «سایت رسمی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان». شرکت آب منطقه‌ای اصفهان. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴.
• خالصی، عباسعلی (۲۰۱۴-۱۰-۱۴). «وب سایت رسمی دفتر فرهنگ اسلامی». وب سایت رسمی دفتر فرهنگ اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در 23 اكتبر 2014. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴.
• «شهرداری دهاقان». شهرداری دهاقان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ مارس ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۱۴.