دشمن‌زیاری
دُشمَن زیاری از ایلات قوم لر و یکی از چهار ایل چهاربنیچه (نویی،دشمن زیاری،بویراحمد، چرام)میباشد. اکثریت ایل دشمن زیاری ساکن فارس و کهگیلویه و بویر احمد و بوشهر می‌باشند.
طوایف این ایل در کهگیلویه متشکل از طایفه‌های سلطانعلی (سلطلی) ،الیاسی، گشتاسبی، شیخعالی، بویری، قلندری، نویی، شیخ جابری، سادات تابعه (سادات راک و چغل، سادات مشهدی، سادات نورالدین عباس، سادات کوشک ابول، سادات کلات) ساکن استان کهگیلویه و بویراحمد، و در منطقه ی فارس(ممسنی) متشکل از طوایف سلطانی، مهمیدی، مشایخ شیخ ممویی (بوآ)، حسنی، کلاه سیاه و تیرتاج ساکن شهرستان ممسنی و طایفه قلی ساکن شبانکاره استان بوشهر،.میباشد. مرکز ایل دشمن زیاری کهگیلویه روستای زیبای قلعه دختر و مرکز دشمن زیاری ممسنی روستای دولت آباد میباشد.
اجداد دشمن‌زیاری‌ها آل کاکویه اولین فاتحان بغداد پس از اسلام می باشند. نام دشمن‌زیاری به خاطر تعقیب و دشمنی با خاندان آل‌زیار بر آنان نهاده شد ، به جنگاوری مشهور بوده و در جنگ‌های کوچک و بزرگ بسیاری شرکت داشته در لشکرکشی نادر شاه افشار به هندوستان، عده‌ای از جنگاوران دشمن زیاری به فرمانِ خانِ گشتاسبی در لشکر نادر شاه در جنگ کرنال حضور داشتند. همچنین شاه افشار در جنگ‌های ایران و عثمانی از سربازان دشمن زیاری بهره بسیار جسته.
مولف فارسنامه ناصری در مورد آنان می نویسد : " دشمن زیاری نام دو طایفه است . آنچه که در نواحی شولِستانِ مَمَسَنی توقف دارند آنها را دشمن زیاری مَمَسَنی گویند و آنچه در کهگیلویه توقف دارند ، آنها را دشمن زیاری کهگیلویه گویند و دشمن زیاری کهگیلویه دوقسمت شده یکی را " الیاسی " و دیگری را " گشتاسبی " گویند و هریک چندین تیره گشته اند مانند : باوردیناری ، بویری ، سلطانی ، سودیناری ، شیر محمدی ، قلندری ، این شش تیره از الیاسی است و میراحمدی ، از گُشتاسبی است و کلانتر دشمن زیاری در قدیم از تیره شیرمحمدی بود و شماره تمام این تیره های دشمن زیاری از چهارصد خانوار نگذرد و در دولت نادرشاهی ، محمدخان گُشتاسبی دشمن زیاری کلانتر این ناحیه و ضابط تمام " چهار بنیچه جاکی " کهگیلویه بود و خانه عالی در قصبه " دِهدَشت " بساخت و سالها به بزرگی گذرانید و تا کنون آن خانه و توابع آن برای استحکامی آن از گچ و سنگ باقی است و بعد از وفات محمدخان گُشتاسبی کلانتری این ناحیه به فریدون خان اِلیاسی قرار گرفت و بعد از وفات او پسرش جمشیدخان به جای پدر نشست و بعد از وفات او پسرش رستم خان دشمن زیاری به کلانتری برقرار گردید و تا کنون باقی است.
پس از شکست زندیان و کشته شدن لطفعلی خان زند، دشمن‌زیاری‌ها توسط قاجاریان سرکوب شدند و مرکز حکومت خان دشمن زیاری (شهر دهدشت کنونی) به دست قاجاریان تسخیر و غارت شد. این وقایع باعث از هم گسیختگی و پراکندگی ایشان و کوچ برخی از طوایف این ایل به اقصی نقاط جنوب اعم از استان فارس، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان و بوشهر گشت.
جمعیت کل ایل دشمن زیاری و سادات تابعه در ایران بیش از ۱۵۰۰۰۰نفر برآورد شده‌است.
سکونتگاه
اکنون نوادگان این ایل کم و بیش در اکثر مناطق ایران به ویژه جنوب کشور پراکنده‌اند اما بخش اعظم ایل دشمن‌زیاری در استان کهگیلویه و بویراحمد شهرستان کهگیلویه (در روستاهای کلات، کوشک دشمن زیاری، گچی، زیرنا، آبریز، سرخون،برافتاب،لیرکک،راک،گندک،کنجه زار، داریاب،دره ی کل،قلعه دختر،گاودانه،چم مورد، سه گدار، کری، بیدانجیر، مله سبز، قلعهٔ گل، دشت قاضی، دشت بن، ده شیخان و … و مناطق سردسیری دالون و جوکار) ساکن هستند.بخش دیگری از این ایل بصورت پراکنده واقع در گچساران، بویراحمد، بهمئی و استان فارس در دشمن زیاری در شهرستان ممسنی، بخش بیضا از شهرستان سپیدان و بخش چنارشاهیجان از استان فارس هستند که از قدیم در این منطقه بوده‌اند.
<a href="https://uupload.ir/" target="_blank"><img src="https://s6.uupload.ir/files/img_۲۰۲۰۱۰۰۷_۱۷۰۷۰۵_ft51.jpg" border="0" alt="آپلود عکس" /></a>
یکی از طوایف ایل دشمن زیاری به‌نام طایفه قلی نیز از کلاه‌سیاه واقع دردشمن زیاری از ممسنی در استان فارس به یکی از بخش‌های دشتستان در استان بوشهر به‌نام ده‌کهنه که امروزه شبانکاره نام دارد کوچ نمودند.