دبیران

بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ این شهر ۱۲،۶۸۲ تن جمعیت دارد، که اکثریت آن فارسی زبانان و عرب زبانان هستند(عرب: جباره، ایل شیری)و(فارس:ایل باسری و بومیان) .

هسته اولیه شکل گیری شهر دبیران مربوط به ابتدای دهه نخست 1300 هجری شمسی است که برخی از خانواده های عشایر کوچ نشین، سکونت و یکجانشین را در دشت دوبران برگزیدند و اولین خانه ها را در مکان فعلی شهر دبیران بنا کردند.همچنین مطلع باشید که قومیت فارس که یکی از سه قومیت این شهر است از طایفه بزرگ دره‌شوری است(البته از نگارش‌ها و علائم حکاکی شده روی سنگها در اطراف شهر و حتی گورستان های قدیمی و گفته دوستان باستان شناس، قدمت دبیران به زمان حکومت ساسانیان می رسد، هرچند دبیران فعلی براساس یکجا نشینی عشایر قدمت چندانی در حدود 100 سال بیشتر ندارد) وجود مراتع غنی و آب و هوای مساعد در دشت و دامنه های اطراف دوبران باعث شده بود تا دامها و گوسفندان دو دفعه یا دو بار در سال برون (به معنای پشم چینی و زایمان) داشته باشند که بر این اساس این مکان را دوبران نامیدند. البته روایت دیگری نیز وجود دارد که وجود رودخانه فصلی که از مرکز شهر عبور می کند، باعث دو بر (دو طرف) شده است که بر اساس آن این مکان را دوبران نامیده اند. البته به نقل از افراد پیر وجه تسمیه دیگری نیز داشته که بخاطر انتقال اب قنات در بالای گردنه مشهور به چک دو نقطه از کوه به شکل ماهرانه ای بریده شده وبخاطر قدمت بیشتر قنات وبرش های انجام به احتمال بیشتر اسم این قنات قنات دوبران بوده وزمینی که شهر در ان بناشده هم زمین کشاورزی همین ملک بوده واسم این روستا نیز به خاطر همین ملک دوبران گذاشته شده اما نام دبیران جدید است. از تیرماه ۱۳۸۴ و بنا به تصویب هیئت وزیران روستای دوبران به شهر تبدیل شد و نام جدید آن را دبیران نام نهادند. لازم است ذکر شود که پیش از آن، هیئت وزیران در سال ۱۳۷۱ با تصویب تغییرات تقسیمات کشور در منطقه، دهستان دشت خاک به مرکزیت دوبران را دهستان دبیران نام نهاده بودند.

این شهر در ۲۸ درجه ۲۴ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۱۱ دقیقه طول شرقی و در ارتفاع ۱۱۷۰ متر از سطح دریا قرار دارد.

به دلیل قرارگیری در عرضهای پایین جغرافیایی و فعالیت پرفشار جنب حاره و به دلیل دوری از منابع رطوبت، دارای آب و هوای گرم و نیمه خشک است. با این شرایط میانگین بارش سالانه از ۲۰۰ میلی‌متر تجاوز نمی‌کند.
در این شهر بیشینه دما ۴۵ درجه در تیر و مرداد ماه و کمینه دما ۵ درجه زیر صفر در اواخر دی ماه می‌باشد.(تابستان های بسیار گرم و زمستان های سوزناک و خشک از ویژگی های آب و هوایی این دیار است)
ساختار و سازندهای زمین‌شناسی شهر دبیران و اطراف آن عمدتاً مربوط به دوران دوم و سوم زمین‌شناسی به ویژه متأثر از گروه فارس (میشان و آسماری جهرم) و هرمز می‌باشد. معدن نمک (کوه نمک) نزدیک امامزاده شاه عملدار با ذخیره قطعی ۸۰۰ هزار تن، در ۱۰ کیلومتری جنوب دبیران و همچنین معدن گچ دشت خاک تنها منابع معدنی این شهر است.

بنا بر سرشماری ۱۳۹۰ جمهوری اسلامی ایران، دبیران با ۱۲۶۸۲ نفر جمعیت (۳۱۸۸ خانوار و ۶۳۴۶ مرد و ۶۳۳۶ زن) دومین شهر بزرگ شهرستان زرین دشت پس از مرکز آن حاجی‌آباد (۲۰۵۰۱ نفر) است. از نظر قومیتی، دو قوم فارس و عرب و اندکی هم لر در این شهر ساکن هستند. براساس آمار موجود حدود 70 درصد جمعیت دبیران را اعراب تشکیل می‌دهند. اعراب ساکن در دبیران از ایل عرب جباره (از نوادگان صحابه پیامبر، جابر ابن عبدالله انصاری) یکی از ایلات خمسه می‌باشند. تمامی تیره‌ها و قبایل ساکن در دبیران عشایر بوده‌اند که در ابتدای حکومت پهلوی در دوره رضاشاه در این منطقه یکجانشین شده‌اند. مردمان این شهر از مرد و زن بچه و جوان بسیار سخت کوش و زحمت کشیده هستند و با توجه به اینکه جز کشاورزی و دامداری اشتغال دیگری رواج نداشته، باتوجه به خشکسالی های پی‌در‌پی، این افراد دست از کار نکشیده اند.

مردمان این شهر بسیار متدین و مذهبی هستند به گونه ای که مراسم دهه محرم و به ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا را با شکوه و سنتهای خاصی برگزار می‌کنند.

تقریباً هیچ گونه صنعت مهمی در این شهر وجود ندارد و اقتصاد این شهر به کشاورزی، دامداری و فعالیت‌های تجاری(در دهه اخیر تعداد زیادی از مردم این شهر به خرید و فروش انواع خودرو و بنگاه داری روی آورده اند که موفق شدند دراین زمینه نام دبیران را بگوش خریداران خودرو در استان و استان‌های همجوار برسانند) وابسته است. مهم‌ترین صنایع دستی آن قالی بافی است. دبیران قطب کشاورزی شهرستان زرین دشت است و مهم‌ترین محصولات آن جو، گندم، هندوانه و پنبه است. اما مشکل اصلی دشت دبیران برای کشاورزی، کم‌آبی است. کشاورزان آب را از عمق حدود ۲۰۰ متری زمین استخراج می‌کنند. خشکسالیهای اخیر و برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی، باعث پایین رفتن آب و خشک شدن برخی چاه شده و کشاورزی منطقه را دچار بحران کرده‌است.

یکی از سیاست‌های دولت برای مبارزه با پایین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی، احداث بندهای خاکی است. احداث سد خاکی بر روی رودخانه فصلی بزرگ انگبینه، یکی از پروژه‌های بزرگ منطقه‌ای در خصوص آبخیزداری بوده‌است.

امامزاده شاه علمدار

شاه علمدار یکی از نوادگان امام موسی کاظم است که مقبره آن در ۸ کیلومتری جنوب دیبران و در دامنه کوهی به نام امامزاده (کوه شاه علمدار) قرار دارد. این امامزاده در گذشته دارای معماری سنتی و خشتی و گلی بود اما از سال ۱۳۸۷ ساختمان امامزاده به وسیله مصالح بتونی و آهنی و آجر نوسازی شد. وجود چشمه آب، کُنارهای قدیمی همیشه سبز (کنار عزا) به همراه ارتفاعات زیبا با اشکال ژئومورفولوژی کارستیکی (آهکی)، زمینه مناسبی را برای گردشگری زیارتی و اکوتوریسم فراهم کرده‌است.

چَک

تفرجگاهی در ۵ کیلومتری شمال غربی دبیران و در جاده دبیران ـ فسا (جاده در دست احداث است) است. وجود چشمه سار و رشته قنات به همراه نحوه هدایت و انتقال آب در صخره‌های کوهستانی (برش صخره به عمق سه متر برای عبور آب) و احداث آسیاب آبی بر رو آن و در کنار آن وجود تعدادی درخت نخل و کُنار منظره طبیعی زیبایی را خلق کرده‌است و هر ساله پذیرش دوستداران طبیت گردی (اکوتوریسم) در منطقه می‌باشد. به فاصله یک کیلومتری از این نقطه و در بالادست قنات، وجود رودخانه فصلی عریض این ناحیه به نام «هفت گولال» مقنیان و مهندسان سنتی این منطقه را بر آن داشته‌است تا برای عبور آب از این رودخانه یکی از دقیق‌ترین و زیباترین سازه‌های آبی سنتی در فلات مرکزی ایران خلق کنند. این سازه به گونه‌ای است که آب در کرانه رودخانه وارد یک چاه قیفی مانند شده که دهانه آن گشاد (به قطر یک متر) و عمق آن تنگ (به قطر ۵۰ سانتیمتر) و سپس از طریق کانال سفالی و ساروجی از زیر بستر رودخانه آب را به کرانه دیگر رودخانه می‌رساند. در اینجا آب به وسیله یک چاه دیگر همانند چاه قبلی اما با سطح ارتفاعی کمتر نسبت به چاه مقابل، آب را به سطح زمین می‌آورد. این سازه آبی در محل به «نر و لاس (ماده)» معروف است.

قلعه کهنه

قلعه کهنه، قلعه‌ای قدیمی است که از خشت و گل ساخته شده و در ۲ کیلومتری شمال شرقی دبیران قرار دارد. قدمت تاریخی این قلعه مشخص نیست و در کتاب‌های تاریخی نیامده است. اما این قلعه شباهت بسیاری با قلعه‌های موجود در منطقه سریزد شهر یزد دارد که قدمت آن‌ها مربوط به دوره ساسانیان و برخی از آن‌ها مربوط به دوره صفویه است.

تاریخ مدونی از شهر دبیران وجود ندارد و آنچه موجود است تاریخ شفاهی و روایی مردمی است. آنچه که مشخص است این است که دبیران فعلی حاصل سیاست‌های یکجانشینی و تخت قاپو رضاخانی است،هرچند سنگ نوشته ها و حکاکی هایی که در حوالی شهر مشاهده می‌شود و گفته باستان شناسان از زمان ساسانیان در این حوالی آبادی وجود داشته. محرومیت، عقب ماندگی و بی‌توجهی به هویتهای فرهنگی و دینی، مردم دبیران را بر آن داشت که همگام با مردم سایر شهرهای ایران علیه رژیم استبدادی پهلوی به پا خیزند. بر این اساس، در ایام بهمن 57 درگیریهای پیش آمده بین نیروهای مردمی و نیروهای امنیتی در جلو محوطه پاسگاه دبیران در روزهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، منجر کشته‌شدن حسین مرادی از اهالی این شهر شد. از این رو، شهید حسین مرادی، نخستین شهید شهرستان‌های زرین دشت و داراب لقب گرفت. یکی از حوادث مهمی که در شهر دبیران روی داده است وقوع دو زلزله در شامگاه پنجشنبه ۱۸ تیرماه ۱۳۸۲ش به قدرت ۵/۶ و ۵/۸ ریشتر بوده‌است که به منازل مسکونی و بافت خشت و گلی این شهر خسارت جدی وارد کرد. تاکنون شهرداری دبیران سه شهردار به خود دیده است. نخستین شهردار حمید کشتکار (۱۳۸۶ تا ۱۳۸۲) و دومین شهردار یاسر شریعتی (۱۳۹۲–۱۳۸۶) بوده‌است. سومین شهردار دبیران عبدالحسین هاشمی بوده است (1392_1396) چهارمین شهردار هم مجددا یاسر شریعتی بوده است (1397_1400)

نمای شهر دبیران