خواف (ولایت)

خواف، در کتاب تاریخ الحاکم و احسن‌التقاسیم مقدسی، در شمار ولایت‌های دوازده‌گانه نیشابور آمده‌است همچنین ابن‌رسته و احمد یعقوبی، خواف را از ولایت‌ها یا رستاق‌های نیشابور ضبط کرده‌اند. ابوعبدالله الحاکم، دربارهٔ خواف نوشته‌است: متصل به زوزن است و سلومد یکی از روستاهای آن است و در شمار هفت روستایی است که با قهندز (کهندژ) بنا نهاده‌اند. یاقوت حموی؛ خواف را قصبه بزرگی از توابع نیشابور در خراسان دانسته که از یک سوی به پوشنگ هرات پیوسته و از سوی دیگر به زوزن. شامل صد قریه، و در آن سه شهر است: سنجان، سیراوند و خرجرد. حمدالله مستوفی؛ از محصولات خواف، علاوه بر انگور و انار، به خربزه، انجیر و معدن آهن و روناس و ابریشم اشاره کرده‌است. از نوشته‌های حافظ ابرو چنین مشخص است که در این زمان (قرن نهم هجری)، مدت‌هاست که ولایت خواف، از اعمال نیشابور نبوده و در توابع دیوان هرات قرار گرفته‌است.

شهر سلومد

ابوعبدالله حاکم، سلومد را از توابع ولایت خواف ذکر کرده و نوشته‌است: ابوقابوس، که مدت‌ها مَلِکِ شام بود، از سلومد خواف است. دهخدا، به نقل از حدود العالم، دربارهٔ این شهر، نوشته‌است: شهرکی است به خراسان، در حدود نیشابور، با کشت و برز و و از وی کرباس خیزد. امروزه سلامه و سلامی، خوانده می‌شود و از روستاهای آباد ناحیه خواف است. کوشکی قدیمی، حدود نیم قرن قبل از این، در آنجا از زیر خاک بیرون آموردند که به همت مالک آن، بازسازی و تکمیل شد.

در کتاب معجم البلدان، از دو تن از اهالی علم و ادب ولایت خواف، یاد شده‌است که از این جمله‌اند: ابومظفر احمد بن مظفر خوافی (فقیه شافعی؛ وفات به سال ۵۰۰ هجری در طوس) و ابوالحسن علی بن قاسم بن علی خوافی (ادیب و شاعر). همچنین در کتاب تاریخ الحاکم از ابوالحسن خوافی (علی بن قاسم بن علی نیشابوری؛ ادیب و شاعر) از بزرگان و عالمان منسوب به ولایت خواف یاد شده و محمدرضا شفیعی کدکنی در یادداشت‌هایش بر تاریخ نیشابور الحاکم، به نقل از تذکره دولتشاه سمرقندی؛ محمد مظفر، حاکم مقتدر فارس را، از مردم سلومد معرفی نموده‌است.

• «احسن‌التقاسیم فی معرفةالاقالیم»، تألیف ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی، ترجمه علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ۱۳۶۱.
• «تاریخ حافظ ابرو»، تألیف عبدالله بن لطف‌الله المدعو بحافظ ابرو، تصحیح و مقدمه دوروتیا کرافولسکی، فیسبادن: ۱۹۸۲.
• «تاریخ نیشابور»، ابوعبدالله حاکم نیشابوری، ترجمه محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه، ۱۳۷۵.
• «دانشنامه جهان اسلام»، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، تهران: ۱۳۹۰.
• «لغت‌نامه»، علی‌اکبر دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران: ۱۳۷۷.
• «معجم‌البلدان»، شهاب‌الدین ابی‌عبدالله یاقوت بن عبدالله الحموی الرومی البغدادی، بیروت: دار صادر، ۱۹۷۷م.
• «نزهةالقلوب»، حمدالله مستوفی، گی لسترنج، لیدن: ۱۹۱۵م.