حساب کاربری
​
تغیر مسیر یافته از - خستگی مزمن
زمان تقریبی مطالعه: 18 دقیقه
لینک کوتاه

سندرم خستگی مزمن

نشانگان خستگی مزمن (CFS)، آنسفالومیلیت میالژیک (ME) نیز نامیده می‌شود، یک بیماری پزشکی پیچیده، خسته کننده و طولانی مدت است که با علائم و معیارهای اولیه مورد نیاز تشخیص داده می‌شود، که اغلب شامل طیف وسیعی از علائم است. تشخیص به صورت تشدید علایم پس از فعالیت فیزیکی جزئی یا فعالیت ذهنی گذاشته می‌شود و به عنوان ضعف و بدن درد پس از فعالیتی (PEM) نیز شناخته می‌شود؛ این اختلال ظرفیت انجام کارهایی را که قبل از بیماری معمول بودند کاهش می‌دهد. اختلالات خواب عدم تحمل ارتواستاتیک (مشکل نشستن و ایستادن) و اختلال عملکرد شناختی نیز از موارد تشخیصی هستند. سایر علائم شایع ممکن است شامل سیستم‌های متعدد بدن باشد و درد مزمن نیز شایع است. در حالی که علت آن درک نشده‌است، مکانیسم‌های پیشنهادی شامل استرس‌های بیولوژیکی ، ژنتیکی، عفونی و جسمی یا روانی مؤثر بر بیوشیمی بدن هستند. تشخیص براساس علائم بیمار است زیرا هیچ آزمایش تشخیصی تأیید شده‌ای در دسترس نیست. خستگی در CFS به دلیل فعالیت مداوم شدید نیست، با استراحت خیلی برطرف نمی‌شود و به دلیل شرایط پزشکی قبلی نیست. خستگی در بسیاری از بیماری‌ها یک علامت شایع است، اما خستگی و شدت غیرقابل توجیه اختلال عملکرد در CFS در بیماری‌های دیگر نسبتاً نادر است. افراد مبتلا به CFS ممکن است با گذشت زمان بهبود یابند یا بهتر شوند، اما برخی از آنها به مدت طولانی تحت تأثیر شدید هستند و ممکن است از کار افتادگی پیدا کنند. هیچ روش درمانی یا دارویی برای درمان علت بیماری تأیید نشده‌است. درمان در علائم‌شناسی است. CDC توصیه می‌کند برای جلوگیری از بدتر شدن علائم (مدیریت فعالیت‌های شخصی) را انجام دهد. شواهد محدود نشان می‌دهد که rintatolimod، مشاوره و ورزش درجه‌بندی شده به برخی از بیماران کمک می‌کند. حدود ۱٪ بیماران در نظام مراقبت‌های اولیه CFS دارند. تخمین میزان بروز بسیار متفاوت است زیرا مطالعات اپیدمیولوژیک بیماری را به‌طور غیر متفاوتی تعریف می‌کنند. تخمین زده شده‌است که ۸۳۶۰۰۰ تا ۲٫۵ میلیون آمریکایی و ۲۵۰٬۰۰۰ تا ۱٬۲۵۰٬۰۰۰ نفر در انگلستان CFS دارند. CFS در زنان ۱٫۵ تا ۲ برابر مردان رخ می‌دهد. این بیماری معمولاً بزرگسالان بین ۴۰ تا ۶۰ سال را درگیر می‌کند. ممکن است در سنین دیگر، از جمله کودکی، رخ دهد. مطالعات دیگر حاکی از آن است که حدود ۰٫۵٪ از کودکان CFS دارند و این شیوع در نوجوانان بیشتر از کودکان کم سن است. سندرم خستگی مزمن دلیل اصلی غیبت در مدرسه است. CFS باعث کاهش سلامتی، شادی و بهره‌وری می‌شود. اما در جنجال‌های مربوط به سندرم خستگی مزمن|مورد بسیاری از جنبه‌های این اختلال اختلاف نظر وجود دارد. پزشکان، محققان و طرفداران بیمار اسامی مختلف و معیارهای تشخیصی را ترویج می‌کنند. شواهد دلایل و معالجه پیشنهادی اغلب ضعیف یا متناقض است.

سندرم خستگی مزمن
تخصصعصب‌شناسی، روماتولوژی ویرایش این در ویکی‌داده
طبقه‌بندی و منابع بیرونی
آی‌سی‌دی-۱۰G93.3
آی‌سی‌دی-۹-سی‌ام780.71
دادگان بیماری‌ها1645
مدلاین پلاس001244
ئی‌مدیسینmed/۳۳۹۲ ped/2795
پیشنت پلاسسندرم خستگی مزمن
سمپD015673
[ویرایش در ویکی‌داده]

فهرست

  • ۱ علایم و نشانه‌ها
    • ۱.۱ سایر علایم شایع
  • ۲ شروع علایم
  • ۳ عملکرد جسمانی
  • ۴ عملکرد شناختی
  • ۵ علل
  • ۶ عفونت‌های ویروسی و سایر عفونت‌ها
  • ۷ تشخیص
  • ۸ تشخیص‌های افتراقی
  • ۹ مدیریت علایم
    • ۹.۱ قدم زدن
    • ۹.۲ ورزش
    • ۹.۳ مشاوره
    • ۹.۴ تغذیه
  • ۱۰ روش‌های درمانی
    • ۱۰.۱ درمان شناختی رفتاری
    • ۱۰.۲ ورزش درمانی درجه‌بندی شده
  • ۱۱ علائم
  • ۱۲ جستار های وابسته
  • ۱۳ منابع

علایم و نشانه‌ها

مراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های ایالات متحده (CDC) این معیارها را برای تشخیص توصیه می‌کند:

  1. توانایی انجام فعالیتهای معمول نسبت به قبل از بیماری بسیار کاهش یافته‌است. این افت سطح فعالیت همراه با خستگی رخ می‌دهد و باید شش ماه یا بیشتر طول بکشد.
  2. بدتر شدن علائم پس از فعالیت بدنی یا ذهنی که قبل از بیماری مشکلی ایجاد نمی‌کرد. پیش‌بینی میزان فعالیتی که ممکن است باعث تشدید بیماری شود برای فرد دشوار است و این کاهش اغلب ۱۲ تا ۴۸ ساعت پس از فعالیت بروز می‌کند. «عود» یا «سقوط» ممکن است روزها، هفته‌ها یا بیشتر طول بکشد. این به عنوان بیماری پس از ورزش نیز (PEM) شناخته می‌شود.
  3. مشکلات خواب. مردم هنوز هم ممکن است احساس خستگی پس از خواب شبانه کافی داشته باشند، یا ممکن است برای بیدار ماندن، خواب رفتن یا در خواب ماندن تلاش زیادی بکنند.

علاوه بر این، یکی از علائم زیر باید وجود داشته باشد:

  • مشکلات تفکر و حافظه (اختلال عملکرد شناختی، گاهی اوقات به عنوان «مه مغزی» توصیف می‌شود)
  • در حالت ایستاده یا نشسته سبکی سر، سرگیجه، ضعف، غش یا تغییرات بینایی ممکن است رخ دهد (عدم تحمل ارتواستاتیک)

سایر علایم شایع

سیاری، اما نه همه افراد مبتلا به ME / CFS گزارش می‌دهند: درد عضلانی، درد مفصل بدون تورم یا قرمزی و سردرد گره‌های لنفاوی حساس در گردن یا زیر بغل گلو درد سندرم روده تحریکپذیر لرز و تعریق شبانه آلرژی و حساسیت به غذاها، بوها، مواد شیمیایی، نورها یا سر و صدا تنگی نفس ضربان قلب نامنظم CDC پیشنهاد می‌کند افرادی که علائمی شبیه CFS دارند، برای رد چندین بیماری قابل درمان با پزشک مشورت کنند: بیماری لایم، «اختلالات خواب، اختلال افسردگی اساسی، سو مصرف الکل / مواد ، دیابت شیرین، کم کاری تیروئید، مونونوکلئوز (مونو)، لوپوس، مولتیپل اسکلروزیس (MS)، هپاتیت مزمن و بدخیمی‌های مختلف». داروها همچنین می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند که علائم CFS را تقلید می‌کند. حساسیت مرکزی یا افزایش حساسیت به محرک‌های حسی مانند درد در CFS مشاهده شده‌است. حساسیت به درد بعد از ورزش افزایش می‌یابد، که برعکس الگوی طبیعی است.

شروع علایم

شروع تدریجی یا ناگهانی بیماری ممکن است اتفاق بیفتد و مطالعات نتایج متفاوتی دارند که در چه حالتی بیشتر اتفاق می‌افتد.

عملکرد جسمانی

ظرفیت عملکردی افراد مبتلا به CFS بسیار متفاوت است. برخی از افراد مبتلا به CFS زندگی نسبتاً طبیعی دارند. برخی دیگر کاملاً وابسته به تخت خواب هستند و نمی‌توانند از خود مراقبت کنند. برای اکثر افراد مبتلا به CFS، کار، مدرسه و فعالیتهای خانوادگی برای مدت طولانی به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. شدت علائم و معلولیت بدون توجه به جنسیت یکسان است و بسیاری از افراد درد مزمن شدیدی را تجربه می‌کنند. افراد گزارش می‌کنند که میزان فعالیتهای بدنی بسیار مهم است. همچنین، کاهش پیچیدگی فعالیت مشاهده شده‌است. اختلال گزارش شده با سایر شرایط خسته کننده پزشکی از جمله ایدز مرحله پایانی، لوپوس، آرتریت روماتوئید، بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) و بیماری کلیوی در مرحله نهایی قابل مقایسه است. CFS بیشتر از شرایط پزشکی مانند بیماری مولتیپل اسکلروزیس، نارسایی احتقانی قلب یا دیابت نوع II بر وضعیت عملکرد و رفاه فرد تأثیر می‌گذارد. اغلب، دوره‌های بهبودی و عود علائم رخ می‌دهد، که مدیریت بیماری را دشوار می‌کند. افرادی که برای یک دوره احساس بهتر می‌کنند ممکن است بیش از حد فعالیت خود را افزایش دهند و نتیجه آن می‌تواند بدتر شدن علائم آنها با عود بیماری باشد. حدود ۲۵٪ از افراد مبتلا به CFS در طول بیماری خود، اغلب برای دهه‌ها، برای مدت طولانی در خانه یا در بستر هستند. حدود ۷۵٪ به دلیل بیماری قادر به کار نیستند. بیش از نیمی از آنها از مزایای معلولیت یا مرخصی استعلاجی موقت برخوردار بودند و کمتر از یک پنجم تمام وقت کار می‌کردند. کودکانی که با CFS بیمار می‌شوند، دلیل اصلی عدم حضور در مدرسه هستند. افراد مبتلا به CFS در پرسشنامه کیفیت زندگی SF-36، به ویژه در زیر مقیاس‌های مربوط به نشاط، عملکرد جسمی، سلامت عمومی، نقش جسمی و عملکرد اجتماعی، امتیازات خود را کاهش داده‌اند. با این حال، مقیاس‌های زیر برای «نقش عاطفی» و سلامت روان در بیماران CFS با کنترل‌های سالم سازگار بودند و نه به‌طور قابل توجهی پایین‌تر. هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی مستقیم فقط در ایالات متحده سالانه بین ۹ تا ۱۴ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

عملکرد شناختی

اختلال عملکرد شناختی به دلیل تأثیر منفی آن بر عملکرد شغلی و اجتماعی، یکی از جنبه‌های ناتوان کننده CFS است. ۵۰ تا ۸۰ تخمین زده می‌شود که افراد مبتلا به CFS از نظر شناختی دارای مشکلات جدی هستند. علائم شناختی عمدتاً به دلیل کمبود توجه، حافظه و زمان واکنش است. توانایی‌های شناختی اندازه‌گیری شده در زیر مقادیر طبیعی پیش‌بینی شده‌است و احتمالاً بر فعالیت‌های روزمره تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، افزایش اشتباهات رایج، فراموش کردن کارهای برنامه‌ریزی شده یا مشکل در پاسخ دادن هنگام صحبت با آنها مشاهده می‌شود. سرعت پردازش اطلاعات ساده و پیچیده مستلزم داشتن حافظه کاری در مدت زمان طولانی، متوسط تا بسیار کم نقص دارند. این کمبودها به‌طور کلی با ادراکات بیمار سازگار است. به نظر نمی‌رسد توانایی‌های ادراکی، سرعت حرکتی، زبان، استدلال و هوش تغییر چشمگیری داشته باشد. هنگامی که وضعیت بهداشت ضعیف تری گزارش می‌شود، ادراک شخص از مشکلات شناختی خود اغلب بیشتر است. عملکرد بدنی بهتر در مبتلایان به CFS با مشکل بینایی و ادراکی و شکایات مربوط به پردازش زبان کمتری همراه است.

علل

علت CFS ناشناخته است. تصور می‌شود که عوامل ژنتیکی، فیزیولوژیکی و روانشناختی برای ایجاد و تداوم شرایط با هم کار می‌کنند. گزارش سال ۲۰۱۶ مؤسسه پزشکی بیان می‌کند که CFS یک بیماری مبتنی بر بیولوژیک است، اما این ناهنجاری‌های بیولوژیکی حساس و خاص نیستند تا به عنوان یک تشخیص مفید باشند. از آنجا که ممکن است به عنوان یک بیماری شبیه آنفلوانزا با شروع ناگهانی شروع شود، علل مختلف عفونی ارائه شده‌است، اما شواهد برای حمایت از چنین علتی کافی نیستند. عفونت‌های پیشنهادی شامل مونونوکلئوز، کلامیدوفیلا پنومونیه، ویروس هرپس انسانی ۶ و بیماری لایم است. ممکن است التهاب در آن دخیل باشد. غالباً، این بیماری یک بیماری ویروسی مانند مونونوکلئوز یا ورم معده و روده را به دنبال خواهد داشت. این اختلال در زنان بیشتر از مردان وجود دارد. یک متاآنالیز بزرگ در سال ۲۰۲۰ تخمین زده‌است که بین ۱٫۵ تا ۲٫۰ برابر موارد بیشتر زنان هستند. این بررسی تصدیق کرد که تعاریف موردی مختلف و روشهای تشخیصی در مجموعه داده‌ها دامنه وسیعی از میزان شیوع را به همراه دارد. CDC تخمین می‌زند که CFS در زنان چهار برابر بیشتر از مردان رخ می‌دهد. این بیماری می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما بیشتر در افراد بین ۴۰ تا ۶۰ سال است. CFS در میان کودکان و نوجوانان کمتر از بزرگسالان است. به نظر می‌رسد خویشاوندان خون کسانی که CFS دارند بیشتر مستعد هستند، و این بدان معناست که عوامل ژنتیکی ممکن است خطر ابتلا به بیماری را افزایش دهند.

عفونت‌های ویروسی و سایر عفونت‌ها

اصطلاح سندرم خستگی پس از ویروس (PVFS) برای توصیف علائم CFS مانند که پس از عفونت ویروسی رخ می‌دهد استفاده می‌شود. در یک بررسی اخیر مشخص شد که فعالیت آنتی‌بادی ویروس Epstein-Barr (EBV) در بیماران مبتلا به CFS بیشتر است و احتمالاً زیرمجموعه ای از بیماران مبتلا به CFS فعالیت EBV را در مقایسه با گروه شاهد افزایش می‌دهند. عفونت ویروسی یک فاکتور خطر قابل توجه برای CFS است، با یک مطالعه که ۲۲٪ از افراد مبتلا به ویروس اپشتین بار شش ماه بعد خستگی را تجربه کرده‌اند و 9% CFS دقیق تعریف شده‌است.

تشخیص

هیچ نوع ناهنجاری آزمایشگاهی مشخصی برای تشخیص CFS تأیید نشده‌است. در حالی که ناهنجاریهای جسمی یافت می‌شود، هیچ یافته‌ای برای تشخیص کافی نیست. خون، ادرار و سایر آزمایشات برای رد سایر شرایطی که می‌توانند مسئول علائم باشند استفاده می‌شود. CDC اظهار می‌دارد که برای کمک به تشخیص باید سابقه پزشکی گرفته شود و معاینه ذهنی و جسمی انجام شود.

تشخیص‌های افتراقی

برخی از شرایط پزشکی می‌توانند باعث خستگی مزمن شوند و باید قبل از تشخیص CFS رد شوند. کم‌کاری تیروئید، کم خونی، بیماری سلیاک (که می‌تواند بدون علائم دستگاه گوارش اتفاق بیفتد)، دیابت و برخی اختلالات روانپزشکی تعدادی از بیماری‌هایی هستند که در صورت بروز علائم در بیمار باید رد شوند. سایر بیماری‌ها، که توسط مراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها ذکر شده‌است، شامل بیماری‌های عفونی (مانند ویروس اپشتین بار، آنفلوانزا، عفونت HIV، سل، بیماری لایم)، بیماری‌های اعصاب و غدد درون ریز (مانند تیروئیدیت، بیماری آدیسون، نارسایی آدرنال، بیماری کوشینگ))، بیماری‌های خونی (مانند بدخیمی غیبی، لنفوم)، بیماری‌های روماتولوژیک (مانند فیبرومیالژیا، درد روماتیسمی پلی میالژی، سندرم شوگرن، آرتریت تمپورال، پلی میوزیت، درماتومیوزیت)، بیماری‌های روانی (مانند اختلال دو قطبی، اسکیزوفرنی، اختلال هذیان، زوال عقل، بی اشتهایی / پرخوری عصبی)، بیماری‌های عصبی-روانشناختی (مانند آپنه انسدادی خواب، پارکینسونیسم، مولتیپل اسکلروزیس) و موارد دیگر (مانند انسداد بینی در اثر آلرژی، سینوزیت، انسداد آناتومیک، بیماری‌های خود ایمنی، برخی بیماری‌های مزمن، سو مصرف الکل یا مواد، داروسازی) عوارض جانبی، قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین و سمیت، نوسان وزن مشخص شده بدن) سندرم‌های Ehlers Danlos (EDS) نیز ممکن است علائم مشابهی داشته باشند.

مدیریت علایم

هیچ درمان دارویی، درمان قطعی برای CFS وجود ندارد اگرچه داروهای مختلفی مورد بررسی قرار گرفته یا در دست بررسی هستند. گزارش سال ۲۰۱۴ که توسط آژانس تحقیقات و کیفیت بهداشت تهیه شده‌است، حاکی از آن است که تغییرات زیادی در مدیریت بیمار وجود دارد، بسیاری از آنها رویکردی چند جانبه در درمان دریافت می‌کنند و هیچ دارویی توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای این دارو تأیید نشده‌است. درمان ME / CFS، اگرچه چندین مورد خارج از برچسب استفاده شده‌است. این گزارش به این نتیجه رسید که اگرچه مشاوره و ورزش درمانی درجه‌بندی (GET) فوایدی را نشان داده‌است، اما این مداخلات به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند تا برای همه افراد آسیب دیده توصیه شود. این گزارش ابراز نگرانی کرد که به نظر می‌رسد GET با علائم بدتر در برخی از افراد همراه است. CDC دیگر این مداخلات را توصیه نمی‌کند و شواهدی از آسیب بیمار وجود دارد. راهنمای CDC برای مدیریت CFS بیان می‌کند که اگرچه درمانی وجود ندارد، تعدادی از روش‌ها ممکن است علائم را بهبود ببخشند. راهکارهای درمانی برای مشکلات خواب، درد، (افسردگی، استرس و اضطراب) سرگیجه و سبکی سر (عدم تحمل ارتاستاتیک) و مشکلات حافظه و تمرکز برشمرده می‌شوند. سایر موضوعات مفید ذکر شده که ممکن است بیماران و پزشکان در مورد آنها بحث کنند شامل نظارت دقیق و کنترل فعالیت برای جلوگیری از بدتر شدن علائم، مشاوره برای مقابله با تأثیر بیماری بر کیفیت زندگی، تغذیه مناسب و مکمل‌های تغذیه ای است که ممکن است به کاهش علایم کمک کند

قدم زدن

گام برداشتن یا مدیریت فعالیت، یک استراتژی مدیریت بیماری است که بر اساس مشاهده علائم بدنبال اعمال ذهنی یا جسمی افزایش می‌یابد و برای CFS در دهه ۱۹۸۰ توصیه می‌شود. اکنون معمولاً به عنوان یک استراتژی مدیریتی در بیماری‌های مزمن و دردهای مزمن استفاده می‌شود. دو شکل آن عبارتند از: قدم زدن مشروط به علائم، جایی که تصمیم به توقف (و استراحت یا تغییر فعالیت) با آگاهی از خود در مورد تشدید علائم تعیین می‌شود. و گام به گام مشروط به زمان، که توسط یک برنامه مشخص از فعالیتهایی تعیین می‌شود که بیمار تخمین می‌زند قادر به انجام آنها بدون تحریک بیماری پس ازحرکت (PEM) باشد؛ بنابراین، اصل قدم زدن در CFS جلوگیری از فشار بیش از حد و تشدید علائم است. هدف آن درمان کل بیماری نیست. کسانی که بیماری آنها پایدار به نظر می‌رسد ممکن است به تدریج میزان فعالیت و ورزش را افزایش دهند، اما طبق اصل قدم زدن، اگر مشخص شود که از حد مجاز خود عبور کرده‌اند، باید استراحت کنند. استفاده از دستگاه اندازه‌گیری ضربان قلب با ضربان قلب برای کنترل و کنترل سطح فعالیت توسط تعدادی از گروه‌های بیمار و راهنمای NICE 2007 انگلیس توصیه می‌شود.

ورزش

حرکات کششی، تمرین‌های حرکتی و تمرینات تقویت کننده برای درد در بیماران مبتلا به CFS توصیه می‌شود و داروهای ضد درد نیز پیشنهاد می‌شود. در بسیاری از بیماری‌های مزمن، ورزش هوازی مفید است، اما در سندرم خستگی مزمن، CDC آن را توصیه نمی‌کند. CDC بیان می‌دارد: "هر فعالیت یا برنامه تمرینی برای افراد مبتلا به ME / CFS باید با دقت و با در نظر گرفتن هر بیمار طراحی شود. در حالی که ورزش‌های هوازی شدید می‌تواند برای بسیاری از بیماری‌های مزمن مفید باشد، بیماران مبتلا به ME / CFS چنین روال‌های ورزشی را تحمل نمی‌کنند. توصیه‌های استاندارد ورزشی برای افراد سالم می‌تواند برای بیماران مبتلا به ME / CFS مضر باشد. با این حال، مهم است که بیماران مبتلا به ME / CFS فعالیتهایی را انجام دهند که بتوانند تحمل کنند. . "

مشاوره

CDC اظهار می‌دارد که مشاوره ممکن است به بیماران کمک کند تا با درد ناشی از CFS کنار بیایند و گفتگو با یک مشاور حرفه ای یا درمانگر ممکن است به افراد کمک کند تا علائم مؤثر بر کیفیت زندگی روزمره را به‌طور موثرتری کنترل کنند.

تغذیه

یک رژیم غذایی مناسب کمک قابل توجهی در سلامتی هر فرد می‌کند. مشاوره پزشکی در مورد رژیم غذایی و مکمل‌ها برای افراد مبتلا به CFS توصیه می‌شود. افراد مبتلا به CFS ممکن است از یک رژیم غذایی متعادل و نظارت صحیح بر حمایت غذایی در صورت شناسایی کمبودها با آزمایش پزشکی بهره‌مند شوند. خطرات مکمل‌های غذایی شامل تداخل با داروهای تجویز شده‌است.

روش‌های درمانی

درمان شناختی رفتاری

CDC اظهار می‌دارد که صحبت با یک درمانگر ممکن است به افراد کمک کند تا با این بیماری کنار بیایند. گزارش سال ۲۰۱۵ م Instسسه ملی بهداشت به این نتیجه رسید که اگرچه مشاوره و روشهای درمانی رفتاری می‌تواند برای برخی افراد مزایایی داشته باشد، اما ممکن است در کیفیت زندگی بهبود نداشته باشد و به دلیل این محدودیت، چنین روشهای درمانی نباید به عنوان یک درمان اصلی در نظر گرفته شوند، بلکه باید فقط به عنوان یکی از مولفه‌های رویکرد وسیع تر استفاده شود. همین گزارش اظهار داشت که اگرچه رویکردهای مشاوره ای در برخی از اقدامات خستگی، عملکرد و بهبود کلی فایده داشته‌است، اما این رویکردها در زیرگروه‌های جمعیت CFS وسیعتر به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند. نگرانی بیشتر بیان شد که گزارش اثرات منفی تجربه شده توسط بیماران تحت مشاوره و رفتار درمانی ضعیف بوده‌است.

ورزش درمانی درجه‌بندی شده

در برخی از بیماران علائم نقص عملکرد سیستم اعصاب خودگردان dysautnomia و POTS وجود دارد و در برخی بیماران علائم میالوپاتی هم دیده می‌شود. بسیاری از بیماران سندرم ماست سل فعال mast cell activation sydrome دارند و همچنین در درصد قابل ملاحظه ای از مبتلایان مشکلات مربوط به بافت‌های همبندی مانند سندرم اهلرز دانلوس EDS دیده می‌شود. با پیدایش مفهوم stretch myelopathy یا کشش طولی نخاع در سال ۲۰۰۵ توسط دکتر هندرسون و همچنین اختراع دستگاه‌های ام ار ای نشسته که امکان عکس‌برداری از بیمار در حالت نشسته و در موقعیت‌های مختلف گردن (فلکشن و اکستنشن) را می‌دهد گزارش‌های متعددی ثبت شده مبنی بر اینکه تعداد زیادی از مبتلایان در واقع مشکلات زیربنایی مربوط به نخاع گردن و ساقه مغز مانند بی‌ثباتی مفصل جمجمه-مهره اول یا مهره ۱-مهره ۲ یا بی‌ثباتی در مهره‌های پایین‌تر گردن دارند که منجر به کشیده شدن نخاع در طول خود بر اثر حرکات روزمره گردن می‌شود. برخی مبتلایان، تنگی کانال نخاعی ناشی از بیرون زدگی دیسک compressive myelopathy یا کایفوسیس (انحنای برعکس گردن) combined myelopathy یا مشکلاتی ازین دست دارند؛ و جالب توجه است که این بیماران پس از عمل جراحی فیوژن مهره‌های بی‌ثبات یا تعویض دیسک درمان شده‌اند. البته این مسئله می‌تواند یکی از علل باشد و نیاز به ارزیابی بیشتر در این مورد وجود وارد.

علائم

  1. تشدید خستگی خصوصاً بعد از فعالیت بدنی یا ذهنی (احساس ضعف و بیماری و سرگیجه که گاه تا هفته‌ها و ماه‌ها طول می‌کشد)
  2. سرگیجه و سنگینی سر و گیجی (مه مغزی)
  3. ضعف شدید خصوصاً پس از بیدار شدن در صبح
  4. سردردهای مزمن و جابه‌جا شونده
  5. خستگی و التهاب مزمن چشم و تاری دید و حساسیت چشم به نور
  6. اشکال در به خواب رفتن و بیدار شدن متوالی در شب
  7. حساسیت به تغییرات دما (حساسیت به گرمای تابستان یا سرمای زمستان)
  8. تشنگی شدید و احتیاج به دفع سریع ادرار
  9. حمله‌های پانیک خصوصاً پس از مصرف داروهای شیمیایی یا گیاهی خاص (به دلیل به هم خوردن تعادل اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک)

علائم و نشانه‌های گفته شده در تمام بیماران مبتلا به این سندرم دیده شده، اما در بعضی از بیماران، نشانه‌های دیگری نیز شناخته شده که این نشانه‌ها عبارتند از:

  • افت فشار خون و افزایش ضربان قلب هنگام ایستادن (افزایش ضربان بیش از ۳۰ بار در دقیقه پس از برخاستن)
  • احساس گر گرفتگی پس از مصرف خوراکی‌های انرژی زا
  • سرد شدن دست و پا (سندرم رینو) و عرق کردن دست و پاها هنگام سرد بودن
  • پرش‌های عضلانی غیرارادی
  • لرزش پاها هنگام ایستادن و احساس نداشتن تعادل (خصوصا هنگام بسته بودن چشم‌ها) و افت جریان خون مغزی
  • فیبرومیالژیا (دردهای مزمن و جابه‌جا شونده در عضلات و مفاصل)
  • آلرژی و حساسیت به غذا (عموما خوراکی‌های حاوی هیستامین)، الکل، عطر، مواد شیمیایی، دارو و سر و صدا و نور
  • نامنظمی ضربان قلب
  • افسردگی، عدم تحمل استرس، عصبانیت، ترس، زودرنجی و احساس تباهی و مرگ
  • درد در ناحیه پشت سر و زیر جمجمه یا گردن
  • دردهای شکمی، تهوع، اسهال و نفخ (سندرم روده تحریک پذیر)

در سال ۲۰۱۷ فیلم مستندی به نام Unrest در مورد این بیماری ساخته شد. سازنده این مستند جنیفر بریا دانشجوی سابق دانشگاه هاروارد است که با شروع این بیماری مجبور به ترک تحصیل می‌شود و این فیلم را بر روی تخت خواب خود از طریق ارتباط اینترنتی با سایر بیماران در سایر نقاط جهان می‌سازد. این فرد در اواخر سال ۲۰۱۸ مبتلا به عدم تعادل جمجمه و گردن Cranio Cervical Instability تشخیص داده شد و تحت عمل جراحی قرار گرفت و اکنون در حال بهبودی است.

جستار های وابسته

  • مزمن
  • درد مزمن
  • درد مزمن لگنی
  • میگرن

منابع

  1. ↑ "Information for Healthcare Providers | CDC". www.cdc.gov (به انگلیسی). 2020-04-13. Retrieved 2020-06-17.
  2. ↑ Dibble, Joshua J; McGrath, Simon J; Ponting, Chris P (2020-09-30). "Genetic risk factors of ME/CFS: a critical review". Human Molecular Genetics. 29 (R1): R117–R124. doi:10.1093/hmg/ddaa169. PMC 7530519. PMID 32744306.
  3. ↑ "Symptoms of ME/CFS | Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS) | CDC". www.cdc.gov (به انگلیسی). 2019-11-19. Retrieved 2020-05-20.
  4. ↑ "Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS) | CDC". www.cdc.gov (به انگلیسی). 2020-04-13. Retrieved 2020-05-20.
  5. ↑ "What is ME/CFS? | Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS) | CDC". www.cdc.gov (به انگلیسی). 2018-07-12. Retrieved 2020-05-21.
  6. ↑
  7. ↑ "Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS) | CDC". www.cdc.gov (به انگلیسی). 2020-04-13. Retrieved 2020-05-20.
  8. ↑ "Possible Causes | Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS) | CDC". www.cdc.gov (به انگلیسی). 15 May 2019. Retrieved 20 May 2020.
  9. ↑ Afari N, Buchwald D (February 2003). "Chronic fatigue syndrome: a review". The American Journal of Psychiatry. 160 (2): 221–36. doi:10.1176/appi.ajp.160.2.221. PMID 12562565.
  10. ↑ Estévez-López, Fernando; Mudie, Kathleen; Wang-Steverding, Xia; Bakken, Inger Johanne; Ivanovs, Andrejs; Castro-Marrero, Jesús; Nacul, Luis; Alegre, Jose; Zalewski, Paweł (2020-05-21). "Systematic Review of the Epidemiological Burden of Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome Across Europe: Current Evidence and EUROMENE Research Recommendations for Epidemiology". Journal of Clinical Medicine. MDPI AG. 9 (5): 1557. doi:10.3390/jcm9051557. ISSN 2077-0383. PMC 7290765. PMID 32455633.
  11. ↑ Ranjith G (January 2005). "Epidemiology of chronic fatigue syndrome". Occupational Medicine. 55 (1): 13–9. doi:10.1093/occmed/kqi012. PMID 15699086.
  12. ↑ "Severely Affected Patients - Clinical Care of Patients - Healthcare Providers - Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS)". CDC. 2019-11-19. Retrieved 2020-11-30.
  13. ↑ "Treatment of ME/CFS | Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS) | CDC". www.cdc.gov (به انگلیسی). 2019-11-19. Retrieved 2020-05-22. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  14. ↑ "1 Guidance - Chronic fatigue syndrome/myalgic encephalomyelitis (or encephalopathy): diagnosis and management - Guidance". NICE. 2007-08-22. Retrieved 2020-07-11.
  15. ↑ Smith ME, Haney E, McDonagh M, Pappas M, Daeges M, Wasson N, Fu R, Nelson HD (June 2015). "Treatment of Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome: A Systematic Review for a National Institutes of Health Pathways to Prevention Workshop". Annals of Internal Medicine (Systematic review). 162 (12): 841–50. doi:10.7326/M15-0114. PMID 26075755.
  16. ↑ Lim EJ, Ahn YC, Jang ES, Lee SW, Lee SH, Son CG (February 2020). "Systematic review and meta-analysis of the prevalence of chronic fatigue syndrome/myalgic encephalomyelitis (CFS/ME)". J Transl Med. 18 (1): 100. doi:10.1186/s12967-020-02269-0. PMC 7038594. PMID 32093722.
  17. ↑ "Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS) | CDC". www.cdc.gov (به انگلیسی). 2020-04-13. Retrieved 2020-05-20.
  18. ↑ "Annex 1: Epidemiology of CFS/ME". UK Department of Health. 2012-01-06. Archived from the original on 2012-01-06. Retrieved July 28, 2017.
  19. ↑ "ME/CFS in Children | Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS) | CDC". www.cdc.gov (به انگلیسی). 2019-05-15. Retrieved 2020-05-24. ME/CFS is often thought of as a problem in adults, but children (both adolescents and younger children) can also get ME/CFS.
  20. ↑
  21. ↑ Price JR, Mitchell E, Tidy E, Hunot V (July 2008). "Cognitive behaviour therapy for chronic fatigue syndrome in adults". The Cochrane Database of Systematic Reviews (3): CD001027. doi:10.1002/14651858.CD001027.pub2. PMC 7028002. PMID 18646067.
  22. ↑ "Treating the Most Disruptive Symptoms First and Preventing Worsening of Symptoms | CDC". www.cdc.gov (به انگلیسی). 2019-11-19. Retrieved 2020-08-19.
  23. ↑ "CDC — Chronic Fatigue Syndrome (CFS) — Diagnosis". Cdc.gov. Retrieved 2012-07-22.
  24. ↑ "CDC, Chronic Fatigue Syndrome (CFS), Making a Diagnosis" (PDF). Cdc.gov. Retrieved 2011-01-28.
  25. ↑ Nijs J, Meeus M, Van Oosterwijck J, Ickmans K, Moorkens G, Hans G, De Clerck LS (February 2012). "In the mind or in the brain? Scientific evidence for central sensitisation in chronic fatigue syndrome". European Journal of Clinical Investigation. 42 (2): 203–12. doi:10.1111/j.1365-2362.2011.02575.x. PMID 21793823.
  26. ↑ Vanness JM, Snell CR, Strayer DR, Dempsey L, Stevens SR (June 2003). "Subclassifying chronic fatigue syndrome through exercise testing". Medicine and Science in Sports and Exercise. 35 (6): 908–13. doi:10.1249/01.MSS.0000069510.58763.E8. PMID 12783037.
  27. ↑ Ross SD, Estok RP, Frame D, Stone LR, Ludensky V, Levine CB (May 2004). "Disability and chronic fatigue syndrome: a focus on function". Archives of Internal Medicine. 164 (10): 1098–107. doi:10.1001/archinte.164.10.1098. PMID 15159267.
  28. ↑ "Presentation and Clinical Course of ME/CFS | Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS) | CDC". www.cdc.gov (به انگلیسی). 2019-11-19. Retrieved 2020-07-11.
  29. ↑ Ho-Yen DO, McNamara I (August 1991). "General practitioners' experience of the chronic fatigue syndrome". The British Journal of General Practice. 41 (349): 324–6. PMC 1371754. PMID 1777276.
  30. ↑ Meeus M, Nijs J, Meirleir KD (May 2007). "Chronic musculoskeletal pain in patients with the chronic fatigue syndrome: a systematic review". European Journal of Pain. 11 (4): 377–86. doi:10.1016/j.ejpain.2006.06.005. PMID 16843021.
  31. ↑ McCully KK, Sisto SA, Natelson BH (January 1996). "Use of exercise for treatment of chronic fatigue syndrome". Sports Medicine. 21 (1): 35–48. doi:10.2165/00007256-199621010-00004. PMID 8771284.
  32. ↑ Burton C, Knoop H, Popovic N, Sharpe M, Bleijenberg G (June 2009). "Reduced complexity of activity patterns in patients with chronic fatigue syndrome: a case control study". BioPsychoSocial Medicine. 3 (1): 7. doi:10.1186/1751-0759-3-7. PMC 2697171. PMID 19490619.
  33. ↑ Solomon L, Nisenbaum R, Reyes M, Papanicolaou DA, Reeves WC (October 2003). "Functional status of persons with chronic fatigue syndrome in the Wichita, Kansas, population". Health and Quality of Life Outcomes. 1 (1): 48. doi:10.1186/1477-7525-1-48. PMC 239865. PMID 14577835.
  34. ↑ Mark, Loveless, MD, congressional testimony of, May 12, 1995, as reported in Hillary Johnson. (1996). Osler's Web: Inside the Labyrinth of the Chronic Fatigue Syndrome Epidemic. Crown Publishers, New York. شابک ‎۰−۵۱۷−۷۰۳۵۳-X. pp.364-365
  35. ↑ "Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS)". Centers for Disease Control and Prevention. 13 April 2020.
  36. ↑ Anderson JS, Ferrans CE (June 1997). "The quality of life of persons with chronic fatigue syndrome". The Journal of Nervous and Mental Disease. 185 (6): 359–67. doi:10.1097/00005053-199706000-00001. PMID 9205421.
  37. ↑ Komaroff AL, Fagioli LR, Doolittle TH, Gandek B, Gleit MA, Guerriero RT, Kornish RJ, Ware NC, Ware JE, Bates DW (September 1996). "Health status in patients with chronic fatigue syndrome and in general population and disease comparison groups". The American Journal of Medicine. 101 (3): 281–90. doi:10.1016/S0002-9343(96)00174-X. PMID 8873490.
  38. ↑ "Chronic Fatigue Syndrome: Advancing Research and Clinical Education". Centers for Disease Control and Prevention. 28 February 2018.
  39. ↑ Unger ER, Lin JS, Brimmer DJ, Lapp CW, Komaroff AL, Nath A, Laird S, Iskander J (December 2016). "CDC Grand Rounds: Chronic Fatigue Syndrome - Advancing Research and Clinical Education" (PDF). MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 65 (50–51): 1434–1438. doi:10.15585/mmwr.mm655051a4. PMID 28033311.
  40. ↑ Christley, Y; Duffy, T; Everall, IP; Martin, CR (2013). "The neuropsychiatric and neuropsychological features of chronic fatigue syndrome: revisiting the enigma". Current Psychiatry Reports. 15 (4): 353. doi:10.1007/s11920-013-0353-8. ISSN 1523-3812. PMID 23440559.
  41. ↑ Cvejic, Erin; Birch, Rachael C.; Vollmer-Conna, Uté (2016-03-31). "Cognitive Dysfunction in Chronic Fatigue Syndrome: a Review of Recent Evidence". Current Rheumatology Reports. Springer Science and Business Media LLC. 18 (5): 24. doi:10.1007/s11926-016-0577-9. ISSN 1523-3774. PMID 27032787.
  42. ↑ Rasa S, Nora-Krukle Z, Henning N, Eliassen E, Shikova E, Harrer T, Scheibenbogen C, Murovska M, Prusty BK (October 2018). "Chronic viral infections in myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome (ME/CFS)". J Transl Med. 16 (1): 268. doi:10.1186/s12967-018-1644-y. PMC 6167797. PMID 30285773.
  43. ↑ Gerwyn M, Maes M (January 2017). "Mechanisms Explaining Muscle Fatigue and Muscle Pain in Patients with Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS): a Review of Recent Findings". Current Rheumatology Reports. 19 (1): 1. doi:10.1007/s11926-017-0628-x. PMID 28116577.
  44. ↑ "Chronic fatigue syndrome (Tapanui flu)". www.southerncross.co.nz Southern Cross NZ. March 2020. Retrieved 3 February 2021.
  45. ↑ Carruthers BM, van de Sande MI, De Meirleir KL, Klimas NG, Broderick G, Mitchell T, Staines D, Powles ACP, Speight N, Vallings R, Bateman L, Bell DS, Carlo-Stella N, Chia J, Darragh A, Gerken A, Jo D, Lewis D, Light AR, Light K, Marshall-Gradisnik S, McLaren-Howard J, Mena I, Miwa K, Murovska M, Steven S (2012). MYALGIC ENCEPHALOMYELITIS – Adult & Paediatric: International Consensus Primer for Medical Practitioners Authors - International Consensus Panel.
  46. ↑ Eriksen, Willy (16 August 2018). "ME/CFS, case definition, and serological response to Epstein-Barr virus. A systematic literature review". Fatigue: Biomedicine, Health & Behavior. 6 (4): 220–234. doi:10.1080/21641846.2018.1503125.
  47. ↑ Reeves WC, Lloyd A, Vernon SD, Klimas N, Jason LA, Bleijenberg G, Evengard B, White PD, Nisenbaum R, Unger ER (December 2003). "Identification of ambiguities in the 1994 chronic fatigue syndrome research case definition and recommendations for resolution". BMC Health Services Research. 3 (1): 25. doi:10.1186/1472-6963-3-25. PMC 317472. PMID 14702202.
  48. ↑ "Diagnosis of ME/CFS | Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS) | CDC". 15 May 2019.
  49. ↑ Bansal AS (July 2016). "Investigating unexplained fatigue in general practice with a particular focus on CFS/ME". BMC Family Practice. 17 (81): 81. doi:10.1186/s12875-016-0493-0. PMC 4950776. PMID 27436349.
  50. ↑ Craig T, Kakumanu S (March 2002). "Chronic fatigue syndrome: evaluation and treatment". American Family Physician. 65 (6): 1083–90. PMID 11925084. Archived from the original on 26 September 2007. Retrieved 1 March 2021.
  51. ↑ Logan AC, Wong C (October 2001). "Chronic fatigue syndrome: oxidative stress and dietary modifications" (PDF). Alternative Medicine Review. 6 (5): 450–9. PMID 11703165. Archived from the original (PDF) on 7 November 2016. Retrieved 1 March 2021. Finally, recent evidence suggests celiac disease can present with neurological symptoms in the absence of gastrointestinal symptoms; therefore, celiac disease should be included in the differential diagnosis of CFS.
  52. ↑
  53. ↑ Fukuda K, Straus SE, Hickie I, Sharpe MC, Dobbins JG, Komaroff A (December 1994). "The chronic fatigue syndrome: a comprehensive approach to its definition and study. International Chronic Fatigue Syndrome Study Group". Annals of Internal Medicine. 121 (12): 953–9. doi:10.7326/0003-4819-121-12-199412150-00009. PMID 7978722.
  54. ↑ Hakim, Alan; De Wandele, Inge; O'Callaghan, Chris; Pocinki, Alan; Rowe, Peter (March 2017). "Chronic fatigue in Ehlers-Danlos syndrome-Hypermobile type". American Journal of Medical Genetics Part C: Seminars in Medical Genetics. 175 (1): 175–180. doi:10.1002/ajmg.c.31542. PMID 28186393. Lay summary.
  55. ↑ Smith ME, Nelson HD, Haney E, Pappas M, Daeges M, Wasson N, McDonagh M (December 2014). "Diagnosis and Treatment of Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome". Evidence Report/Technology Assessment (Evidence Reports/Technology Assessments, No. 219 ed.). Agency for Healthcare Research and Quality (US) (219): 1–433. doi:10.23970/AHRQEPCERTA219. PMID 30313001. Retrieved 22 January 2016.
  56. ↑ Smith ME, Nelson HD, Haney E, Pappas M, Daeges M, Wasson N, McDonagh M (December 2014). "Diagnosis and Treatment of Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome". Evidence Report/Technology Assessment (Evidence Reports/Technology Assessments, No. 219 ed.). Agency for Healthcare Research and Quality (US) (219): 1–433. doi:10.23970/AHRQEPCERTA219. PMID 30313001. Retrieved 22 January 2016.
  57. ↑ Vink M, Vink-Niese A (2018-07-01). "Graded exercise therapy for myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome is not effective and unsafe. Re-analysis of a Cochrane review". Health Psychology Open. 5 (2): 2055102918805187. doi:10.1177/2055102918805187. PMC 6176540. PMID 30305916. The analysis of the 2017 Cochrane review reveals flaws, which means that contrary to its findings, there is no evidence that graded exercise therapy is effective. Because of the failure to report harms adequately in the trials covered by the review, it cannot be said that graded exercise therapy is safe. The analysis of the objective outcomes in the trials provides sufficient evidence to conclude that graded exercise therapy is an ineffective treatment for myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome... The analysis of the 2017 Cochrane review reveals flaws, which means that contrary to its findings, there is no evidence that graded exercise therapy is effective. Because of the failure to report harms adequately in the trials covered by the review, it cannot be said that graded exercise therapy is safe. The analysis of the objective outcomes in the trials provides sufficient evidence to conclude that graded exercise therapy is an ineffective treatment for myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome.
  58. ↑ Smith ME, Nelson HD, Haney E, Pappas M, Daeges M, Wasson N, McDonagh M (July 2016). "July 2016 Addendum. In Diagnosis and Treatment of Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome 2014 Dec". Evidence Report/Technology Assessment. Agency for Healthcare Research and Quality (US): 1–433. The results are consistent across trials with improvement in function, fatigue, and global improvement and provided moderate strength of evidence for improved function (4 trials, n=607) and global improvement (3 trials, n=539), low strength of evidence for reduced fatigue (4 trials, n=607) and decreased work impairment (1 trial, n=480), and insufficient evidence for improved quality of life (no trials)
  59. ↑ Goudsmit EM, Nijs J, Jason LA, Wallman KE (19 December 2011). "Pacing as a strategy to improve energy management in myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome: a consensus document". Disability and Rehabilitation. 34 (13): 1140–7. doi:10.3109/09638288.2011.635746. PMID 22181560. Retrieved 2020-05-23.
  60. ↑ Nielson WR, Jensen MP, Karsdorp PA, Vlaeyen JW (May 2013). "Activity pacing in chronic pain: concepts, evidence, and future directions". The Clinical Journal of Pain. 29 (5): 461–8. doi:10.1097/AJP.0b013e3182608561. PMID 23247005.
  61. ↑ "ME Association Summary Review: Assessing PEM (Post-exertional Malaise)" (PDF). ME Association. 2019.
  62. ↑ Castro-Marrero J, Sáez-Francàs N, Santillo D, Alegre J (March 2017). "Treatment and management of chronic fatigue syndrome/myalgic encephalomyelitis: all roads lead to Rome". Br. J. Pharmacol. 174 (5): 345–369. doi:10.1111/bph.13702. PMC 5301046. PMID 28052319.
  63. ↑ Green CR, Cowan P, Elk R, O'Neil KM, Rasmussen AL (June 2015). "National Institutes of Health Pathways to Prevention Workshop: Advancing the Research on Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome". Annals of Internal Medicine. 162 (12): 860–5. doi:10.7326/M15-0338. PMID 26075757.

ابن سینا. قانون در طب. جلد اول بخش «خستگی‌های بدون علت»

آخرین نظرات
  • خستگی
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.