تاریخ معماری روم باستان

• نیروها را در چهار گوشهٔ گنبد متمرکز می‌سازد
• امکان حذف دیوارهایی که مستقیماً باربر نیستند
• امکان ایجاد پنجره‌های بزرگ در زیر تاقهای گنبد (گریو گنبد)
• امکان ارتباط فضایی زیر گنبدها به یکدیگر
• امکان ساخت بلندتر بنا به علت سبکی سازه

آبراهه‌های رومی (Aquedues) برای انتقال آب به شهرها و عبور سواره نظام نیز مورد استفاده بود، در دو یا سه طبقه ساخته می‌شد. حمام‌های (thermes) بزرگ و همگانی به نام کاراکالا مجهز به آب سرد و گرم، سونا، کتابخانه، تئاتر، سالن کنفرانس و مطالعات، ورزشگاه، فضای سبز طبیعی و … بودند.

کاربریهای اصلی آنها عبارتند از:

• مراسم مذهبی
• امور بهداشتی
• گذران اوقات فراغت و فعالیتهای هنری
• ورزش، مطالعه و پاتوق اجتماعی

یکی از شاخص‌ترین بناهای رومی است که به دستور آدریانوس (۱۱۸–۱۲۸ م) ساخته شد. شکل هندسی آن به صورت کروی است که بر روی بنای سنگی استوانه‌ای قرار دارد. قطر و ارتفاع آن ۴۳ متر و ضخامت دیوارهای جانبی بیش از ۶ متر است.

رواق ستون بندی شده در ورودی آن یک فضای افزوده شده با سقف شیبدار به نظر می‌رسد. سطح زیرین گنبد به صورت مربع‌های منظم شکل بندی شده تا از سنگینی سازه آن بکاهد و بر زیبایی سقف بیفزاید. در مرکز این گنبد بزرگ، روزنه‌ای به شعاع بیش از ۹ متر نور طبیعی را به درون هدایت می‌کند. دیوارها و کف پانتئون از سنگ مرمر سفید نازک پوشش یافته تا آب باران نیز به راحتی کانالیزه شود.

واژه کولوسئوم به معنی «جایگاه غول‌پیکر» است. بزرگترین آمفی تئاتر در روم «کلوسئوم» نام دارد که ساخت آن به دستور وسپاسیان (۷۲ پ. م) آغاز شد و به دست دومیتیان دوازده سال بعد به پایان رسید. بخش بزرگی از آن تخریب شده ولی آثار به جا مانده برای تجسم کل ساختمان کافی است.

این آمفی تئاتر یک بیضی بزرگ به ابعاد ۱۶۵×۱۹۰ متر است و صندلی‌های سنگی بر روی تاق‌های آهنگ ساخته شده‌اند. گنجایش آمفی تئاتر۵۰۰۰۰ نفر بود ولی در مدت چند دقیقه آمفی تئاتر از حضور آنها تهی می‌شد. ردیف صندلی‌ها به وسیلهٔ راهروها ی افقی به چهار بخش وابسته به چهار طبقهٔ اجتماعی تقسیم می‌شد. دو ردیف پایین به درباریان و نجیب‌زادگان. جایگاه امپراتوری در یکی از گوشه‌های سن و ورودی گلادیاتورها در گوشهٔ دیگر آن قرار داشت. ابعاد سن نمایش ۵۴×۸۸ متر بود و در زیر آن شمار فراوانی اتاق، انبار، فضای نگهداری جانوران و اتاقهای تعویض لباس قرار داشت. سازه‌ای سبک از جنس پارچه که به آن ولاریوم می‌گفتند، هنگام ظهر برای پیشگیری از تابش آفتاب بر فراز کلوسئوم برافراشته می‌شد. کلوسئوم ۴۸ متر ارتفاع دارد و متشکل از چهار طبقه است: طبقه همکف شیوهٔ دوریک، طبقه یکم ایونیک، طبقهٔ دوم کرنتی و طبقهٔ سوم سبک رومی است.

تاق پیروزی از دیگر بناهای شهری روم می‌باشد که ترکیبی از قوس و ستون است. نوع ابتدائی آن تاق تیتوس (سدهٔ ۱ میلادی) دارای یک دروازه و گونه زیبای آن تاق کنستانتین (سدهٔ ۴ م) دارای سه دروازه (اصلی و ۲ فرعی) می‌باشد که با شماری آرایه (تندیس و نقش برجسته) تزیین شده‌است.

از مهم‌ترین ساختمان‌های ویژه معماری رومی، باسیلیکاها بودند که از عناصر اصلی مرکز شهر رومی به شمهر می‌آمدند. باسیلیکاها ساختمانی است در بر گیرنده یک سالن ستون دار مسقف با پلان مستطیلی شکل که با بیرون زدگی دایره وار در یک یا دو طرف آن همراه است. ردیفهایی از ستون نیز فضای درونی را به مرکز (صحن اصلی) و راهروهای جانبی پیرامونی کوچکتر تقسیم می‌کنند. سقف آنها از نوع متقاطع بوده‌است.

فورم فضای مرکزی شهر رومی است که در برگیرنده بناهای مهم شهری و جریان زندگی سیاس، اجتماعی، مذهبی، فرهنگی و اقتصادی شهروندان می‌باشد. نمادهای شهری مانند ستون تراژان به بلندی ۳۸ متر در همین محدوده قرار دارد. فورم‌ها سه مرحله متمایز را تجربه نمودند: نخست فورم‌های ارگانیک، سپس فورم‌های از پیش اندیشیده شده و از پیش طراحی شده و سر انجام فورم‌های سلطنتی که در زمین‌های جدید و با استفاده از طراحی یونانی‌ها (هیپوداموس) بهره جستند. مهم‌ترین مرکز اجتماعات رومی‌ها بوده و در شهرهای ورم و پومپئی بوده فورم (میدان مرکزی مستطیل شکل)

دو پدیده نوین: در یکی از حیاط‌های این کاخ شاهد یک سنتوری هستیم که توسط قوسی از میان شکسته شده و بر دوپایه استوار گشته، نوآوری دیگر ردیف کاخ بزرگ امپراتور دیوکلسین بیانگر آغاز ناتوانی امپراتوری روم می‌باشد.

قوس‌هایی است که بار سقف را نه بر دیوار که بر ستون‌های پیرامون حیاط وارد می‌کند. در پایان سدهٔ سوم میلادی امپراتوری روم دچار تزلزل گردید. از یکسو یورش ایرانیان و از سوی دیگر آشوبهای بربرها ناامنی امپراتوری را سبب شد. دیوکلسین سرزمین پهناور روم را به دو امپراتوری غربی و شرقی تقسیم نمود. شهر رم مرکز روم غربی و شهر نوبنیاد کونستانتینوپل (بیزانس، قسطنطنیه، استانبول) پایتخت روم شرقی شد. بخش غربی امپراتوری در کوتاه زمان فروپاشید و از پاره‌پاره شدن آن دولت‌های امروزی اروپا شکل گرفتند (سال ۴۱۰ م). بخش شرقی امپراتوری تا دوران رنسانس دوام آورد و در سال ۱۴۵۳م به دست سلطان محمد فاتح تسخیر شد.