بیت‌العدل اعظم
بیت‌العدل اعظم (به انگلیسی: Universal House of Justice) شورای بین‌المللی آئین بهائی و بالاترین مقام تصمیم‌گیری در این آئین است. این جمع متشکل از ۹ مرد است (زنان اجازه عضویت در بیت العدل را ندارند)
که اعضای آن هر ۵ سال یک بار توسط اعضای تمامی محفل‌های ملی بهائی سراسر جهان انتخاب می‌شوند. نخستین انتخابات بیت العدل اعظم در سال ۱۹۶۳ برگزار شد. محل این مؤسسه بر دامنه کوه کرمل در بندر حیفا است که بهاءالله این مکان را در سال ۱۸۹۰ میلادی و در طی لوح کرمل انتخاب کرده بود.
| شخصیت‌های اصلی | |
|
بهاءالله - عبدالبهاء - شوقی افندی | |
| نوشته‌ها | |
|
کتاب اقدس - کتاب ایقان | |
| مؤسسات | |
| تاریخچه | |
|
بهائیان ایرانی | |
| شخصیت‌های برجسته | |
|
نخستین پیروان بهاءالله | |
| بیش‌تر | |
|
نشانه‌ها - احکام |
تاریخچه
بهاءالله، بنیان‌گذار آئین بهائی، در کتاب اقدس (کتاب احکام خود) تأسیس بیت‌العدل را وضع کرده‌است. در این کتاب و سایر آثار بهاءالله توضیحات بسیاری دربارهٔ بیت‌العدل داده شده‌است. بهاءالله به بیت‌العدل اعظم مرجعیت و اقتدار داد تا در تمامی مواردی که به صراحت در آثار بهائی تعیین نشده تشریع (قانونگذاری) کند. عبدالبهاء، پسر ارشد و جانشین بهاءالله، در وصیتنامه خود با نام الواح وصایا بر اختیارات و مرجعیت بیت‌العدل اعظم تأکید نمود و توضیحات بیشتری در ارتباط با تأسیس و عملکرد این جمع و نحوهٔ انتخاب آن ارائه داد.
شوقی افندی، جانشین عبدالبهاء، تأسیس بیت العدل اعظم را در صدر کارهای خود قرار داد و در دورانی که مسئولیت اداره جامعهٔ بهائی را به عهده داشت به تقویت و گسترش نظام اداری بهائی پرداخت تا آمادگی لازم برای انتخابات و تشکیل بیت العدل اعظم در جامعه ایجاد شود. شوقی افندی در سال ۱۹۵۱ افرادی را به عضویت در جمعی به نام شورای بین‌المللی بهائی انتصاب کرد. به گفته او تشکیل این شورا طلایۀ تشکیل بیت العدل اعظم بود.
شوقی افندی در سال ۱۹۵۷ درگذشت. او فرزندی نداشت و وصیت‌نامه‌ای از خود برجای نگذاشته بود که در آن فردی را به عنوان جانشین معرفی کرده باشد. پس از مرگ شوقی افندی، گروهی از بهائیان برجسته که از طرف شوقی افندی با عنوان ایادی امرالله تعیین شده بودند و در آخرین نامۀ عمومی شوقی افندی وظیفۀ حراست از امر بهائی به آن‌ها سپرده شده بود در بیانیه‌ای که به امضای تمامی ۲۷ نفر آن‌ها رسید تأیید کردند که شوقی افندی جانشینی برای خود تعیین نکرده‌است و آن‌ها به‌طور موقت و تا برگزاری انتخابات و تشکیل بیت العدل اعظم، وظیفۀ اداره جامعه بهائی را بر اساس هدایت‌های شوقی افندی بر عهده می‌گیرند. تصمیم ایادیان امرالله با حمایت و استقبال بهائیان سراسر جهان مواجه شد و ایادیان امرالله از ۱۹۵۷-تا ۱۹۶۳ اداره جامعه بهائی را در دست داشتند. پیش‌بینی این دوره ۶ ساله و مدیریت جامعه بهائی توسط ایادیان امرالله در کتاب اقدس آمده است.
ایادیان امرالله در این مدت ترتیبات برگزاری انتخابات بیت العدل اعظم را فراهم کردند، از جمله در نوامبر ۱۹۵۹ اعلام کردند که در سال ۱۹۶۱ شورای بین‌المللی بهائی از یک هیئت انتصابی به یک هیئت انتخابی تغییر خواهد یافت و اعضای آن توسط محفل‌های ملی و منطقه‌ای موجود در جهان انتخاب خواهند شد. در نهایت در اول آوریل ۱۹۶۳ نخستین انتخابات بیت العدل اعظم بر اساس اصول و شیوه‌ای که شوقی افندی و عبدالبهاء توصیف و تشریح کرده بودند برگزار شد و با رأی اعضای ۵۶ محفل روحانی ملی که در آن زمان در دنیا وجود داشتند اولین بیت العدل اعظم تشکیل شد. بیت العدل اعظم در اکتبر ۱۹۶۳ اعلان کرد که تعیین ولی امرالله غیرممکن است. با تشکیل بیت العدل اعظم شورای بین‌المللی بهائی به فعالیت خود پایان داد. از آن زمان تا حال بیت العدل اعظم در مقام هیئت حاکمه جهانی دیانت بهائی به فعالیت مشغول است.
اختیارات و وظایف
بیت العدل اعظم بالاترین نهاد قانونگذاری آئین بهائی می‌باشد. وظایف اصلی و کلی این جمع صیانت امرالله و ادارهٔ امور است. شایان ذکر است که مرجع اصلی کلیه امور در آئین بهائی، کتاب اقدس ام‌الکتاب این آئین است. هر موضوعی که در آثار بهائی به صراحت به آن پرداخته نشده باشد، بیت العدل اعظم این اختیار را دارد که راجع به آن تصمیم‌گیری و قانونگذاری کند. بهاءالله شارع آیین بهایی، در این مورد می‌گوید: «چونکه هر روز را امری و هر حین را حکمی مقتضی، امور به وزراء بیت العدل راجع تا آنچه مصلحت وقت دانند معمول دارند».
در آثار بهائی اعضای بیت العدل اعظم که از طریق انتخابات تعیین می‌شوند با عباراتی چون امینان خداوند در میان بندگانش و مردان عدالت توصیف می‌شوند. در متون بهائی ذکر شده آن‌ها باید مظهر تقوا و سرچشمه علم و دانایی و خیرخواه تمامی نوع بشر باشند.
در میان برخی از وظایفی که بهاءالله برای بیت العدل اعظم تعیین کرده می‌توان به مواردی همچون تعلیم و تربیت معنوی انسان‌ها، ایجاد رفاه، آموزش کودکان، مراقبت از ضعیفان و فقرا اشاره کرد. از دیگر وظایف بیت العدل اعظم ترویج صلح جهانی است. بر اساس آثار بهائی، این هیئت باید برای پایداری و حفاظت از مقام دین تلاش کند و در راه تعلیم و تربیت مردم، توسعه و آبادی ملت‌ها و حفاظت از شرافت انسان‌ها بکوشد.
بیت العدل اعظم در سال ۱۹۷۲ میلادی اساس نامه خود را تنظیم کرد و در آن جنبه‌های مختلف نحوۀ عملکرد و اختیارات و وظایف را خود مشخص نمود. بر مبنای این اساس‌نامه این وظایف و اختیارات را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد: اداره امور جامعه بهائی در سطح جهانی، هدایت، سازمان دهی و هماهنگ سازی فعالیت‌های بهائی در سطح جهانی، محافظت از متون بهائی، محافظت از جامعهٔ بهائی در برابر آزار و اذیت و سرکوب؛ انتشار آئین بهائی، گسترش و تقویت نظم اداری بهائی؛ ترویج خصلت‌های معنوی در جامعهٔ بهائی و دوستی و صلح میان ملت‌ها؛ پیاده‌سازی، لغو یا تغییر آن دسته دستورها و احکام که به وضوح در متون بهائی مطرح نشده‌است؛ تضمین حقوق، آزادی و اقدامات افراد؛ بکار بستن اصول و احکام بهائی؛ هدایت و هماهنگی فعالیت‌های بهائیان در سراسر جهان.
بهاءالله و عبدالبهاء در آثار و متون بهائی تأکید کرده‌اند که بیت العدل اعظم تحت حمایت و مراقبت بهاءالله خواهد بود و بیت العدل اعظم با الهام و تأیید الهی تصمیم‌گیری و وضع حکم می‌کند و تصمیمات آن عاری از خطا هستند و منشأ خیر خواهند بود. برای بهائیان پیروی از تصمیمات بیت العدل اعظم واجب است. در آئین بهائی طبقهٔ روحانیون و مجتهدان دینی وجود ندارد و هیچ‌کدام از اعضای بیت العدل اعظم به تنهایی دارای مقام ویژه یا مرجعیت و اقتدار نیستند. مرجعیت و اقتدار در آئین بهائی منحصراً در اختیار موسسات و شوراهایی است که به صورت جمعی تصمیم‌گیری می‌کنند ولی تک تک افراد عضو این شوراها مرجعیت و امتیازی ندارند.
انتخابات
اولین انتخابات اعضای بیت العدل در سال ۱۹۶۳ انجام گرفت و بعد از آن هر ۵ سال تکرار می‌شود. انتخابات بیت العدل اعظم به‌طور معمول با برگزاری کانونشن بین‌المللی بهائی و مقارن با عید رضوان (اول تا دوازدهم اردیبهشت ماه) صورت میگیرد. هدف این گردهمایی که چند روز به طول می‌کشد علاوه بر انتخاب بیت العدل اعظم، تامل و مشورت دربارهٔ امور جامعهٔ بهائی در سراسر جهان است. جدیدترین انتخابات بیت العدل اعظم با برگزاری دوازدهمین کانونشن بین‌المللی بهائی در آوریل ۲۰۱۸ مطابق با اردیبهشت ۱۳۹۷ انجام گرفت. در این گردهمایی حدود ۱۳۰۰ عضو از بیش از ۱۶۰ محفل ملی از سراسر جهان حضور داشتند.
اعضای بیت العدل اعظم توسط رأی محفل‌های ملی بهائیان سراسر جهان انتخاب می‌شوند. انتخابات بهائی به شیوه ای دور از رقابت و تفرقه برگزار می‌شود. طبق احکام منصوص آئین بهائی، در انتخاب موسسات بهائی از جمله انتخابات بیت العدل اعظم هرگونه تبلیغات، کاندیداتوری، نامزد شدن و نامزد کردن، حزب‌گرایی، و مبارزات و کمپین‌های انتخاباتی مطلقاً ممنوع است. هر کدام از راِی دهندگان در حالت دعا و توجه و با در نظر گرفتن معیارهای اخلاقی و معنوی مطرح در آثار بهائی، به حکم وجدان خود شایسته‌ترین افراد را برای عضویت در این مؤسسه انتخاب می‌کنند. در تمامی انتخابات بهائی، در سطح محلی، ملی و بین‌المللی، رأی دهندگان نام افراد مورد نظر خود را روی برگه رأی می‌نویسند. رأی‌گیری از طریق برگه رأی مخفی است یعنی کسی از رأی دیگران اطلاع ندارد. این موضوع باعث می‌شود که رای‌دهندگان بتوانند آزادانه و فارغ از فشارهای بیرونی به هر آن که خود دوست دارند رأی دهند. در نهایت ۹ نفری که بالاترین رأی را بیاورند انتخاب می‌شوند. عضویت در بیت العدل اعظم منحصر به مردان است. برابری زنان و مردان یکی از اصول اساسی آئین بهائی است. منابع بهائی بیان می‌کنند از آنجایی که آثار بهائی سرشار از بیانات روشن و صریح دربارهٔ برابری زنان و مردان می‌باشد، مسلهٔ عضویت مردان در بیت العدل اعظم نمی‌تواند به عنوان نشانه‌ای از برتری مردان بر زنان در نظر گرفته شود.
گوشه‌ای از فعالیت‌ها
بیت العدل اعظم شورای حاکمه بین‌المللی جامعهٔ بهائی و بالاترین مؤسسه نظام اداری بهائی است و وظیفهٔ پیشرفت جامعه بهائی و حفظ وحدت آن بر عهده این مؤسسه است.
بیت العدل اعظم از زمان تأسیس، شیوهٔ شوقی افندی را برای رشد و توسعهٔ آئین بهائی از طریق پیاده‌سازی برنامه‌های جهانی ادامه داده‌است.
بیت العدل اعظم هدایت‌های خود را در قالب پیام‌هایی در اختیار موسسات و افراد قرار می‌دهد.
تحت نظارت بیت العدل اعظم معبد بهائی (مشرق‌الاذکار) قاره‌ای اروپا در فرانکفورت، آلمان که ساخت آن در زمان شوقی افندی آغاز شده بود تکمیل شد (۱۹۶۴ میلادی) و پس از آن معبد بهائی قاره‌ای آمریکای مرکزی در پاناما (۱۹۷۲ میلادی)، معبد قاره‌ای اقیانوسیه در ساموآی غربی (۱۹۸۴)، معبد قاره‌ای آسیا در هندوستان (۱۹۸۶) و معبد قاره‌ای آمریکای جنوبی در شیلی (۲۰۱۶) راه‌اندازی شدند. در اردیبهشت سال۱۳۹۱ (آوریل ۲۰۱۲)، بیت العدل اعظم برنامهٔ ساخت دو معبد ملّی بهائی (در جمهوری دموکراتیک کنگو و پاپوآ گینه نو) و ۵ معبد محلی (باتامبانگ در کامبوج، بیهار شریف در هندوستان، ماتوندا سوی در کنیا، نورته دل کائوکا در کلمبیا و تانا در وانواتو) را اعلام کرد. معبد بهائی محلی باتامبانگ در کامبوج سپتامبر ۲۰۱۷ (شهریور ۱۳۹۶) بازگشایی شد و معبد بهائی محلی نورته دل کائوکا در کلمبیا ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۸ (مرداد ۱۳۹۷) بازگشایی شد.
از زمان تشکیل بیت العدل اعظم همچنین اقداماتی زیر نظر این مؤسسه، در زمینه‌هایی همچون حقوق بشر، رفاه جهانی و پیشرفت زنان صورت گرفته‌است و بهائیان در سازمان ملل، در مجامع بین‌المللی و در انواع فضاهای اجتماعی گوناگون در سطوح ملی و محلی در مباحثات مرتبط با موضوعات مورد توجه اجتماع مشارکت می‌کنند. بیت العدل اعظم، برای مشارکت در گفتمان بین‌المللی صلح، در سال ۱۳۶۴ (۱۹۸۵ میلادی) بیانیه‌ای خطاب به مردم سراسر جهان با عنوان «وعده صلح جهانی» نوشت و پیش‌نیازهای اساسی برای برقراری صلح و رفاه جهانی را در آن مطرح کرد. در سال ۱۳۸۱ (۲۰۰۲ میلادی)، بیت العدل اعظم در پاسخ به موج رو به افزایش تعصبات دینی، نامه‌ای به رهبران ادیان جهان نوشته و بر لزوم پذیرش اصل یگانگیِ ادیان به عنوان پیش نیازی برای صلح تأکید کرد و خواستار رفع تعصبات دینی و گفتگویی جدید دربارهٔ جنبش‌های همکاری بین ادیان و نقش دین در اجتماع شد.
بیت العدل اعظم همچنین همانند شوقی افندی چندین کنفرانس بین‌المللی بهائی برگزار کرده‌است. برای تجلیل از بهاءاللّه و به مناسبت بزرگداشت صدمین سالگرد درگذشت او، بازهٔ زمانی اوّل اردیبهشت ۱۳۷۱ تا ۳۱ فروردین ۱۳۷۲ (۲۱ آوریل ۱۹۹۲ تا ۲۰ آوریل ۱۹۹۳ میلادی) با عنوان سال مقدّس نامگذاری شد. و به این مناسبت مراسم یادبودی در محوطهٔ آرامگاه بهاءالله با حضور نزدیک به ۳۰۰۰ بهائی به نمایندگی از تمامی جوامع ملی بهائی برگزار شد. در همان سال، دومین کنگره جهانی بهائی در شهر نیویورک با حضور نزدیک به ۲۷ هزار بهائی از سراسر جهان برپا شد.
بیت العدل اعظم همچنین به توسعه مرکز جهانی اداری و روحانی آئین بهائی توجه دارد و کار حفاظت و زیباسازی آرامگاه‌های بهاءاللّه، باب و سایر اماکن تاریخی بهائی در حیفا و عکا را که از زمان عبدالبهاء آغاز شده ادامه می‌دهد. بیت العدل اعظم در سال ۱۳۶۲ ه.ش (۱۹۸۳ میلادی) به ساختمان دائمی خود (دارالتشریع) در کوه کرمل نقل مکان کرد. در سال ۲۰۰۱، با افتتاح ساختمان دارالتبلیغ بین‌المللی، ساختمان‌های اداری اطراف ساختمان بیت العدل اعظم تکمیل شد. پروژه دیگری که در سال ۲۰۰۱ تکمیل شد ساخت ۱۹ طبقه باغ در بالا و پایین آرامگاه باب در کوه کرمل بود.
بیت العدل اعظم در نوامبر ۱۹۶۴ اعلام کرد که دیگر راهی برای انتصاب ایادیان امرالله وجود ندارد و برای تداوم کارکرد ایادیان در آینده، دو مؤسسه دارالتبلیغ بین‌المللی (تأسیس ۱۹۷۳) و هیئت مشاورین قاره‌ای (۱۹۶۸) را تأسیس کرد. این دو مؤسسه هر کدام وظایفی مشابه وظایف ایادیان امرالله در قاره‌های مختلف و در مرکز جهانی بهائی به عهده گرفتند.
یکی از اهداف بیت العدل اعظم تشویق بهائیان سراسر جهان به درک فهم عمیق‌تری نسبت به اعتقادات و اصول بهائی بوده‌است. در این راستا، بیت العدل اعظم علاوه بر نگارش پیام‌ها و نامه‌هایی با موضوعات مختلف، مجموعه‌هایی از آثار بهائی پیرامون موضوعات مختلف را گردآوری کرده و به انتشار رسانده‌است. از جمله مجموعه آثار با موضوعاتی همچون ازدواج، حیات خانواده، حفاظت از محیط‌زیست، مشورت، نظم اداری، دعا و نیایش، هنر، موسیقی، تعلیم و تربیت و … همچنین ترجمه آثار باب، بهاءالله، عبدالبهاء تحت نظارت بیت العدل اعظم صورت گرفته‌است از جمله ترجمه کتاب اقدس به انگلیسی، کتاب احکام بهاءالله، که در سال ۱۹۹۲ به انتشار رسید. بیت العدل اعظم همچنین به نگهداری و محافظت از اصل آثار بهائی و آرشیو و رده‌بندی تمامی آثار و نامه‌های بهاءالله، عبدالبهاء و شوقی افندی اهتمام دارد و به این منظور یک دپارتمان تحقیق و آرشیو در حیفا تأسیس کرده‌است.
بیت العدل اعظم همچنین تأکید زیادی بر تغییرات و رشد کیفی در حیات جامعهٔ بهائی داشته‌است از جمله تشویق به سواد آموزی، ترویج آموزش و پرورش، تقویت نقش زنان و جوانان در جامعه، پرورش حیات خانواده، ترتیب دادن کلاس‌های آموزشی برای کودکان، توسعه اقتصادی و اجتماعی و …
ادعای میسون ریمی
پس از درگذشت شوقی افندی، تصمیم ایادیان امرالله مبنی بر در دست گرفتن امور به‌طور موقت تا برگزاری انتخابات بیت العدل اعظم، به‌طور کلی با حمایت مشتاقانه جامعهٔ بهائی سراسر جهان پذیرفته شد. در ۱۹۵۹ میسون ریمی یکی از ایادیان امرالله که در زمان تشکیل شورای بین‌المللی بهائی به عنوان رئیس آن جمع تعیین شده بود ادعا کرد که وی به همین دلیل باید پس از شوقی افندی به عنوان ولی دوم امر در نظر گرفته شود. استدلال او با مخالفت سایر ایادیان امرالله مواجه شد زیرا هیچ وصیتنامه یا یادداشتی مبنی بر اینکه شوقی افندی ریمی را به عنوان جانشین خود انتخاب کرده باشد وجود نداشت. ریمی خود در سال ۱۹۵۷ به همراه سایر ایادیان امرالله بیانیه‌ای رسمی به امضا رسانده بود که شوقی افندی جانشینی برای خود تعیین نکرده‌است. به علاوه در آثار بهائی ذکر شده بود که ولی امر باید از نسل بهاءالله باشد و ریمی حائز این شرط نیز نبود. با ادامه اصرار ریمی بر ادعای خود در سال ۱۹۶۰ از سمت ایادی امرالله عزل و به عنوان ناقض عهد و میثاق معرفی شد. ریمی تنها موفق به جلب تعداد کمی طرفدار برای خود شد و همان‌طور که خود بعدها اظهار کرد تقریباً تمام جامعهٔ بهائی با ادعای او مخالفت کردند. برگزاری انتخابات و تشکیل بیت العدل اعظم در سال ۱۹۶۳ با شادی و شعف بهائیان همراه بود و ریمی و طرفدارانش به سرعت اهمیت خود را برای اکثر بهائیان از دست دادند.
پیوند به بیرون
منابع
- ↑ Warburg, Margit. Citizens of the World: A History and Sociology of the Baha'is from a Globalisation Perspective (به انگلیسی). Brill, Leiden, Boston. p. 26.
- ↑ Smith، Peter (۲۰۰۸). An Introduction to the Baha'i Faith. Cambridge University Press. ISBN 0-521-86251-5.
- ↑ بررسی کتاب: سرکوب و کشتار دگراندیشان مذهبی در ایران، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ Shoghi Effendi, The World Order of Bahá’u’lláh. Wilmette, Illinois, Bahá'í Publishing Trust. ISBN 0-87743-231-7
- ↑ Momen, Moojan (1989). "Bayt-al-`Adl (House of Justice)". Encyclopædia Iranica.
- ↑ «Bayt-Al-Adl». Iranica.
- ↑ افندی، شوقی (۱۹۵۰–۱۹۵۷). Messages to the Bahá'í World. Wilmette, Illinois, USA: Bahá'í Publishing Trust.
- ↑ Momen، Moojan؛ Momen، Wendi (۲۰۰۶). Understanding the Bahaʼı́ Faith. Dunedin Academic Press.
- ↑ بهاءالله (۱۹۹۲). کتاب اقدس. جامعه جهانی بهائی. صص. ۱۵۳.
- ↑ Smith, Peter (2000). "Universal House of Justice". A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oxford: Oneworld Publications. pp. 346–350. ISBN 1-85168-184-1.
- ↑ Tablets of Baha'u'llah Revealed After the Kitab-i-Aqdas. Bahai Publishing Trust. ۱۹۸۸.
- ↑ کتاب اقدس. مرکز جهانی بهائی. ۱۹۹۲.
- ↑ الواح وصایای حضرت عبدالبهاء. محفل روحانی ملی بهائیان پاکستان. ۱۹۶۰.
- ↑ Hartz، Paula (۲۰۰۹). Baha'i Faith. Infobase Publishing.
- ↑ Baha'is elect Universal House of Justice
- ↑ «اعضای جدید بیت‌العدل اعظم انتخاب شدند». سرویس خبری جامعه بهائی. ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۷.
- ↑ «نمایندگان از سراسر جهان برای دوازدهمین کانونشن بین‌المللی گرد هم آمدند». سرویس خبری جامعه بهائی. ۵ اردیبهشت ۱۳۹۷.
- ↑ «نمایندگان برای انتخاب اعضای بیت‌العدل اعظم آرای خود را به صندوق ریختند». سرویس خبری جامعه بهائی. ۹ اردیبهشت ۱۳۹۷.
- ↑ Arash Abizadeh (۲۰۰۸). «How Bahá'í Voters Should Vote». Journal of Baha’i Studies,. ۱۸ (۱-۴).
- ↑ Momen , Moojan, Marginality and apostasy in the Baha'i community بایگانی‌شده در ۴ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine, ELSEVIER, Religion 37 (2007) 187-209
- ↑ «موسسه‌ای بی‌مانند». وب‌سایت رسمی آئین بهائی.
- ↑ «نخستین معبد آیین بهایی در آمریکای جنوبی در کشور شیلی افتتاح شد». رادیو فردا.
- ↑ «اعلام برنامهٔ ساخت مشرق‌الاذکارهای تازه». سرویس خبری جامعه بهائی. ۲۲ آوریل ۲۰۱۲.
- ↑ «طلوع صبحی جدید: گشایش معبد بهائی در کامبوج». سرویس خبری جامعهٔ بهائی. ۱ سپتامبر ۲۰۱۷.
- ↑ «گشایش معبد کلمبیا طی مراسمی پرنشاط و سرورانگیز». سرویس خبری جامعهٔ بهائی. ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸.
- ↑ Warren، Matthews (۲۰۰۸). World Religions. Wadsworth Cengage Learning.
- ↑ America's Alternative Religions. State University of New York Press. ۱۹۹۵.
<link rel="mw:PageProp/Category" href="./رده:بنیان‌گذاری‌های_۱۹۶۳_(میلادی)_در_اسرائیل"/>
<link rel="mw:PageProp/Category" href="./رده:دین_در_حیفا"/>