باسماچی‌ها

جنبش باسماچی
	بخشی از جنگ جهانی اول و جنگ داخلی روسیه
	; بخارا در محاصره نیروهای ارتش سرخ و در حال سوختن، ۱ سپتامبر ۱۹۲۰
تاریخ	۱۹۱۶–۱۹۳۴
موقعیت	ترکستان غربی
نتایج	پیروزی شوروی
طرف‌های درگیر
امپراتوری روسیه; (۱۹۱۶–۱۷) جمهوری روسیه; (۱۹۱۷) جمهوری فدراتیو سوسیالیستی روسیه شوروی; • جمهوری خودمختار شوروی ترکستان; • جمهوری خودمختار شوروی قرقیزستان; جمهوری خلق شوروی خوارزم; جمهوری شورایی خلق بخارا اتحاد جماهیر شوروی; (از ۳۰ دسامبر ۱۹۲۲) در همکاری با:; وفاداران امان‌الله; (۱۹۲۹); پادشاهی افغانستان; (۱۹۳۰)	باسماچی; خیوه (۱۹۱۸–۲۰); ارتش سفید (۱۹۱۹–۲۰); بخارا (۱۹۲۰); پشتیبانی:; امارت افغانستان; (تا میانه ۱۹۲۲) سقاوی‌ها (۱۹۲۹)
فرماندهان و رهبران
میخائیل فرونزه; Grigori Sokolnikov; Pyotr Kobozev; Vitaly Primakov; Vasily Shorin; August Kork; Semyon Pugachov; Mikhail Levandovsky; Konstantin Avksentevsky; Vladimir Lazarevich; Magaza Masanchi; Fayzulla Khodzhayev	انور پاشا †; ابراهیم بک †; Irgash Bey [ru]; Madamin Bey [ru]; جنیدخان; امیر عالم‌خان; Konstantin Monstrov [ru] † حبیب‌الله کلکانی
قوا
جبهه ترکستان; ۱۲۰٬۰۰۰–۱۶۰٬۰۰۰	شاید ۳۰٬۰۰۰ نفر در اوج، بیش از ۲۰٬۰۰۰ (اواخر ۱۹۱۹)
تلفات و ضایعات
۹٬۳۳۸ کشته; ۲۹٬۶۱۷ زخمی یا بیمار (ژانویه ۱۹۲۱ – ژوئیه ۱۹۲۲); ۵۱۶ کشته; ۸۶۷ زخمی یا بیمار (اکتبر ۱۹۲۲ – ژوئیه ۱۹۳۱); کل: ۴۰٬۰۰۰+; ۹٬۸۵۴+ کشته; ۳۰٬۴۸۴+ زخمی یا بیمار	ناشناخته
	ده‌ها هزار غیرنظامی کشته شدند. به گفته سوکول، چند صد هزار نفر از مردم قزاق و قرقیز کشته یا تبعید شدند و شمار ناشناخته‌ای در اثر قحطی جان باختند. برآوردهای دیگر: ۱۵۰٬۰۰۰ کشته در ۱۹۱۶:

باسماچیان نام گروهی از مسلمان‌های آسیای‌میانه است که در میان سال‌های ۱۲۹۷ تا ۱۳۰۹ خورشیدی (برابر ۱۹۱۸ تا ۱۹۳۰ میلادی) شورش‌هایی را ضد شوروی انجام می‌دادند. این جنبش با آمدن انورپاشا وزیر جنگ پیشین عثمانی به بخارای شرقی تقویت شد. پس از قتل او، ابراهیم بک تا سال ۱۳۰۵ خورشیدی (۱۹۲۶ میلادی) فرماندهی باسماچیان را برعهده داشت. قلع و قمع باسماچیان تا اواخر این دهه به درازا کشید و در جریان آن خسارات بسیاری به اقتصاد بخارای شرقی و فرغانه وارد آمد. در این اغتشاشات گروهی از مردم امیرنشین بخارا که نگران آینده بودند، به افغانستان و ایران مهاجرت کردند.

ریشه‌شناسی

واژه «باسماچی» در ازبکی به معنای «راهزن» یا «دزد» است روس‌ها این اصطلاح را برای نام‌گذاری گروه‌های مبارز در آسیای میانه به کار می‌بردند که به مردم سراسر منطقه نشان دهند که آن‌ها جنایتکارانی بیش نیستند.

خاستگاه

پس از پیمان آخال که ایران از تمامی سرزمین‌های خود در آسیای میانه چشم پوشید، بدرفتاری زمامداران روس با مردم، کم‌کم مردم را به آنان بدبین ساخت. پس از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه که روس‌ها چیرگی کامل بر تمام شهرها یافتند، آغاز به دگرگونی‌های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی زدند که بیش از پیش آن‌ها را در بین مردم بدبین ساخت و زمینه‌ساز جنبش‌هایی ضد روس‌ها شد.

آغاز کار

این جنبش از شهر بخارا آغاز و کم‌کم به فرغانه، خوقند، سمرقند، سیردریا و آمودریا و کوهستان‌های تاجیکستان و بخش‌هایی از قرقیزستان و در کل به همهٔ آسیای میانه رسید. رهبری گروه را شخصی به‌نام ابراهیم بک پیش می‌برد که در زمان نادر بر اثر سازش دو دولت ابراهیم از افغانستان داخل ترکمنستان گردید و با ۷۰۰ سرباز کشته شد. پس از آن باسماچی‌ها مدت ۳۵ سال با دولت اتحاد شوروی جنگیدند. تا آنکه در زمان خروشچف نیمه آزادی را به‌دست آوردند؛ دولت شوروی بدخشان تاجیکستان را به‌نام ولایت مختار بدخشان نام گذاشتند.

پسآیندها

با گذشت زمان رهبران محلی شروع به همکاری با مقامات شوروی کردند و مردم نیز در پی سیاست‌های بومی‌سازی لنین و استالین به حزب کمونیست پیوستند. بسیاری نیز در جمهوری‌های تاجیک، ازبک، قرقیز، قزاق و ترکمن به مقامات بالایی رسیدند. در زمان شوروی‌سازی آسیای میانه، کانون مبارزات ضددینی اسلام بود. دولت با سرکوب روحانیون اسلامی و نشانه‌های هویت اسلامی مانند حجاب، بیشتر مساجد را تعطیل کرد. ازبک‌هایی که همچنان مسلمان بودند، ملی‌گرا شناخته می‌شدند و بیشتر هدف زندان یا اعدام قرار می‌گرفتند. جمع‌آوری و صنعتی‌سازی استالینی نیز همانند سایر نقاط اتحاد جماهیر شوروی پیش می‌رفت.

پس از اینکه جنبش باسماچی به عنوان یک نیروی سیاسی و نظامی نابود شد، مبارزانی که در مناطق کوهستانی پنهان مانده بودند شروع به جنگ چریکی کردند. قیام باسماچی تا سال ۱۹۲۶ در بیشتر مناطق آسیای میانه خاموش شده بود. با این حال، درگیری‌ها و درگیری‌های گاه و بیگاه در مرزهای افغانستان تا اوایل دهه ۱۹۳۰ ادامه داشت. جنید خان در سال ۱۹۲۶ خیوه را تهدید کرد، اما سرانجام در سال ۱۹۲۸ تبعید شد. دو فرمانده برجسته، فضیل مقسوم و ابراهیم بک، به فعالیت خود در خارج از افغانستان ادامه دادند و در سال ۱۹۲۹ به جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان حمله کردند. ابراهیم بک وقتی به مقاومت به جمعی‌سازی دامن زد، جنبشی دوباره را آغاز کرد و موفق شد این سیاست را تا ۱۹۳۱ در ترکمنستان به تأخیر بیندازد، اما خیلی زود دستگیر و اعدام شد. سپس جنبش تا حد زیادی خاموش شد. آخرین عملیات اصلی باسماچی‌ها در اکتبر ۱۹۳۳، هنگامی که نیروهای جنید خان در صحرای کاراکوم شکست خوردند، رخ داد. جنبش باسمچی در سال ۱۹۳۴ کاملاً از میان رفته بود.

در فرهنگ عمومی

این شورش موضوع فیلم‌های «اوسترن» بسیاری از جمله خورشید سفید بیابان، گلوله هفتم و محافظ شخصی و همچنین مجموعه تلویزیونی مرز کشور بوده‌است.

جستارهای وابسته

اورکون

منابع

↑ In Union with him and Bey Madamin counter-revolutionary robber bands with July 10, 1919, to January 1920.
↑ Muḥammad, Fayz̤; Hazārah, Fayz̤ Muḥammad Kātib (1999). Kabul Under Siege: Fayz Muhammad's Account of the 1929 Uprising (به انگلیسی). Markus Wiener Publishers. p. 12. ISBN 978-1-55876-155-1.
↑ Supporters of Habibullah had fought in alliance with such films only in northern Afghanistan
↑ Moscow's Muslim Challenge: Soviet Central Asia, Michael Rywkin, page 35
↑ Soviet Disunion: A History of the Nationalities Problem in the USSR, By Bohdan Nahaylo,Victor Swoboda, p. 40, 1990.
↑ Krivosheev, Grigori (Ed.), Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century, p. 43, London: Greenhill Books, 1997.
↑ General-Lieutenant G.F.KRIVOSHEYEV (1993). "SOVIET ARMED FORCES LOSSES IN WARS,COMBAT OPERATIONS MILITARY CONFLICTS" (PDF). MOSCOW MILITARY PUBLISHING HOUSE. p. 56. Retrieved 2015-06-21.
↑ Uzbekistan, By Thomas R McCray, Charles F Gritzner, pg. 30, 2004, شابک ‎۱۴۳۸۱۰۵۵۱۷.
↑ Martha B. Olcott, The Basmachi or Freemen's Revolt in Turkestan, 1918-24, 355.
↑ Baberowski and Anselm Doering-Manteuffel 2009, p. 202.
↑ Morrison, Alexander (2017/ed). "The Revolt of 1916 in Russian Central Asia. By Edward Dennis Sokol. Foreword by S. Frederick Starr. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2016 (original edition 1954). x, 187 pp. Bibliography. Index. Figures". Slavic Review (به انگلیسی). 76 (3): 772–778. doi:10.1017/slr.2017.185. ISSN 0037-6779.
↑ برجیان، حبیب؛ دادبه، اصغر (۱۳۸۵). «تاجیکستان». [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]. ج. ۱۴. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ص. ۲۴۷–۲۷۲. شابک ۹۶۴-۷۰۲۵-۵۴-۸.
↑ Abdullaev, Kamoludin (10 August 2018). Historical Dictionary of Tajikistan (به انگلیسی). Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-5381-0252-7. The uprising spread, and as it gained strength, the Bolsheviks began to refer to its fighters as Basmachi, meaning “bandit” in the local tongues. As they prepared for the Hisor Expedition in the fall of 1920, Turkfront commanders viewed it as ...
↑ Hiro, Dilip (November 2011). Inside Central Asia: A Political and Cultural History of Uzbekistan, Turkmenistan, Kazakhstan, Kyrgyz stan, Tajikistan, Turkey, and Iran (به انگلیسی). Abrams. ISBN 978-1-59020-378-1. The Communists' major problem now was how to counter the continuing nationalist Basmachi (meaning “bandit” in Uzbek) movement.
↑ Abdullaev, Kamoludin (10 August 2018). Historical Dictionary of Tajikistan (به انگلیسی). Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-5381-0252-7. The uprising spread, and as it gained strength, the Bolsheviks began to refer to its fighters as Basmachi, meaning “bandit” in the local tongues. As they prepared for the Hisor Expedition in the fall of 1920, Turkfront commanders viewed it as ...
↑ Goodson, Larry P. (28 October 2011). Afghanistan's Endless War: State Failure, Regional Politics, and the Rise of the Taliban (به انگلیسی). University of Washington Press. ISBN 978-0-295-80158-2.
↑ Pipes, Richard (1955). "Muslims of Soviet Central Asia: Trends and Prospects (Part I)". Middle East Journal. 9 (2): 149–150. JSTOR 4322692.
↑ Michael Rywkin, Moscow's Muslim Challenge, 42.
↑ Ritter, William S (1990). "Revolt in the Mountains: Fuzail Maksum and the Occupation of Garm, Spring 1929". Journal of Contemporary History 25: 547. doi:10.1177/002200949002500408.
↑ Ritter, William S (1985). "The Final Phase in the Liquidation of Anti-Soviet Resistance in Tadzhikistan: Ibrahim Bek and the Basmachi, 1924-31". Soviet Studies 37 (4).
↑ Tucker, Spencer C. (2013-10-29). Encyclopedia of Insurgency and Counterinsurgency: A New Era of Modern Warfare: A New Era of Modern Warfare (به انگلیسی). ABC-CLIO. p. 61. ISBN 978-1-61069-280-9.

[1] In Union with him and Bey Madamin counter-revolutionary robber bands with July 10, 1919, to January 1920.

[2] Muḥammad, Fayz̤; Hazārah, Fayz̤ Muḥammad Kātib (1999). Kabul Under Siege: Fayz Muhammad's Account of the 1929 Uprising (به انگلیسی). Markus Wiener Publishers. p. 12. ISBN 978-1-55876-155-1.

[3] Supporters of Habibullah had fought in alliance with such films only in northern Afghanistan

[Moscow_page_35-4] Moscow's Muslim Challenge: Soviet Central Asia, Michael Rywkin, page 35

[5] Soviet Disunion: A History of the Nationalities Problem in the USSR, By Bohdan Nahaylo,Victor Swoboda, p. 40, 1990.

[6] Krivosheev, Grigori (Ed.), Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century, p. 43, London: Greenhill Books, 1997.

[7] General-Lieutenant G.F.KRIVOSHEYEV (1993). "SOVIET ARMED FORCES LOSSES IN WARS,COMBAT OPERATIONS MILITARY CONFLICTS" (PDF). MOSCOW MILITARY PUBLISHING HOUSE. p. 56. Retrieved 2015-06-21.

[Uzbekistan_pg._30-8] Uzbekistan, By Thomas R McCray, Charles F Gritzner, pg. 30, 2004, شابک ‎۱۴۳۸۱۰۵۵۱۷.

[ReferenceB-9] Martha B. Olcott, The Basmachi or Freemen's Revolt in Turkestan, 1918-24, 355.

[FOOTNOTEBaberowski_and_Anselm_Doering-Manteuffel2009202-10] Baberowski and Anselm Doering-Manteuffel 2009, p. 202.

[11] Morrison, Alexander (2017/ed). "The Revolt of 1916 in Russian Central Asia. By Edward Dennis Sokol. Foreword by S. Frederick Starr. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2016 (original edition 1954). x, 187 pp. Bibliography. Index. Figures". Slavic Review (به انگلیسی). 76 (3): 772–778. doi:10.1017/slr.2017.185. ISSN 0037-6779.

[12] برجیان، حبیب؛ دادبه، اصغر (۱۳۸۵). «تاجیکستان». [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]. ج. ۱۴. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ص. ۲۴۷–۲۷۲. شابک ۹۶۴-۷۰۲۵-۵۴-۸.

[13] Abdullaev, Kamoludin (10 August 2018). Historical Dictionary of Tajikistan (به انگلیسی). Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-5381-0252-7. The uprising spread, and as it gained strength, the Bolsheviks began to refer to its fighters as Basmachi, meaning “bandit” in the local tongues. As they prepared for the Hisor Expedition in the fall of 1920, Turkfront commanders viewed it as ...

[14] Hiro, Dilip (November 2011). Inside Central Asia: A Political and Cultural History of Uzbekistan, Turkmenistan, Kazakhstan, Kyrgyz stan, Tajikistan, Turkey, and Iran (به انگلیسی). Abrams. ISBN 978-1-59020-378-1. The Communists' major problem now was how to counter the continuing nationalist Basmachi (meaning “bandit” in Uzbek) movement.

[15] Abdullaev, Kamoludin (10 August 2018). Historical Dictionary of Tajikistan (به انگلیسی). Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-5381-0252-7. The uprising spread, and as it gained strength, the Bolsheviks began to refer to its fighters as Basmachi, meaning “bandit” in the local tongues. As they prepared for the Hisor Expedition in the fall of 1920, Turkfront commanders viewed it as ...

[16] Goodson, Larry P. (28 October 2011). Afghanistan's Endless War: State Failure, Regional Politics, and the Rise of the Taliban (به انگلیسی). University of Washington Press. ISBN 978-0-295-80158-2.

[17] Pipes, Richard (1955). "Muslims of Soviet Central Asia: Trends and Prospects (Part I)". Middle East Journal. 9 (2): 149–150. JSTOR 4322692.

[ReferenceA-18] Michael Rywkin, Moscow's Muslim Challenge, 42.

[:0-19] Ritter, William S (1990). "Revolt in the Mountains: Fuzail Maksum and the Occupation of Garm, Spring 1929". Journal of Contemporary History 25: 547. doi:10.1177/002200949002500408.

[20] Ritter, William S (1985). "The Final Phase in the Liquidation of Anti-Soviet Resistance in Tadzhikistan: Ibrahim Bek and the Basmachi, 1924-31". Soviet Studies 37 (4).

[21] Tucker, Spencer C. (2013-10-29). Encyclopedia of Insurgency and Counterinsurgency: A New Era of Modern Warfare: A New Era of Modern Warfare (به انگلیسی). ABC-CLIO. p. 61. ISBN 978-1-61069-280-9.