بازجویی
بازجویی (به انگلیسی: Interrogation) یا بازپرسی (به انگلیسی: Questioning) مصاحبه‌ای است که معمولاً توسط افسران پلیس، نیروهای اطلاعاتی و نظامی همچنین مأمورین صلاحیت‌دار قضایی (بازپرس، دادیار و…)، با هدف تحقیق و کشف حقیقت از سوی متهم، شاهد یا قربانی انجام می‌شود. به عبارت دیگر، بازجویی روشی قضایی با رعایت حقوق دفاعی متهم و تشخیص اتهام درست از نادرست است که توسط مقام قضایی یا امنیتی صورت می‌گیرد. به فردی که بازجویی را انجام می‌دهد بازجو یا بازپرس می‌گویند.
اصول بازجویی
- تعیین اهداف
- ابتکار (طرح و نقشه ای که بازجو می‌کشد تا مجهولات خود را حل کند)
- صحت و درستی: بازجو باید بفهمد کدام مطالب یا جواب با سؤال او مطابقت دارد و کدام ندارد.
- تأثیر و برتری شخصیتی، سیاسی و روانی، بر متهم به‌جای استفاده از زور و فشار
- رعایت حفاظت.
مواردی که ابتکار عمل را از بازجو می‌گیرد
- عصبانیت
- عدم توجه به تناقض گوئی‌های متهم.
- دوستی بیش از حد در حین بازجویی با متهم.
مراحل بازجویی
- تهیه طرح (طرح چگونگی انجام بازجویی)
- گرفتن تماس (تماس فنی است که بازجو برای نزدیک شدن یا تشویق طرف مقابل جهت گرفتن مطلب مورد نظر به‌کار می‌برد)
- انجام سوالات
- مرحله نهائی (شکست متهم و نتیجه‌گیری)
- تهیه گزارش
انواع سوالات
- سوالات معمولی
- سوالات کنترلی (یعنی سوالاتی که از قبل جواب آنرا می‌دانیم)
- سوالات نامربوط
- سوالات مستقیم و هدایت شونده
تکنیک‌ها
اعتراف‌گیری
پیشنهاد پذیری (Suggestibility) به معنی میزان گرایش فرد برای پذیرش آن چیزی هست که دیگران به او پیشنهاد می‌کنند. در این تکنیک بازجو می‌کوشد تا سطح پیشنهاد پذیری را در مورد فرد دستگیر شده بالا ببرد. برخی از متدهای رایج عبارتند از محرومیت از خواب، ایجاد نویز مداوم یا استفاده از داروهای گاما آمینوبوتیریک اسید نظیر تیوپنتال سدیم. استفاده از چنین روش‌هایی ممکن است شکنجه تلقی شود. به علاوه چنین متدهایی باعث می‌شود تا فرد دستگیر شده اطلاعات قابل اعتمادی ارائه نکند.
فریب
فریب دادن نقش مهمی در یک بازجویی ایفا می‌کند. در آمریکا قانونی وجود ندارد که بازجو را از اغراق کردن در مورد شدت جرم، دروغ گفتن به فرد مظنون یا دروغ دربارهٔ اعترافاتِ مجرم دیگر برحزر دارد.
تغییر در علائم کلامی و غیر کلامی
شخص دروغگو و شخص راستگو در طول مدت بازجویی علائم کلامی و رفتاری متفاوتی را از خود نشان می‌دهند. ثابت شده که دروغگویان در هنگام دروغ گفتن کمتر لبخند می‌زنند، وقفه‌های کمتری در بیان دارند و از ارتباط چشمی خودداری می‌کنند. تحقیقی در این زمینه نشان داده که رفتار شخص فریبکار در سه شکل مختلف جلوه می‌کند:
- رویکرد احساسی: فرد دروغگو رفتار خود را بر اساس احساساتی که دارد تغییر می‌دهد. برای مثال اگر فرد دروغگو احساس گناه کند ممکن است جهت نگاه خود را تغییر دهد و به چیز دیگری خیره شود.
- رویکرد شناختی: برای دروغ گفتن به زمان بیشتری برای فکر کردن نیاز است. به علاوه دروغگو در بیان خود بیشتر مرتکب اشتباه می‌شود.
- شخص دروغگو تلاش می‌کند تا ظاهر خود را صادقانه نشان دهد و رفتار خود را به گونه ای تغییر دهد تا دروغ‌های خود را باور پذیر جلوه دهد.
زیرپاکشی (بالارونده - پایین رونده)
زیرپاکشی وادار کردن کسی به بیان رازهای خود است. این روش به دو صورت بالا رونده و پایین رونده صورت می‌گیرد. در روش بالارونده بازجو به تأیید و تمجید از فرد مظنون می‌پردازد و تلاش می‌کند تا با ساختن فضای مثبت، فرد مظنون را وادار به صحبت کند و اطلاعات لازم را از او بدست بیاورد. در روش پایین رونده بازجو تلاش می‌کند تا با فحاشی و تحقیر کردن به مظنون، او را وادار به حرف زدن کند. در واقع در این روش فرد بازجو از راه کلامی و روانی مظنون را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد.
پلیس خوب-پلیس بد
«پلیس خوب - پلیس بد» یکی از روش‌های مرسوم در بازجویی است که در آن دو بازجو، دو روش مختلف را در رویارویی با مظنون در پیش می‌گیرند. در این روش پلیس بد مظنون را تحت فشار قرار می‌دهد اما پلیس خوب از مظنون حمایت می‌کند. هدف از این روش این است که فرد متهم از ترسِ خشم پلیس بد به پلیس خوب پناه بیاورد و با او همکاری کند.
استفاده از داروهای اثرگذار بر ذهن
در گذشته از سروم‌های حقیقت (که توانایی اثرگذاری بر ذهن را داشتند) در طول بازجویی استفاده می‌شد. برای مثال سیا در دههٔ ۵۰ میلادی و در قالب پروژه ام‌کی‌اولترا تلاش کرد تا مُشتقاتی از ال اس دی تولید کند که مانند سِروم حقیقت عمل کند. اما امروزه استفاده از دارو به منظور بازجویی غیر مؤثر و غیرقانونی است. قانونی که در مجمع عمومی سازمان ملل متحد (resolution 43/173 of ۹ دسامبر ۱۹۸۸) و در حمایت از حقوق زندانیان و افراد بازداشتی ارائه شد، استفاده از هر متدی که به توانایی‌های تصمیم‌گیری و قضاوت کردن آسیب می‌زند منع کرده‌است. به علاوه سازمان همکاری‌های جهانی بهداشت و سازمان همکاری‌های بهداشتی آمریکا هم این روش‌ها را ممنوع کرده‌اند.
شکنجه
استفاده از شکنجه سابقهٔ طولانی در طول تاریخ دارد. در طول جنگ سرد سازمان سیا متدهایی نظیر بی خوابی و القای حس غرق‌شدن و شوک الکتریکی که در گشتاپو و کاگ ب استفاده می‌شد را تغییر داد. همین‌طور سازمان سیا تحقیقاتی بر روی شکنجهٔ بدون لمس (no-touch torture) که شامل محرومیت از لمس Sensory deprivation و اعمال فشار روانی می‌شود انجام داد. پس از افشای اخبار شکنجه‌های سازمان سیا در دههٔ ۷۰ میلادی سازمان سیا به‌طور گسترده‌ای این گونه فعالیت‌ها را متوقف کرد.
جستارهای وابسته
- اصل برابری سلاح‌ها در امور کیفری
- کتاب اصول ویژه بازجویی بواوا اثر ا.ع. سید هادی موسوی
- کتاب فنون بازجویی اثر بخش علی محمدی درآبا
- کتاب روانشناسی متهم به روش دیر اثر
منابع
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (۱۳۹۰). ترمینولوژی حقوق. تهران: کتابخانه گنج دانش. شابک ۹۶۴-۵۹۸۶-۰۷-۹.
پانویس
- ↑ «بازجویی قانونی». سایت حقوقدانان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۳.
- ↑ کتاب اطلاعات دانشگاه امام باقر
- ↑ J. D. Obenberger. «Police Deception». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۱ ژوئیه ۲۰۲۰.
- ↑ «Repeated interrogations: Verbal and non-verbal cues to deception». آوریل ۲۰۰۲.
- ↑ «Body of Principles for the Protection of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment». ۹ دسامبر ۱۹۸۸.