انتخابات ریاست‌جمهوری ایران

در ایران احراز صلاحیت کاندیداهای انتخاباتی و نظارت بر انتخابات بر عهده شورای نگهبان است.

مطابق اصل ۱۱۷ قانون اساسی، برنده شدن یک کاندیدا در مرحله اول انتخابات ریاست جمهوری ایران نیازمند کسب "اکثریت مطلق" آرای "شرکت‌کنندگان" در انتخابات است. یعنی برای برنده شدن در مرحله اول انتخابات، یک کاندیدا باید بیش از ۵۰ درصد آرای کسانی که در انتخابات مشارکت‌کنندگان را به دست آورد.

آرای باطل

در ماده ۲۵ قانون انتخابات ریاست جمهوری ایران، "آرای سفید"، "آرای غیر قابل خواندن" و "آرایی که از طریق خرید و فروش به دست آمده باشد"، به عنوان "رای باطل" محسوب شده‌اند. این آرا به تعداد رأی هیچیک از کاندیداها اضافه نمی‌شوند، اما به تعداد "شرکت کنندگان در انتخابات" افزوده می‌شوند.

خرید و فروش رأی جرم محسوب شده و در صورت اثبات از مجموع آرای کاندیداها حذف می‌شوند. اما بر اساس ماده ۲۵، از مجموع کل آرای بدست آمده، کم نخواهد شد.

در ماده ۲۶ قانون انتخابات به موارد دیگری می‌پردازد که توضیح دربارهٔ آرایی می‌پردازد که اساساً قابل شمارش نبوده و تعداد آن‌ها در شمار آرای "باطل" هم لحاظ نشود. آرای "صندوق فاقد لاک و مهر انتخاباتی"، "بیش از تعداد تعرفه" و "تکراری" (شخص بیش ار یک بار رأی داده) از این جمله هستند.

آرای غیرقابل شمارش

همچنین، آرای "کسانی که به سن قانونی رأی دادن نرسیده باشند"، "با شناسنامه افراد فوت شده یا غیر ایرانی داده شده باشند"، "با شناسنامه غیر یا جعلی اخذ شده باشند"، "با شناسنامه کسانی که حضور ندارند اخذ شده باشند"، "از طریق تهدید به دست آمده باشند"، "روی ورقه غیر از برگ رأی نوشته شده باشند" یا "با تقلب و تزویر (‌در تعرفه‌ها، آرای، صورت جلسات یا شمارش) به دست آمده باشد" غیرقابل شمارش هستند و حتی در شمار آرای باطل نیز به حساب نخواهند آمد.

ابهام‌ها

ماده ۲۶ قانون انتخابات ریاست جمهوری، "آرایی که از طریق خرید و فروش به دست آمده باشند" را غیرقابل شمارش ندانسته و ماده ۲۵ چنین آرایی را همچون سایر آرای "باطل" قابل شمارش فرض کرده‌ است.

همچنین در دو ماده ۲۵ و ۲۶ قانون انتخابات ریاست جمهوری، تکلیف آرایی که حاوی اسامی افرادی غیر از نامزدهای تأیید شده باشند، به صراحت مشخص نشده‌است.

توجه شود که در "قانون انتخابات شوراها" (ماده ۱۹) این دسته از آرا صراحتا جزو آرای باطل محسوب شده‌اند، اما در قانون انتخابات ریاست جمهوری، این تصریح صورت نگرفته‌است. هر چند با توجه به روح حاکم بر قانون انتخابات که در آن آرای "سفید" و "غیرقابل خواندن" جزو آرای "باطل" محسوب شده، می‌توان چنین برداشت کرد که آرای داده شده به افرادی غیر از نامزدهای رسمی انتخابات، در شمار آرای باطل شمرده می‌شوند.

عدم تفکیک

در هنگام اعلام نتیجه انتخابات ریاست جمهوری، تعداد کل آرای باطل و غیرقابل شمارش به تفکیک اعلام نمی‌شوند و تنها تعداد رأی‌های "باطل" اعلام می‌شود. بنابراین می‌توان دریافت که در هنگام اعلام نتایج هر حوزه، تنها تعداد آرایی که قابل شمارش تشخیص داده می‌شوند (صحیح یا باطل) اعلام شده و موارد مشمول ماده ۲۶ قانون انتخابات، اساساً به عنوان رأی به رسمیت شناخته نمی‌شوند.

تا کنون سیزده دوره از این انتخابات برگزار شده‌است؛ انتخابات دوره نخست در ۵ بهمن ۱۳۵۸ و انتخابات دوره سیزدهم در ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ انجام شد. در تمام دوره‌هایی که به‌ طور عادی پایان یافته یک فرد برای دو دور توانسته رأی مردم را جلب کند. در دوره نخست ریاست جمهوری، مجلس رأی اعتماد خود را از رئیس‌جمهور منتخب پس گرفت و این دوره پیش از موعد پایان یافت. رئیس‌جمهور رجایی در اثر بمبگذاری کشته شد و این دوره نیز پیش از موعد مقرر پایان پذیرفت.

تا کنون سیزده دوره انتخابات ریاست جمهوری برگزار شده‌است که میزان مشارکت مردمی در انتخابات ریاست جمهوری به ترتیب دوره نخست ۶۷/۴، دوره دوم ۶۴/۲، دوره سوم ۷۴/۳، دوره چهارم ۵۴/۸، دوره پنجم ۵۴/۶، دوره ششم ۵۰/۷، دوره هفتم ۷۹/۹، دوره هشتم ۶۶/۸، دوره نهم ۵۹/۸، دوره دهم ۸۴/۶، دوره یازدهم ۷۲/۷، در دوره دوازدهم ۷۳ و در دوره سیزدهم ۴۸/۸ درصد بوده‌است.

• همه‌پرسی بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
• قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
• رئیس‌جمهور ایران
• نظارت استصوابی

• قانون انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران، متن کامل، وبگاه اطلاع رسانی شورای نگهبان

• انتشار نتایج تفصیلی انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ به تفکیک حوزه‌های انتخابیه+جدول، ایلنا: خبرگزاری کار ایران، ۱۸ خرداد ۱۳۹۶
• آرمان آرامش، سی و هشت سال انتخابات ریاست جمهوری ایران به روایت آمار، بی‌بی‌سی فارسی، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۶
• بررسی آماری ۹ دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، خبرگزاری فرارو، ۲۶ اردیبهشت ۱۳۸۸

انتخابات و همه‌پرسی‌های ایران
جمهوری اسلامی ایران ۱۳۵۸ (خبرگان قانون اساسی) ریاست‌جمهوری ۱۳۵۸ • مرداد ۱۳۶۰ • مهر ۱۳۶۰ • ۱۳۶۴ • ۱۳۶۸ • ۱۳۷۲ • ۱۳۷۶ • ۱۳۸۰ • ۱۳۸۴ • ۱۳۸۸ • ۱۳۹۲  • ۱۳۹۶  • ۱۴۰۰ مجلس شورای اسلامی ۵۹–۱۳۵۸ • ۱۳۶۳ • ۱۳۶۷ • ۱۳۷۱ • ۷۵–۱۳۷۴ • ۷۹–۱۳۷۸ • ۸۳–۱۳۸۲ • ۸۷–۱۳۸۶ • ۹۱–۱۳۹۰ • ۹۵–۱۳۹۴ • ۹۹–۱۳۹۸ • ۰۳–۱۴۰۲ مجلس خبرگان رهبری ۱۳۶۱ • ۱۳۶۹ • ۱۳۷۷ • ۱۳۸۵ • ۱۳۹۴ • ۱۴۰۲ شوراهای اسلامی شهر و روستا ۱۳۵۸ • ۱۳۷۷ • ۱۳۸۱ • ۱۳۸۵ • ۱۳۹۲ • ۱۳۹۶ • ۱۴۰۰ همه‌پرسی فروردین ۱۳۵۸ (جمهوری اسلامی) • آذر ۱۳۵۸ (قانون اساسی) • ۱۳۶۸ (بازنگری قانون اساسی)
شاهنشاهی مشروطه ایران مجلس شورای ملی ۱۲۸۵ • ۱۲۸۸ • ۱۲۹۳ • ۱۳۰۰ • ۱۳۰۲ • ۱۳۰۵ • ۱۳۰۷ • ۱۳۰۹ • ۱۳۱۱ • ۱۳۱۴ • ۱۳۱۶ • ۱۳۱۸ • ۱۳۲۰ • ۱۳۲۲ • ۱۳۲۶ • ۱۳۲۸ • ۱۳۳۱ • ۱۳۳۲ • ۱۳۳۵ • تابستان ۱۳۳۹ • زمستان ۱۳۳۹ • ۱۳۴۲ • ۱۳۴۶ • ۱۳۵۰ • ۱۳۵۴ مجلس سنا ۱۳۲۸ • ۱۳۳۲ • ۱۳۳۹ • ۱۳۴۲ • ۱۳۴۶ • ۱۳۵۰ • ۱۳۵۴ مجلس مؤسسان ۱۳۰۴ • ۱۳۲۸ • ۱۳۴۶ انجمن‌های شهر ۱۳۴۷ • ۱۳۴۹ • ۱۳۵۱ • ۱۳۵۵ همه‌پرسی ۱۳۳۲ (انحلال مجلس در دولت مصدق) • ۱۳۴۱ (انقلاب سفید)