ولایت هرات

هرات
هرات
ولایت
	چشم‌انداز ولایت هرات
	موقعیت هرات با رنگ سرخ در افغانستان
	نقشه دقیق هرات
	مختصات (مرکز): ۳۴°۰۰′شمالی ۶۲°۰۰′شرقی / ۳۴٫۰°شمالی ۶۲٫۰°شرقی
کشور	افغانستان
مرکز	هرات
مدیریت
• والی	مولوی اسلام الدین جار
مساحت
• کل	۵۴۷۷۸٫۰ کیلومتر مربع (۲۱۱۴۹٫۹ مایل مربع)
جمعیت (۲۰۲۱)
• کل	۲۱۱۸۷۰۰
• تراکم	۳۹/کیلومتر مربع (۱۰۰/مایل مربع)
نام اهلیت(ها)	هراتی هِرَوی
منطقه زمانی	[[یوتی‌سی +۴:۳۰]] (وقت افغانستان)
کد ایزو ۳۱۶۶	AF-HER
زبان‌های اصلی	فارسی

ولایت هِرات به مرکزیت شهر هرات، پس از ولایت هلمند بزرگ‌ترین ولایت از ولایت‌های افغانستان است. ولایت هرات همراه با فراه و نیمروز جمعاً ولایات غربی افغانستان را تشکیل می‌دهند و با کشور ایران و ترکمنستان هم‌مرز هستند.

مردم این ولایت را اکثریت تاجیک‌ها و اقلیت‌هایی از هزاره‌ها، ازبک‌ها، پشتون‌ها بلوچ‌ها و ترکمن‌ها تشکیل می‌دهند.

نام

هرات یکی از قدیمی‌ترین ولایات افغانستان است که ریشه‌های آن به آریانای باستان می‌رسد. برخی منابع غربی هرات باستان را بنام «آریا» یاد نموده‌اند که همان گونهٔ یونانی شدهٔ هریوا است. چنانچه در نتیجه تحقیق آکادمیسین داکتر عبدالاحمد جاوید، هرات باستان بگونه‌های ذیل آمده‌است:

به اوستایی: هَرویوَه (Harōiva)، در یشت ۱۰٫۱۴ (یشت چهاردهم مِهریَشت) و وندیداد ۱٫۹ (فرگرد یکم وندیداد) از اوستا

به پارسی باستان: هَرَیوه (Haraiva)، در سنگ‌نبشته‌های هخامنشی

به پارسی میانهٔ ساسانی: هَریو (Harēv)، در سنگ‌نبشته‌ای از شاپور یکم در کعبه زردشت واقع در نقش رستم

به پهلوی: هَری (Hariy)، در فهرست پایتخت‌های استان‌های امپراتوری ساسانیان به زبان پهلوی

در دورهٔ اسکندر مقدونی: اسکندریه آریانِه (به یونانی: Αλεξάνδρεια, η Αρειανή / الکساندریا آریانه)، یا به‌طور ساده‌تر اسکندریه آریا

به یونانی باستان: آریا Ἀρεία (نباید با نام یونانی سرزمین باستانی آریانه (Arianē) اشتباه شود)

به لاتینی: آریا (Aria)

تاریخچه

هرات قبل از کشف اقیانوس هند در گذرگاه جاده ابریشم قرار داشت و نقش بزرگ را در تجارت میان شبه قاره هند، شرق میانه، آسیای مرکزی و اروپا بازی می‌کرد. هرات از لحاظ موقعیت جغرافیایی در طول تاریخ بستر مناسب تلاقی مدنیت‌های شرق و غرب نیز به‌شمار می‌رفت. از اینرو هرات یکی از گهواره‌های تمدنی تاریخ پربار خراسان شناخته می‌شود. تاریخ سیاسی هرات پر از فراز و نشیب است. چنانچه هرات همواره میدان لشکر کشی‌ها جنگهای اشغالگرانه، ویرانگرانه و گذرگاه جهان‌گشایان نیز بوده‌است. روی تصادفی نیست که تاریخ هرات مشحون از مبارزات آزادی خواهانه و استعمار شکن بوده‌است.

در دوره‌های ماد و هخامنشیان، هریوا سرزمینی در اطراف رودخانهٔ هریرود بوده و یکی از ساتراپی‌های هخامنشیان بشمار می‌رفت. در سنگ‌نبشته بیستون داریوش بزرگ، هَریوا (Haraiva) در فهرست ساتراپی‌های هخامنشیان آمده‌است.

به قول مورخ یونانی هرودت، اسکندر مقدونی در ۳۳۰ قبل از میلاد، آرتاکوانا، مرکز ساتراپی هریوه را گشود. سپاهیان اسکندر شهر را ویران و باشندگان آن را به قتل رسانیدند. اسکندر سپس شهری به نام «اسکندریه آره‌ایا» (Alexandria Areia) در کنار هریرود بنا کرد و جمعیت و آبادی آرتاکوآنا را بدین شهر که شاید هرات امروزین باشد تحویل کرد.

هرات در زمان ساسانیان در سنگ‌نبشته‌ای در کعبه زردشت واقع در نقش رستم بنام هریو یاد شده‌است. در دورهٔ ساسانی از مراکز مهم نظامی و منطقه مرزی در مقابله با هیاطله بوده‌است. پیش از آمدن اسلام به ایران دارای اقلیت مسیحی نستوری بود. در سال ۳۱ ه‍.ق (حدود ۶۵۰ م) یا کمی پس از آن به دست مسلمانان فتح شد.

در دورهٔ خلافت اسلامی، یعنی در قرون وسطی، هرات همراه با نیشابور، مرو و بلخ یکی از چهار قسمت (چهار ربع) خراسان بزرگ بود.

هرات مثل اکثریت مناطق دیگر افغانستان با هجوم مغول در ۱۲۲۲ م. از بنیاد ویران شد و بیش از نیمی از اهالی بومی آن قتل‌عام یا آواره شدند.

هرات بین سالهای ۶۴۳ تا ۷۸۴ ه‍.ق پایتخت سلسلهٔ آل کرت بود. تیمور لنگ در سال ۷۸۴ هرات را گشود و آل کرت را نابود ساخت. در جریان این حمله هرات بار دیگر ویران و هزاران نفر کشته شدند. شاهرخ فرزند تیمور و همسرش گوهرشاد پایتخت تیموریان را در سال ۱۴۰۱ م از سمرقند به هرات منتقل کردند.

در ۱۵۰۶ شیبانیان آسیای مرکزی بر شمال افغانستان و هرات مسلط شدند. اندکی بعد هرات در تحت کنترل صفویان ایران قرار گرفت. در دوران صفوی هرات مهم‌ترین شهر و مرکز خراسان محسوب می‌شد و همواره مورد طمع ازبکان بود حتی چندبار این شهر به دست ازبکان افتاد. اما سلطه ازبکان بر این شهر به صورت کوتاه مدت بود و آن‌ها از دوره‌های فترت در اوایل سلطنت شاه طهماسب اول و اوایل سلطنت شاه محمد خدابنده و شاه عباس اول استفاده کردند و هر بار برای مدت کمی این شهر را در اشغال داشتند.

پس از سقوط صفویان هرات به دست نادر شاه افشار افتاد و پس از مرگ نادر هرات به تصرف احمد خان درانی درآمد. در دوران معروف به بازی بزرگ مأموران بریتانیایی در هرات فعال بودند و از پیوستن هرات به حکومت افغانستان پشتیبانی می‌کردند. در ۱۲۴۹ ه‍.ق عباس میرزا از سوی فتح‌علی شاه قاجار مأمور پس گرفتن هرات از افغان‌ها شد . مرگ عباس میرزا در راه مشهد این کار را ناتمام گذاشت. محمد شاه قاجار نیز کوششی برای فتح هرات کرد که ناکام ماند. در زمان ناصرالدین شاه قاجار، دوست محمدخان، حاکم کابل و قندهار هرات را گرفت. نیروهای ناصرالدین شاه تحت فرمان حسام‌السلطنه هرات را محاصره کردند و در سال ۱۲۷۳ این شهر را گرفتند. معاهده پاریس در مارس ۱۸۵۷ میلادی پس از دومین نبرد انگلیس با ایران برسر مسئله هرات جهت صلح بین دو کشور در پاریس منعقد گردید.

انگلیس با تصرف بخش‌هایی از جنوب ایران (بنادر خرمشهر و بوشهر و جزایر جنوب در خلیج فارس) ناصرالدین شاه قاجار را مجبور به قبول قرارداد پاریس (۱۸۵۶) کرد. بر طبق این پیمان، ایران از ادعای خود بر هرات چشم پوشی کرد و هرات در ۱۸۶۳ به افغانستان ملحق گشت و ایران موجودیت کشوری به نام افغانستان را به رسمیت شناخت

تقسیمات

در تقسیمات کشوری گذشته همواره تا قبل از دوره ظاهرشاه، ولایت هرات بسیار بزرگتر از دوره فعلی بود و ولایت‌های غربی یعنی بادغیس و غور و فراه و نیمروز را نیز شامل می‌شد، اما محمد ظاهرشاه به تدریج تا سال ۱۳۴۶ (۱۹۴۷ میلادی) این مناطق را از ولایت هرات جدا ساخت. همچنین در دوره حاکمیت اسماعیل خان بر غرب کشور که هرات به نوعی خودمختاری داشت، ولایت هرات بر مناطق بادغیس و فراه و غور هم توسعه داشت و مجموع این مناطق از مرکزیت هرات اداره می‌شد. هم‌اکنون بین مردمان این ولایت‌ها ارتباط بسیار نزدیک برقرار می‌باشد و تا هنوز هم برای بسیاری از این مردم، هِرات باستان به عنوان شهر مرکزی شناخته می‌شود.

تقسیمات کنونی

ولسوالی‌های هرات

شهر هرات
اَدرَسکن
اِنجیل
اوبه
پشتون زرغون
چِشت شریف
زنده‌جان (پوشنگ)
زیرکوه
پشت کوه
کوه زور
زاول
غوریان
فرسی
کَرُخ
کُشک رباط سنگی
کُشک کهنه
کُهسان
گُذَره
گُلران

اقتصاد

انگور

ولایت هرات با داشتن ۴۸ نوع انگور در سال ۱۳۹۹ از ۹ هزار هکتار باغ بالغ بر ۱۴۰ هزار تُن انگور بدست آمده‌است که نسبت به سال قبل ۱۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد. ۶۰ فیصد انگور ولایت هرات به کشمش تبدیل می‌شود و ۴۰ درصد دیگر به بازارهای محلی و سایر ولایت‌ها انتقال داده می‌شود.

ناک

ولایت هرات بستر خوب برای رشد درختان ناک است علاقه‌مندی زمین‌داران و باغداران به ناک‌پروری از چند سال به این‌سو زیاد شده و بازار محلی خوب نیز دارد. بر اساس ریاست احصائیه وزارت زراعت حاصلات ناک در ولایت هرات ۸ درصد افزایش یافته‌است. از ۷۸ هکتار باغ ساخته شده در ولایت هرات، سالانه ۸۷۴ تن ناک برداشت می‌شود.

برنج

برپایه سروی مشترک وزارت زراعت و ادارهٔ ملی احصاییه، هرات با تولید سالانه ۲۸ هزار تُن برنج در جایگاه پنجم تولید برنج افغانستان قرار دارد.

مردم

جمعیت این ولایت بالغ بر ۳٬۷۸۰٬۰۰۰ است. بر پایهٔ آمار وزارت احیا و انکشاف دهات افغانستان، ترکیب جمعیتی این ولایت به این صورت است:

تقریباً سه‌چهارم (۷۷٪) مردم ولایت هرات در روستاها زندگی می‌کنند و یک‌چهارم یعنی ۲۳٪ در شهرها هستند. نیمی از مردم مرد و نیمی دیگر زن هستند. فارسی و توسط ۹۸٪ از مردم گفتار می‌شود. همین‌طور این دو زبان در ۹۷٫۷٪ روستاهای این ولایت سخن گفته می‌شود. زبان گفتاری باقی مانده مردم ترکمنی است. زبان مادری اکثریت مطلق باشندگان ولایت هرات فارسی با لهجهٔ هراتی می‌باشد.

جمعیت برپایه مناطق

این استان به حدود ۱۵ ولسوالی تقسیم شده و شامل بیش از ۲۰۰۰ روستا است.

مناطق ولایت هرات
منطقه	مرکز	جمعیت	مساحت	شمار روستاها و گروه‌های قومی
ولسوالی ادرسکن		52,200	10,070 km	۹۹٪ تاجیک‌ها
شهرستان چشت شریف		۲۳٬۱۰۰		۱۰۰٪ تاجیک‌ها
ولسوالی فارسی		۲۹٬۸۰۰	۱۰۰٪ تاجیک‌ها
ولسوالی غوریان		32,500	7,385 km	۲۰٪ پشتون‌ها، ۷۰٪ تاجیک‌ها
ولسوالی گلران		۹۱٬۵۰۰		۲۰٪ پشتون‌ها، ۷۰٪ تاجیک‌ها، ۱۰٪ دیگر
ولسوالی گذره		۱۴۲٬۷۰۰		۹۰٪ تاجیک‌ها
هرات (ولسوالی)	هرات	۴۳۶٬۳۰۰		تاجیک‌ها، هزاره، پشتون‌ها، ترکمن‌ها و دیگران.
ولسوالی انجیل		۲۳۷٬۸۰۰		تاجیک‌ها اکثریت، پشتون‌ها اقلیت
ولسوالی کروخ		۶۲٬۰۰۰		۱۰۰٪ تاجیک‌ها
ولسوالی کهسان		۵۲٬۹۰۰		تاجیک‌ها، پشتون‌ها
ولسوالی کشک		121,000	2,909 km	تاجیک‌ها اکثریت
ولسوالی کشک کهنه		44,400	1,671 km	تاجیک‌ها اکثریت
ولسوالی اوبه		73,600	2,634 km	تاجیک‌ها اکثریت
ولسوالی شافلان		۹۷٬۵۰۰		تاجیک‌ها اکثریت، دیگر اقوام اقلیت
ولسوالی سبزوار	سبزوار	۱۷۳٬۸۰۰		۷۰٪ تاجیک ها
ولسوالی زنده‌جان		۵۵٬۵۰۰		غالبا تاجیک‌ها