آرتاشس یکم

طبق گفته استرابو، جغرافی‌دان مشهور، آرتاشس یکم و زریر (سوفنه) از سرداران آنتیوخوس سوم و از بازماندگان و شاهزادگان دودمان اروندی که در دوران هخامنشی عنوان ساتراپی ارمنستان و سوفن را داشتند. وی موفق شد تعرض‌های لشکریان سلوکیان برای دستیابی به ارمنستان را با موفقیت دفع کند، و از آنجا که سیاستمداری زیرک و مال اندیشی بود آنچه از دستش برمی‌آمد برای تضعیف قدرت آنان انجام داد. وقتی تیمارک حاکم ماد علیه سلوکی‌ها سر بر شورش برداشت آرتاشس سپاهی به یاری او فرستاد و کمکش کرد تا او نیز بدل به حاکمی مستقل شود.

آرتاشس یکم با آلبانیای قفقاز نیز جنگید آنان را تا به ساحل چپ رود کورا پس راند و در آن سمت بر وسعت خاک ارمنستان افزود. چون در آن جنگ‌ها پسر پادشاه آلبان‌ها به اسارت درآمده بود پادشاه مغلوب دختر خود ساتنیک را فرستاد تا آزادی برادرش را از آرتاشس بخواهد و از او تقاضای صلح کند، آرتاشس عاشق آن دختر شد و با وی ازدواج کرد.

آنها شش پسر داشتند که نام‌های آنان: آرتاوازد یکم، ورویر، ماژان، زاره، تیران و تیگران بودند.

آرتاشس با نشاندن یکی از بستگان خود برتخت سلطنت ایبری، (پادشاهی ایبری) ایبرها را نیز از مراحم خود برخوردار کرد.

آرتاشس شهر جدیدی بر کناره‌های رود ارس (نزدیکی شهر ایروان امروزی) بنا نهاد که آن را به نام خود آرتاشات-(آرتاکساتا) نامید و همان شهر پایتخت ارمنستان شد.

استرابن می‌نویسد:

«دوران سلطنت آرتاشس یکم با جنگ‌ها متمایز گردیده که در تمام طول این دوران ارمنستان با سیاست رم نگهداری و حمایت می‌شد، زیرا رم که دولتی واقع‌نگر بود از اینکه مؤسس سلسله پادشاهی ارمنستان به دشمن او هانیبال پناه داده‌است کینه به دل نگرفت و برعکس، در تحکیم و تقویت آن کوشید تا در برابر احیای احتمالی قدرت پادشاهان سلوکی وزنه‌ای داشته باشد. پادشاهانی که در طول قرن دوم پیش از میلاد بر تخت سلطنت ارمنستان نشستند آفرینندگان واقعی ارمنستان بودند. آنان از این سازمان نوپای سیاسی در برابر تجاوز همسایگان دفاع کردند و زمینه برقراری یک دولت همجنس و نیرومند و سعادتمند را فراهم آوردند. همان‌ها بودند که راه را برای ظهور تیگران دوم گشودند و زمینه را برای پیدایش چنان پادشاهی آماده کردند.»

• تیگران یکم
• تیگران دوم

• هراند پاسدرماجیان. تاریخ ارمنستان. تهران: انتشارات زرین، ۱۳۷۷. شابک ‎۹۶۴-۴۰۷-۰۱۳-۵