آخالکالاک

آخالکالاک از نظر تاریخی با بخشی از ناحیهٔ جاواخک استان گوگارک در منطقهٔ هایک بزرگ مطابقت دارد. آخالکالاک در اواخر قرن دهم و نیمهٔ اول قرن یازدهم میلادی ساخته شده‌است. در ۱۰۶۵م، ترکان سلجوقی دژشهر را ویران ساختند که خیلی زود بازسازی و تبدیل به مرکز اداری و اقتصادی جاواخک شد. در سده‌های ۱۲ تا ۱۴ میلادی، آخالکالاک قلمرو موروثی امرای زاکاریان شد. در نیمهٔ دوم سده ۱۶ میلادی، شهر به تصرف ترکان عثمانی درآمد. در آغاز قرن نوزدهم میلادی، ششصد خانوار ارمنی و گرجی در این شهر سکونت داشتند. به موجب پیمان آدریاناپُل آخالکالاک و توابع آن به روسیه واگذار و در پی آن پذیرای ارمنیان ارمنستان غربی از ایالت ارزروم ترکیه شد که از ظلم و ستم عثمانیان به ستوه آمده بودند. به این ترتیب، مهاجران ارمنی در شهر آخالکالاک و روستاهای آن مستقر شدند. در ۱۹۰۳م، در ۵۷ سکونتگاه ناحیهٔ آخالکالاک (بدون روستاهای ارمنیان کاتولیک) ۵۴٫۸۰۰ ارمنی می‌زیستند. در ۱۹۱۸م، با ورود قوای عثمانی به این ناحیه بیشتر ساکنان روستاهای آن ترک خانه و دیار کردند و به سمت سرزمین‌های جنوبی سرازیر شدند اما آنان که مانده بودند از تیغ عثمانیان در امان نماندند.

این شهر در منطقهٔ جنوبی سامتسخه-جاواختی و در درازای فلات آتشفشانی جاواخِتی جای دارد.

شهر آخالکالاک مرکز شهرستانی به همین نام است که در ۷۴ کیلومتری جنوب شرقی آخالتسیخه قرار گرفته و دارای ایستگاه راه‌آهن و فرودگاه است. جمعیت آن در ۱۹۸۷م، ۱۵هزار نفر بود که ۹۵ درصد آنان ارمنی بودند. شهرستان آخالکالاک دارای ۱۲۳۵ کیلومترمربع وسعت و ۷۰٫۴۰۰ نفر جمعیت است (۱۹۸۷م) که ۹۳ درصد آنان ارمنی‌اند. طبق آمار ۲۰۰۳م از ۶۲٫۸۰۰ جمعیت این شهرستان ۴/۹۵ درصد ارمنی و ۵۵ روستا تماماً ارمنی‌نشین هستند.

در آوریل ۲۰۰۵ پیمانی برای ساخت یک راه‌آهن میان ترکیه، گرجستان و جمهوری آذربایجان امضاء شد که این خط آهن از شهر آخالکالاک می‌گذرد.

• هاروتونیان، ادوارد. «ارمنیان در گرجستان». دریافت‌شده در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۸.