زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه
 

پراچی





پَراچی، زبان طایفۀ ایرانی‌تبار پراچی در افغانستان و پاکستان، و از زبان‌های ایرانی نو جنوب شرقی می‌باشد.


۱ - اعتقاد غلط نسبت به زبان پراچی



برخی به غلط زبان پراچی را جزو گویش‌های پامیری به شمار آورده‌اند،
[۱] ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، ج۱، ص۴۶۵-۴۶۶، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵.
[۲] زبانها و لهجه‌های ایرانی، همراه مقدمۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
در صورتی که گویش‌های پامیری شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی شمال شرقی هستند.
[۳] Iranica، ج۱، ص۵۱۱.


۲ - رواج کنونی زبان



این زبان اکنون تنها در ۳ درۀ دامنه‌های جنوبی هندوکش رواج دارد: در ۸ روستا در درۀ شُتُل در شمال کابل، در ۶ روستا در درۀ غُچولان، و در ۲۱ روستا در درۀ پَچَغان. دره‌های غچولان و پچغان در محلی به نام نِجراو (نِجراب) در شمال کابل قرار دارند.
[۴] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۴۵-۴۴۶.
[۵] Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷، ج۱، ص۱۷۴.
[۶] Iranica، ج۱، ص۵۱۲.
[۷] ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، ج۱، ص۴۶۵، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵.
شمار گویشوران پراچی در ۱۳۳۸ش/۱۹۵۹م حدود ۰۰۰‘۶ تا ۰۰۰‘۸ نفر بوده است.
[۸] Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷، ج۱، ص۱۷۴.


۳ - مشترکات پراچی با زبان‌های ایرانی



برخی از مشترکات پراچی با زبان‌های ایرانی شمال غربی عبارت‌اند از حفظ انسدادی‌ها و انسدادی ـ سایشی واکدار آغازی (یعنی: b, d, g, j/، مانند jan- «کشتن»، gū «گاو»، dah- «دادن»، bar- «بردن»)، ابدال dw آغازی ایرانی باستان به b (مانند bŎr «در»)، و حذف دندانی‌های (یعنی : /t، d/) باستانی در میان دو مصوت (مانند γâ «باد»، از •vāta-.
[۹] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۸.
[۱۰] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۳.
[۱۱] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۴.
[۱۲] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۶.
[۱۳] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۱۶.


۴ - ویژگی‌های نظام‌ آوایی



از ویژگی‌های جالب توجه نظام‌ آوایی پراچی وجود واج‌های دمیدۀ انفجاری/ph, bh, th, dh, th, kh, gh/، سایشی/sh/ یا انسدادی ـ سایشی/čh/،
[۱۴] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۲۰.
روان/lh, rh/ و خیشومی/nh/ در آن است.
[۱۵] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۹۹.


۵ - نشانه‌های جمع



نشانه‌های جمع در پراچی عبارت‌اند از -ān برای جانداران و بی‌جان‌ها، و به ندرت ā-َ، a-َ یا به کمک phŎr به معنی «دانه».
[۱۶] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
نشانۀ حالت اضافی (ملکی) پسوند -ika است.
[۱۷] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
[۱۸] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۳.


۶ - حالات صرفی



بیشتر حالات صرفی به کمک حروف اضافۀ پسایند بیان می‌شوند.
[۱۹] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۱-۵۷.
مضافٌ‌الیه مقدم بر مضاف است، اما گاه، تحت‌تأثیر فارسی، مضاف پیش از مضافٌ‌الیه می‌آید و با کسرۀ اضافه به آن می‌پیوندد.
[۲۰] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
این نکته دربارۀ صفت و موصوف نیز صادق است. به علاوه، صفت در زبان پراچی صورت تفضیلی و عالی ندارد.
[۲۱] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۸.
فعل در زبان پراچی دو ستاک دارد: حال و گذشته. ستاک حال برای ساخت امر و حال ساده، و با پسوند-tŎn برای ساخت حال استمراری و ماضی استمراری به کار می‌رود. ستاک گذشته برای ساخت ماضی ساده و ماضی تمنایی، و با پسوند -Ŏ برای ساخت ماضی نقلی، ماضی بعید، ماضی نقلی التزامی و ماضی بعید التزامی به کار می‌رود.
[۲۲] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۸۵-۱۰۱.
افعال متعدی در همۀ زمان‌های ماضی (به غیر از ماضی استمراری) ساخت ارگتیو دارند.
[۲۳] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
[۲۴] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۹۵.
در گفت‌وگوهای دوستانه گاه در پایان فعل از پسوند -a یا -na استفاده می‌شود.
[۲۵] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.

واژه‌های دخیل در پراچی در شتل غالباً منشأ فارسی کابلی، و در غچولان و پچغان غالباً منشأ پَشایی و پشتو دارند.
[۲۶] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۴.


۷ - فهرست منابع



(۱) ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵.
(۲) احساس یارشاطر، زبانها و لهجه‌های ایرانی، همراه مقدمۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
(۳) Iranica.
(۴) Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud-Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹.
(۵) Morgenstierne, G, Indo-Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳.
(۶) Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷.

۸ - پانویس


 
۱. ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، ج۱، ص۴۶۵-۴۶۶، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵.
۲. زبانها و لهجه‌های ایرانی، همراه مقدمۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
۳. Iranica، ج۱، ص۵۱۱.
۴. Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۴۵-۴۴۶.
۵. Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷، ج۱، ص۱۷۴.
۶. Iranica، ج۱، ص۵۱۲.
۷. ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، ج۱، ص۴۶۵، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵.
۸. Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷، ج۱، ص۱۷۴.
۹. Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۸.
۱۰. Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۳.
۱۱. Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۴.
۱۲. Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۶.
۱۳. Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۱۶.
۱۴. Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۲۰.
۱۵. Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۹۹.
۱۶. Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
۱۷. Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
۱۸. Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۳.
۱۹. Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۱-۵۷.
۲۰. Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
۲۱. Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۸.
۲۲. Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۸۵-۱۰۱.
۲۳. Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
۲۴. Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۹۵.
۲۵. Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
۲۶. Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۴.


۹ - منبع



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پراچی»، شماره۵۴۸۷.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.